تاریخ فلسفه اسلامی ۱

تاریخ فلسفه اسلامی ۱

اسلاید 1: تاریخ فلسفه اسلامی 1دکتر سید محمد کاظم علویدانشگاه تربیت معلمنیمسال اول سال تحصیلی 1387- 1388نیمسال دوم سال تحصیلی 1390- 1391

اسلاید 2: مقدمه

اسلاید 3: خط سیر کلی فلسفه اسلامی Timeline

اسلاید 4: فلسفه اسلامی

اسلاید 5: نظرات 1- تردید در اصالت فلسفه اسلامیفلسفه اسلامی اصالت ندارد و شرح و انتقال همان فلسفه یونانی است.تقلیدی و وارداتی استاسلامی نیست و بیگانه است (از طرف برخی متدینان)رد دینی بودن هر گونه فلسفه2- پذیرش اصالت و نو آوری فلسفه اسلامیفروکاهیدن فلسفه به کلام:فلسفه اسلامی زاییده محیط اسلامی است و دانش یونانی نقش زیادی در شکل گیری آن نداشتپذیرش استقلال فلسفی برای فلسفه اسلامی:جریانات فکری اسلامی مراحل رشد خود را طی کرد و در مرحله ای که خود به رشد عقلی و فلسفه آفرینی رسیدند فلسفه یونانی را دریافت کردند و حتی فلسفه های دیگراصالت فلسفه اسلامی الیور لیمان مقدمه تاریخ فلسفه اسلامی

اسلاید 6: ریشه داشتن عمیق در جهان بینی قرآنی تحول معنای عقل در اسلام از عقل جزئی و عقل کلی توماسیفلاسفه اسلامی به واقع مسلمان متعهد بودند.فلسفه اسلامی تاثیر شگرفی بر فلسفه های یهودی، مسیحی و هندی داشته است.دیگر حوزه های تفکر اسلامی از آن بهره های فراوان گرفته اند.اسلامی بودن فلسفه اسلامی دکتر نصر مقدمه تاریخ فلسفه اسلامی

اسلاید 7: عربی بودنبرخی خاورشناسانمنکودی ولفامیل برییهتاریخ نگاران عربیلطفی السیدنقد (دکتر نصر همان):این نامگذاری فقط زبانی است و محتوایی نیستتاقبل از قرن چهاردهم سابقه ای تاریخی نداردبرخی آثار به زبان فارسی استبسیاری از فلاسفه فارسی زبان بوده اندبسیاری از آثار فلسفه یهودی به زبان عربی است اما آن را عربی نمی خوانند و نیز فلسفه مسیحیفلسفه عربی یا اسلامی

اسلاید 8: مخالفان فلسفه در فرهنگ اسلامی1ـ اهل حدیث و سنت: از موضع تعبد و اخلاص دینی2ـ متکلمان: افرادی همچون باقلانی، اشعری، یحیی نحوی اسکندرانی (که به نظر مؤثرترین فردبر غزالی بوده است) ابن حزم (که بیشتر منتقد آراء کندی است) و نهایتاً غزالی که کتاب تهافت الفلاسفه را نوشت. در نظر وی فلاسفه فقط شارحان فلسفه افلاطون و ارسطو هستند.نکته: علاوه بر غزالی علاءالدین طوسی و قطب راوندی نیز تهافت الفلاسفه دارندکه به تبع غزالی بوده است.شهرستانی: مصارعه الفلاسفه3ـ عرفا: ایشان عقل را حجاب می‌دانند و راه وصول به حقیقت را شهود می‌دانند نه دلیل و برهان.

اسلاید 9: نظریه اهل تفکیکنظریه علامه طباطبایینظریه شهید مطهریماهیت فلسفه اسلامی

اسلاید 10: چهار مرحله:1- ظهور اسلام و معارف اصیل اسلامی2- ائمه و تبیین معارف اصیل اسلامی3- شیوع مباحث کلامی و پیدایش معتزله4- نهضت ترجمه و شیوع افکار خارج از جهان اسلامنتیجه1و2 اسلامی اصیل3 همان کلام4 فلسفه مشایی از کندی به بعد و مکاتب دیگراهل تفکیک

اسلاید 11: المیزان ج 5 ص 254-283 کلام فی طریق الذی یهدی الیه القرآن مخالفت مستدل با بی نیازی از فلسفه در اسلام رد بیگانه بودن فلسفه اسلامیعلامه طباطبایی

اسلاید 12: مسائل فلسفی1- مسائل صرف ترجمه:اکثر مسائل منطق، مقولات، علل اربعه، تقسیمات علوم2- مسائل تکمیل شدهامتناع تسلسل، تجرد نفس، اثبات واجب، امتناع صدور کثیر از واحد، اتحاد عاقل و معقول و...3- مسائل با تغییر محتوایی بدون تغییر عنوانینظریه مثل4- مسائل نوین و ابتکاری مسائل عمدهاصالت وجود، وجود ذهنی، وحدت وجود، حرکت جوهریه، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء، بعد چهارم بودن زمان و ...نتیجه: فلسفه اسلامی تقلیدی نیست و استقلال دارد.شهید مطهری مقالات فلسفی 3/ 21-32

اسلاید 13: منابع تحقیق در تاریخ فلسفه اسلامی

اسلاید 14: الف: تواریخ حکماء و فلاسفه1- تاریخ الحکماء، حنین بن اسحاق و اسحاق بن حنین2. صوان الحکمة؛ سجستاني.3- تتمه صوان الحکمه، بیهقی4- طبقات الاطباء، ابن جلجل5- الفهرست؛ ابن نديم. 6- الامد الی الابد، ابو الحسن عامری7- طبقات الامم، قاضی صاعد اندلسی8- نزهة الارواح؛ شهرزوري. 9-اخبار العلماء باخبار الحكماء؛ قفطي. 10- عیون الانباء، ابن ابی اصیبعه11- محبوب القلوب، قطب الدین اشکوری12- روضات الجنات، میرزا محمد خوانساری13- مجالس المومنین، قاضی نورالله شوشتری14- نامه دانشوران، محمد علی تبریزی15- ریحانه الادب، محمد علی تبریزیمنابع 1

اسلاید 15: ب: کلمات قصار حکماءمختار الحکم، ابن فاتک آمریسمر الفلاسفه، عبدالستار لاهوریج: فهرست مآخذکشف الظنون، حاجی خلیفهاعیان الشیعه، جبل عاملیالذریعه، آقا بزرگ تهرانید: کتب تاریخیالتنبیه و الاشراف ، مسعودیتاریخ بیهقیه: کتب کلامی و ملل و نحلجاحظ بغدادیشهرستانیالملل و النحلفخر رازیالمباحث المشرقیهو: کتب عرفانیشرح های بر فصوصز: کتب فلسفیاسفارح: آثار درباره فلاسفه اسلامی1) سه حکيم مسلمان نوشته دکتر نصر2)الكندي فيلسوف العرب نوشته احمد فؤاد الاهواني.منابع 2

اسلاید 16: ح: کتب تاریخ فلسفه1- تاريخ فلسفه اسلامي؛ هانري کربن؛ با دو ترجمه اسدالله مبشري و جواد طباطبائي. 2- تاريخ فلسفه در جهان اسلامي؛ حنا الفاخوري و خليل الجر؛ ترجمه عبدالمحمدآيتي. 3- تاريخ فلسفه در اسلام؛ زير نظر م.م. شريف 13- تاريخ فلسفه اسلامي؛ سيد اسحاق حسيني کوهساري. 16- تاریخ فلسفه اسلامی ، دکتر الیور لیمان و دکترنصر4- سير فلسفه در اسلام؛ ماجد فخري.5- تاريخ فلسفه دراسلام؛ تي. جي. دِبور؛ ترجمه عباس شوقي.6- متفکران اسلام، بارون کارادو وو، ترجمه احمد آرام7- تاريخ فلاسفه ايراني از آغاز تا امروز؛ علي اصغر حلبي.8- تاريخ علوم عقلي درتمدن اسلامي؛ ذبيح الله صفا.9- منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، آشتیانی10- مقدمه آشتیانی بر شواهدالبوبیه.11- ”طبقات الفلاسفه“، خدمات متقابل اسلام وایران، مرتضی مطهری12- تاريخ حکما و عرفا؛ صدوقي سها.14- تاریخ فلسفه اسلامی، خسروپناه15- سه حکیم مسلمان، دکتر سید حسین نصرمنابع 3

اسلاید 17: 1- تاريخ فلسفه اسلامي؛ هانري کربن؛ با دو ترجمه اسدالله مبشري و جواد طباطبائي. 2- تاريخ فلسفه در جهان اسلامي؛ حنا الفاخوري و خليل الجر؛ ترجمه عبدالمحمدآيتي. 3- تاريخ فلسفه در اسلام؛ زير نظر م.م. شريف 13- تاريخ فلسفه اسلامي؛ سيد اسحاق حسيني کوهساري. 16- تاریخ فلسفه اسلامی ، دکتر الیور لیمان و دکترنصر4- سير فلسفه در اسلام؛ ماجد فخري.5- تاريخ فلسفه دراسلام؛ تي. جي. دِبور؛ ترجمه عباس شوقي.

اسلاید 18: دراسات فی الفکر الفلسفی، حسام الدین آلوسینگرشی بر تاریخ فلسفه اسلامی، محمود زارعی بلشتی، مقالات روتلجتاریخ فلسفه اسلامی، حسن معلمی

اسلاید 19: روش تاریخ نگاری فلسفه

اسلاید 20: 1) مدل فيلسوف‌محور2) مدل مكتب‌محور 3) مدل روش‌ ورويكرد محور4) مدل مسأله‌ وموضوع محور5) مدل دوره‌ محور2. روش‌هاي مختلف تاريخ نگاري در فلسفه دکتر خسروپناه

اسلاید 21: هانري كربن آن را به سه دوره تقسيم مي‌كند: 1) كندي ـ ابن رشداين دوره از جهاتي براي فلاسفه غرب شناخته شده‌تر است. 2) سه سده پيش از دوره صفوي (دوره الهيات صوفيانه) از ويژگي‌هاي اين دوره، بسط مکتب ابن عربي و مکتب نجم الدين کبري و پيوند تصوف ازسويي با تشيع اثني عشري و از سوي ديگر با آيين اسماعيليه است. 3) پس از دوره صفوي دوره ها از نظر هانری کربن

اسلاید 22: شهيد مطهري فلاسفه اسلامي را بر حسب رابطه استاد و شاگردي در سي وسه طبقه ذكر مي‌کنند. بر اين اساس، فلاسفه‌‌اي كه از اساتيد طبقه بعدي و شاگردان طبقه قبل هستند و يا معاصر و هم‌زمان آن‌ها مي‌باشند در يك طبقه قرار مي‌گيرند. این طبقه بندی در کتاب ”خدمات متقابل اسلام و ایران“ بیان شده است.دوره ها از نظر شهید مطهری

اسلاید 23: 1) کندي. 2) احمد ابن طيب سرخسي، احمد ابن سهل بلخي، جعفر ابن محمد بلخي، ابراهيم قويري، ابراهيم مرزوي، يوحنا ابن حيلان، محمد ابن محمد ايرانشهري نيشابوري. 3) زکرياي رازي، شهيد بلخي، ابن کرنيب، متي ابن يونس نصراني، فارابي (معلم ثاني). 4) يحيي ابن عدي منطقي، گروه اخوان الصفا. 5) سجستاني، عامري نيشابوري، ابن الخمار، ابو عبد الله ناتلي. 6) ابن مسکويه رازي، ابو ريحان بيروني، ابن سينا، ابوالفرج ابن طيب، ابو الفرج ابن هندو، ابن هيثم بصري (طبقه نوابغ). 7) فقيه معصومي، بهمنيار مرزبان، عبد الواحد جوزجاني، حسين ابن زيله اصفهاني، علي ابن رضوان، ابن بطلان، انواري. 8) فضل ابن محمد لوکري، سعيد ابن هبـه الله، خيام نيشابوري، محمد ابن احمد غزالي. 9) محمد ايلاقي، ابوالبرکات بغدادي، ابن ابي طاهر طبسي، ابن غيلان، ابن باجه، ابوالحکم مغربي. 10) صدر الدين سرخسي، ابن طفيل، ابن رشد، مجدالدين جيري، ابن سهلان، ابي الصلاح. طبقات فلاسفه

اسلاید 24: 11) فخرالدين رازي، شيخ اشراق، بابا افضل کاشاني. 12) فريد الدين داماد نيشابوري، شمس الدين خسرو شاهي، قطب الدين مصري، ابن منعه. 13) خواجه طوسي، دبيران. 14) علامه حلي، ابن ميثم بحراني، قطب الدين شيرازي، ابن شرف شاه. 15) قطب الدين رازي، عضد الدين ايجي. 16) سعد تفتازاني، شريف جرجاني. 17) محيي الدين گوشکناري، اسعد دواني، کرباسي. 18) صدر الدين دشتکي، محقق دواني، ملا علي قوشجي. 19) منصور دشتکي، محمود نيريزي، قاضي ميبدي، ملا حسين الهي اردبيلي. 20) ملا عبد الله يزدي، فاضل باغنوي، خضري شيرازي، ترکه، داوود ابن عمر انطاکي.

اسلاید 25: 21) مير داماد، شيخ بهائي. 22) ميرزا رفيعا،ملاصدراي شيرازي،ملا شمسا،خليفه السلطان،سيد احمدعاملي، قطب الدين اشکوري،فضل الله استر آبادي.23) ملا محسن فيض کاشاني،عبد الرزاق لاهيجي، رجب علي تبريزي،محقق سبزواري،محقق خوانساري.24) قاضي سعيد،محمد تنکابني،آقا جمال خوانساري،قوام الدين حکيم،پير زاده،علي قلي خان.25) محمد صادق اردستاني،عنايت الله گيلاني،سيد حسن طالقاني.26) خواجوئي،الماسي،حمزه گيلاني،عبد الله حکيم.27) محمد بيد آبادي،ملا مهدي نراقي،مدرس،محراب گيلاني.28) ملا علي نوري،ملا احمد نراقي،شهيد مشهدي.29) ميرزا حسن نوري،واحد العين،زنوزي،ملا محمد لنگرودي لاهيجي،ملا آقاي قزويني.

اسلاید 26: 30) ملا هادي سبزواري،آقا علي زنوزي،محمد رضا قمشه اي،ابو الحسن جلوه.31) ميرزا هاشم اشکوري،حسن کرمانشاهي،شهاب الدين نيريزي،حکيم عباس، جهان گير خان قشقائي،آخوند کاشي،ميرزا محمد باقر اصطهباناتي،علي اکبر حکمي، عبدالنبي نوري،حسين علوي سبزواري،شيخ الاسلام خراساني،محمدسروقدي مشهدي، هيدجي زنجاني. 32) فاضل خراساني، آقا بزرگ حکيم، بادکوبه‌اي، مجتهد کازروني شيخ محمد خراساني، کمپاني، محمد تقي آملي، ميرزا مهدي آشتياني،ميرزا احمد آشتياني،طاهر تنکابني،رفيعي قزويني، فاضل توبي، عصار. 33) طبقه مذکوربه ملاحظاتي ذکر نشده است.

اسلاید 27: دوره فلسفه تعقلي (كندي م 252ـ ابن رشد م 595)ويژگي اين دوره آن است كه فلاسفه از روش عقلي محض براي حل مسايل فلسفي بهره مي‌جستند.فلاسفه مشهور اين دوره عبارتند از: کندي، زکرياي رازي، فارابي، گروه اخوان الصفا، ابو ريحان بيروني،ابن سينا، ابن طفيل و ابن رشد. دوره فلسفه شهودي (غزالي م505ـ دواني م903)اين دوره شامل فلاسفه‌اي چون غزالي، سهروردي، خواجه طوسي، علامه حلي، قطب الدين رازي، صدر الدين دشتکي و محقق دواني است. دوره فلسفه ديني اين دوره با ميرداماد (م1041)شروع مي‌شود. وي فلسفه «يماني» را تأسيس کرد که بر سنت و دين تأکيد داشت و از گزاره‌هاي ديني براي تدوين نظام فلسفي استفاده نمود. ملا صدرا، فيض کاشاني، لاهيجي، نراقي، اشکوري، رفيعي، آملي،آشتياني و... از اين قبيل فلاسفه‌اند.دوره فلسفه معاصراين دوره از علامه شعرانی وعلامه طباطبايی آغاز مي‌شود و هم‌اکنون ادامه دارد. ويژگي‌هاي اين دوره آن است که اولاً فلسفه خود را با مکاتب غربي درگير کرده است ثانياً فلسفه با نيازها ونظام‌هاي اجتماعي (نظام حقوقي، نظام سياسي و...) پيوند خورده است.دوره ها از نظر دکتر خسرو پناه

اسلاید 28: حکمت و حکیم

اسلاید 29: فلسفه در اسلام به معنای حکمت است.البته حکمت در اسلام معنای عام‌تری را دارد.در اسلام قطعا آیات و روایات زیادی در خیر بودن و ستایش و تمجید ”علم“ آمده است. اساسا در اسلام آنچه خیر است و خوب است ”حکمت“ است.حکمت را جریان های مختلف فکری (کلام، فلسفه، عرفان) به خود نسبت داده‌اند.با توجه به در نظر گرفتن این ریشه معنای فلسفه با معنایی که در غرب با توجه به معنای نظری آن بوده است متفاوت است و هم جنبهٔ نظری و هم جنبهٔ عملی را در بر می‌گیرد.فلسفه:استکمال عقل نظری + تهذیب نفس معنا و مفهوم فلسفه در اسلام دکتر نصر، تاریخ فلسفه اسلامی

اسلاید 30: قرآن و حدیث به عنوان سرچشمه و منبع الهام فلسفه اسلامی دکتر نصر

اسلاید 31: واقعا فلسفه اسلامی است نه صرفا فلسفه مسلمانانفلسفه اسلامی عمیقا ریشه در قرآن و حدیث دارد.فلسفه نبویقرآن نه تنها به عنوان منبع برتر قانون دینی بلکه به عنوان منبع ماهیت واقعی وجود و فراتر از وجود یعنی سرچشمه ناب هستی معرفی شد.حقیقتوحدت فلسفه یا حکمت با حقیقت که در قلب قرآن جای دارد.حکمت از مشکات نبوت سرچشمه می گیرد.

اسلاید 32: جریان های فکری در اسلام

اسلاید 33: فلسفه و دیگر جریان های فکری در اسلام تاثیر و تاثر بر یکدیگر داشته اند.بسیاری از مسایل از دیگر جریان های فکری آمده است.برخی از مسایل در چالش با جریان های دیگر فکری به وجود آمده است.

اسلاید 34:

اسلاید 35: آغاز: قرن اول و سال های نخستین قرن دومتدوین و ظهور مذاهب و فرق اسلامی: قرن دوم تا پایان قرن پنجمتکامل و آمیختن با فلسفه: ششم تا نهمرکود و تقلید: دهم تا دوازدهمجدید

اسلاید 36: اصل توحید، اصل عدلعدلاختیار عبدحسن و قبح عقلیتوحید (تنزیه)انکار رؤیت الهیحدوث قرآنحالت دانستن رضا و غضب الهی نه صفتمعتزله

اسلاید 37: واصل بن عطا 131 ابوالهذیل علاف 226ابو اسحاق ابراهیم بن سیار(نظام) 231بشر بن معتمر 210معمر بن عباد السلمی 228ثمامه بن اشرس 213جاحظ 255ابو علی جبائی ابو هاشم جبائی 321

اسلاید 38: زیادت صفات بر ذاتنظریه کسبخداوند خالق افعال انسان است و انسان کسب کننده آنهاحسن و قبح شرعیقدم قرآنرؤیت خداونداشاعره

اسلاید 39: اشعری ابوالحسن علی بن اسماعیل 330 یا 334در سال 459/ 1066 خواجه نظام الملک به منظور دفاع از آرای اشاعره مدرسه نظامیه بغداد را تاسیس کردامام الحرمین جوینی 478غزالی 505فخر رازی 606

اسلاید 40: تاریخ فلسفه اسلامی پیشینه در یونان و ...

اسلاید 41: سقراط (460 یا 469-399ق م)سقراط کتابی ندارد چون به شیوه دیالکتیک و حضوری معتقد بوده است و آموزش از طریق کتاب را با واسطه و بدون درک درست می‌داند.راه های شناخت اندیشه های سقراط:1ـ کتب افلاطون2ـ کتاب‌های گرنفون شاگرد سقراط (یادنامه‌ها یا خاطرات ـ بزم مهمانی یا ضیافت)3ـ نمایشنامه‌ ابرها ـ نوشته آریستوفانس معاصر سقراط4ـ اشارات پراکنده- خودت باش ـ خود را باش ـ خودت را بشناس ـ خود را بهتر کنـ زندگی ناآزموده ارزش زیستن نداردـ فضیلت و معرفت

اسلاید 42: افلاطون (427-347 ق.م)1- دوجهان:الف: بالا/ معقول/ یک نمونه / کامل/ ثبات/ مطلق / صرف / ابدی وازلی/غیرمکانمند / قائم به ذات -----مُثُلب:پایین/ محسوس/ چند نمونه/ ناقص/ تغییر/ نسبی/ مخالط/ غیرابدی و ازلی/ مکانمند/ غیرقائم به ذات.2ـ خلود روح3ـ فضیلت اخلاقی = کسب معرفت4ـ نظریه استذکار

اسلاید 43: ارسطو (384-322ق.م)

اسلاید 44: آثار

اسلاید 45: تقسیم علم: نظری: فلسفه طبیعی، ریاضی، الهیعملی: سیاست، لشکرکشی، خطابه، اقتصادشعری: هنرهای کلامی، غیرکلامیخدا= محرک نامتحرکرابطه نفس وبدن:رابطه ماده و صورت

اسلاید 46: چرخش فلسفه از یونان به حوزه اسکندرانی و سریانیمکاتبنوفیثاغوریانفلسفه یهودی – اسکندرانیمسیحیت اولیه (غنوسیه)نو افلاطونیان (افلوطین)وجوه مشترک :بعد از مسیحیت اعتقاد به مسائل الهی داشتن مفهوم انتزاعی از خدا پست دانستن عالم ماده هبوط نفس آدمی از عالم برتر به دنیاعتقاد به عوالم واسطهریاضت کشف و شهودسعادت آن دنیایی

اسلاید 47: افلوطین (205-270م)

اسلاید 48: اقانیم ثلاثهاقنوم اول:احد: غیرقابل وصف و تعقل ـ وحدت صرف.اقنوم دوم:نوس، عقل کلی، صادر اولاقنوم سوم: نفس کلی اصل حیات و حرکت

اسلاید 49: نظریه صدور (فیض)عقل کلی و نفس کلی هر دو در اثر صدور ذاتی و ضروری به وجود آمده‌اند که نقصانی در احد ایجاد نمی‌کند (مانند خورشید و پرتوهایش) پس از عقل کلی و نفس کلی خود را سرایت می‌دهد وبسط می‌یابد.

اسلاید 50: اثو لوجیا فلوطین توسط شاگردش فورفوریوس (تولد 232م) تدوین شده است.انتساب به شیخ یونانی (ارسطو) در ترجمه به عربیتشخیص این اشتباه در قرن 19اصل:نئادها (انئادها) یا نه گانه هاتاسوعاتنام های دیگر:آپولوجیاآتولوجیاآثولوجیا (ابن ندیم)الثالوجیات (اخوانالصفا)ترجمه ای آزاد از انئادهای 4-5-6-کتاب صبغه دینی دارد تلاش برای سازگاری بیان آرای افلاطون و ارسطو نموده است.

اسلاید 51: ردپاهای عرفانی در فلسفه افلوطینصرف الوجود بودن احدغیر قابل شناخت بودن احدریاضت علمی و عملی در وصول به سعادت (در حکمت نظری و عملی)اتحاد و اتصال و فنا (سیرنزولی و صعودی)ردپاهای عرفانی در فلسفه افلوطین

اسلاید 52: تاریخ فلسفه اسلامی نهضت ترجمهدکترسیدمحمدکاظم علوی

اسلاید 53: نهضت ترجمه:شروع قرن1هـ/ 7م رونق در قرن 2هـ/8مترجمه‌های نخستین: طب و کیمیاـ ابومنصور دوانیقی و ساخت شهر بغداد علمیـ مأمون و تأسیس بیت الحکمه در 217 هـ / 832میوحنا بن ماسویه طبیب نصرانی رئیس اولحنین ابن اسحاق (877م) رئیس دوم

اسلاید 54: ترجمه به سریانی در مدرسه شهر اِدِسا در بین النهرین که در 363 که توسط قدیس افرائیم نصیبینی تاسیس شدبرخی آثار ارسطو به ویژه منطقی و نیز ایساغوجر فرفوریوسدر 489 به علت غلبه نسطوری گرایی به دستور امپراتور زنون بسته شدمهاجرت علما به نصیبین و جندی شاپورترجمه به فارسیترجمه آثار ارسطو و فرفوریوس و ... به سریانی در قرن ششمانتقال از یونان به سوریه توسط مسیحیان سوریه مرحله اول از یونانی به سریانی

اسلاید 55: مسیحیان نسطوریدعوت به دارالخلافه بغداد در 750 مترجمه آثار پزشکیترجمه آثار فلسفیمرحله دوم از سریانی به عربی

اسلاید 56: تاثیر فلسفه یونان در دوره اول کلام معتزلی کندی، مقاله تاریخ فلسفه نصر

اسلاید 57: مسلمانان (برخی متکلمان معتزلی) قبل از کندی با فلسفه آشناشده بودند ابوالهذیل علافنظاماما این تاثیر همواره در حاشیه بوده است هیچکدام رغبتی به تدوین مجموعه ای منظم کامل از مبانی تفکر فلسفی یونان نشان ندادند.اینها بیشتر متکلم بودند تا فیلسوف و از فلسفه استفاده کلامی می کردند.تاثیر فلسفه یونان در دوره اول کلام معتزلی کندی، مقاله تاریخ فلسفه نصر

اسلاید 58: تا زمان کندی متکلمان از منطق برای دفاع از دین استفاده می کردنداما کندی خواست تا فلسفه را با دین جمع کندداوری، ص169

اسلاید 59: 1-2طبقة اول: کندی (185-252)طبقة دوم: شاگردان کندی + حرانی‌ها

اسلاید 60: کندی (185-252) ابویوسف یعقوب بن اسحق

اسلاید 61: کندی (185-252) ابویوسف یعقوب بن اسحقـ کندی نخستین فیلسوف اسلامی هست اما مؤسس فلسفهٔ اسلامی نیست. فلسفه از گذر کندی به فرهنگ اسلامی راه یافت. واضع برخی اصطلاحات است برخی اصطلاحات مانند مراتب عقل، عقل بالقوه (هیولانی)، عقل بالفعل یا عقل ظاهر، عقل مکتسب (مستفاد)، عقل فعال.اما برخی اصطلاحاتش جا نیفتاد. روش وی در منطق دنبال نشد لذا معلم ثانی بعد از ارسطو فارابی است نه کندی.

اسلاید 62: آثار کندی:260 اثر به روایت ابن ندیمفی الفلسفه الاولی (دربارة فلسفه اولی)فی حدود الاشیاء و رسومها (درباره تعریف و توصیف اشیاء)رساله درباره وحدت خداوند و تناهی ابعاد عالمرساله در ماهیت عقل”رسائل الکندی الفلسفیه “، محمد عبدالهادی ابوریده

اسلاید 63: چند نکته:1ـ سازگاری میان فلسفه و دین را مطرح کرد تا فلسفه را اسلامی کنددلایل او بر توافق میان فلسفه و دین:1ـ الهیات جزئی از فلسفه است. 2ـ وحی پیامبری و حقیقت فلسفی با هم سازگارند. 3ـ خداشناسی به طریقة منطقی واجب است.2ـ حقیقت: نبوی: راحت‌تر و روان‌تر. فلسفی: صعب و پر پیچ و خم.3ـ چون دلایل قرآنی قاطع‌تر است دین بر فلسفه رجحان دارد.4ـ دینی کردن تعریف فلسفه: فلسفه = شناخت حقیقت اشیا = شناخت خدا  اسلامی کردن فلسفه5ـ گرایش فلسفی: نوافلاطونی برای این که بتواند جهان فلسفه و دین آشتی دهد گرایش نوافلاطونی را انتخاب کرد.با اثبات جهان و خدا براساس برهان علیت و نظم این پروژه را کامل‌تر کرد.6- در برخی مسائل مانند پذیرش حدوث عالم مبنایی کلامی دارد آنهم مبنای معتزلی (اصل اختیار، عدل، توحید)

اسلاید 64: اين طبقه از دو گروه مختلف تشكيل مى‏شود:گروه شاگردان كندى و گروهى كه شاگرد كندى نبوده‏اند.طبقه دوم

اسلاید 65: طبقة سوم:1ـ ابوبکر محمدبن زکریای رازی (251-313)2ـ ابوالحسن شهیدبن الحسین البلخی (325)3ـ ابواحمد حسین بن ابوالحسین اسحاق بن ابراهیم بن زید بن کاتب (ابن کرنیب)؟ 24ـ ابوبشر متی بن یونس (یونان) نصرانی منطقی بغدادی (328)5ـ ابونصر محمدبن محمدبن محمدبن طرخان فارابی (257-339).

اسلاید 66: طبقه سوم در اين طبقه پنج نفر قابل ذكرند:

اسلاید 67: 1.ابو بكر محمد بن زكرياى رازى

اسلاید 68: 1.ابو بكر محمد بن زكرياى رازى كه به‏«جالينوس العرب‏»اشتهار يافته است.بيشتر شهرت و هم تخصص وى در طب است. در اين فن از طراز اول تاريخ شمرده مى‏شود.برخى او را در طب عملى و تجربى بر بوعلى ترجيح داده‏اند.در سال 251 متولد شده و در سال‏313 درگذشته است.قبلا گفتيم كه ابن النديم او را شاگرد بلخى شمرده است و احتمالا اين بلخى همان ابو زيد بلخى شاگرد كندى است.عليهذا رازى شاگرد شاگرد كندى است.قرائن ديگرى به دست آمده كه تاييد مى‏كند استاد رازى همان ابو زيد بلخى است (17) . ابو زيد در سال‏243 يا 244 متولد شد و از شاگرد خود(رازى)كه در 251 متولد شده است‏7 يا 8 سال بزرگتر بوده است و البته اين بعيد نيست،خصوصا با توجه به اينكه رازى در بزرگسالى به تحصيل اشتغال پيدا كرده است.ابو زيد9 سال هم بعد از شاگرد خود زنده بوده است.استاد ديگر رازى ابو العباس ايرانشهرى است كه قبلا نام برديم و اطلاع درستى از او در دست نيست. رازى عقايد فلسفى خاص دارد،به فلسفه ارسطويى زمان خويش تسليم نبوده است.در باب تركيب جسم قائل به‏«اجزاء ذره‏اى‏»بوده است.عقيده خاصى در باب‏«قدماى خمسه‏»داشته است كه معروف است و كم و بيش در كتب فلسفه مطرح است.عقايد فلسفى رازى را در باب‏«قدماى خمسه‏»فارابى،ابو الحسين شهيد بلخى،على بن رضوان مصرى،ابن الهيثم بصرى رد كرده‏اند.

اسلاید 69: در فهرست كتب رازى،كتاب فى النبوات آمده كه ديگران به طعن و استهزا نام او را«نقض الاديان‏»نهاده‏اند و كتاب ديگرى به نام فى حيل المتنبئين كه ديگران به طعن نام او را«مخاريق الانبياء»گذاشته‏اند.اين كتابها در دست نيست،ولى متكلمين اسماعيلى از قبيل ابو حاتم رازى و ناصر خسرو(و شايد منقول از ابو حاتم)در كتب خود به نقل قول از رازى مطالبى آورده مبنى بر اينكه او منكر نبوات بوده است.هر چند ابو حاتم نام رازى را نبرده است و از او با كلمه‏«ملحد»ياد كرده است ولى مسلم است كه منظور او محمد بن زكرياى رازى است.

اسلاید 70: نظر به اينكه آن كتب در دست نيست،نمى‏توان اظهار نظر قطعى كرد ولى از مجموع قرائن مى‏توان به دست آورد كه رازى منكر نبوات نبوده و با«متنبئين‏»(مدعيان دروغين نبوت)در ستيزه بوده است.مباحثات رازى با ابو حاتم اسماعيلى در منزل يكى از بزرگان رى در حضور اكابر و بزرگان شهر و«على رؤوس الاشهاد» محال است كه در زمينه ابطال نبوات باشد و رازى صريحا و علنا همه نبوات را تكذيب كند و همه مذاهب را باطل بداند و در نهايت احترام هم زيست نمايد.اين كه برخى ادعا مى‏كنند كه ابو ريحان بيرونى كتابى به نام‏«نقض الاديان‏»و كتابى به نام‏«مخاريق الانبياء»به رازى نسبت داده است (18) به هيچ وجه صحيح نيست.ابو ريحان يكى از آن كتابها را«فى النبوات‏»و ديگرى را«فى حيل المتنبئين‏»مى‏خواند و به دنبال نام هر كدام كلمه‏«يدعى‏»را اضافه مى‏كند و مى‏رساند كه اين نام را ديگران داده‏اند.ابن ابى اصيبعه ضمن اينكه نسبت چنين كتابى را به رازى انكار مى‏كند،احتمال مى‏دهد كه برخى‏«اشرار»اين كتاب را ساخته و از روى دشمنى به رازى نسبت داده باشند و تصريح مى‏كند كه نام‏«مخاريق الانبياء»را دشمنان رازى نظير على بن رضوان مصرى به اين كتاب داده‏اند نه خود رازى.از سخن ابن ابى اصيبعه پيداست كه كتاب نبوات و كتاب حيل المتنبئين غير اين كتابى است كه اين نام به او داده شده است،و آن دو كتاب وضع روشنى دارد.

اسلاید 71: بعلاوه،رازى سخت پابند به توحيد و معاد و اصالت و بقاء روح است.كتابى دارد فى ان للانسان خالقا متقنا حكيما (19) و كتابى دارد در رد سيسن ثنوى (20) رد بر مانويت)و رساله‏اى الى على بن شهيد البلخى فى تثبيت المعاد (21) و نظرش در آن كتاب-همچنانكه ابن ابى اصيبعه مى‏گويد-نقد نظريه منكران معاد است،و كتابى فى ان النفس ليس بجسم (22) .چگونه ممكن است كسى همه اصول مبدا و معاد و روح و نفس را پذيرفته باشد و منكر نبوات و شرايع باشد؟!بعلاوه او كتابى دارد فى آثار الامام الفاضل المعصوم (23) كه به احتمال قوى بر طبق مذاق شيعه در امامت نوشته است،و كتابى دارد به نام النقض على الكيال فى الامامة (24) و كتابى به نام كتاب الامام و الماموم المحقين (25) ،و همه مى‏رساند كه انديشه امامت فكر او را مشغول مى‏داشته است.بديهى است كسى كه منكر شرايع و نبوات باشد،درباره امامت‏حساسيتى ندارد.

اسلاید 72: بعيد نيست همچنانكه بعضى گفته‏اند (26) رازى تا حدودى طرز تفكر شيعى امامى داشته است و همه مفكرانى كه اين گونه طرز تفكر داشته‏اند،از طرف دشمنان شيعه اماميه متهم به كفر و زندقه مى‏شدند. گذشته از همه اينها استدلالى كه از رازى در انكار نبوت نقل شده،آنقدر سست و ضعيف است كه از مفكرى مانند رازى بسيار بعيد است،از قبيل اين كه اگر مى‏بايست مردم هدايت‏شوند چرا همه مردم پيامبر نيستند؟! آنچه مى‏توان گفت اين است كه رازى اشتباهات و انحرافاتى داشته است،ولى نه در حد انكار نبوات و شرايع،دشمنان او كه سخنان او را نقل كرده‏اند به او چنين چهره‏اى داده‏اند و اصل سخن رازى هم كه در دست نيست.ما در عصر خود كتابهايى ديده‏ايم كه خالى از اشتباهات و انحرافاتى نيستند،ولى مخالفان آن كتابها چنان چهره‏اى به آن كتابها داده‏اند كه اگر كسى اصل آن كتابها را نديده باشد باور نمى‏كند كه اين رسالات و مقالات در رد چنان كتابى باشد.

اسلاید 73: رازى دو دسته مخالف داشته است:مخالفانى كه بر آراء فلسفى او رد نوشته‏اند مانند فارابى و شهيد بلخى و ابن هيثم و بعضى ديگر،و مخالفانى كه بر آراء مذهبى او رد نوشته‏اند.تنها اين گروه كه همان اسماعيليان‏اند و تاريخ،خود آنها را«ملاحده‏»مى‏خواند،چهره‏«الحاد»به رازى در تاريخ داده‏اند و ديگران را هم تا حدى تحت تاثير قرار داده‏اند.اخيرا ملاحده عصر ما به نحوى ديگر در تاييد ملاحده اسماعيلى چهره الحادى به رازى مى‏دهند،ولى نه به منظور بلا توجيه ساختن رازى بلكه به منظور توجيه كردن خودشان.

اسلاید 74: مطلبى ديگر كه بايد ناگفته نماند اين است كه رازى عليرغم نبوغ و تخصص در طب،در انديشه‏هاى فلسفى توانا نبوده است.مى‏توان به ابن سينا حق داد كه در پاسخ به پرسشهاى ابو ريحان بيرونى،رازى را«المتكلف الفضولى المتكلم بما لا يعنيه‏»مى‏خواند.

اسلاید 75: فارابی (258-339) (870-950)

اسلاید 76: 5.ابو نصر محمد بن محمد بن محمد بن طرخان فارابى.بى نياز از معرفى است.به حق او را«معلم ثانى‏»و«فيلسوف المسلمين من غير مدافع‏»لقب داده‏اند (30) .اهل تركستان است.معلوم نيست كه ايرانى‏نژاد است‏يا ترك‏نژاد.هم زبان تركى مى‏دانسته و هم زبان فارسى،ولى تا آخر در جامه و زى تركان مى‏زيسته است.مردى بوده فوق العاده قانع و آزادمنش،غالبا كنار نهرها و جويبارها و يا گلزارها و باغستانها سكنى مى‏گزيد و شاگردان همان جا از محضرش استفاده مى‏كردند.نواقص كار كندى را در منطق تكميل كرد. گويند فن تحليل و انحاء تعليميه منطق را كه تا آن وقت در اختيار كسى نبود و يا ترجمه نشده بود،فارابى به ابتكار خود افزود،و همچنين صناعات خمس و موارد استفاده از هر صنعت را او مشخص ساخت.فارابى از افرادى است كه عظمتش از او شخصيتى افسانه‏اى ساخته است تا آنجا كه ادعا كرده‏اند او هفتاد زبان مى‏دانسته.او از افراد خود ساخته است. استاد قابل توجهى نديده است.استاد او يوحنا بن حيلان بوده.منطق را نزد او آموخته است.متاخرين عموما مى‏نويسند كه او ابتدا در بغداد نزد ابو بشر متى تحصيل كرد و سپس به حران رفت و نزد يوحنا بن حيلان به تحصيل منطق پرداخت (31) . ظاهرا مدرك اين نسبت،سخن ابن خلكان است،اوست كه چنين تصريحى كرده بدون اين كه مدركى نشان دهد.ولى از گفته ابن القفطى و ابن ابى اصيبعه معلوم مى‏شود كه فارابى معاصر ابو بشر بوده و شخصيتى مافوق او در زمان خود او داشته است.

اسلاید 77: ابن القفطى مى‏گويد:«و كان ابو نصر معاصرا لابى بشر متى بن يونس الا انه كان دونه فى السن و فوقه فى العلم‏»يعنى فارابى با ابو بشر هم عصر بود،از او به سال پايينتر و به علم بالاتر بود.قريب به همين است‏سخن ابن ابى اصيبعه.بعلاوه بسيار بعيد است كه فارابى پس از درك حوزه ابو بشر متى و استفاده از او در بغداد،به حران نزد يوحنا بن حيلان براى تحصيل منطق برود.خود فارابى فقط از يوحنا بن حيلان به عنوان معلم ياد كرده است.ابن القفطى مدعى است كه فارابى در بغداد نزد يوحنا تحصيل كرده است. فارابى در سال‏257(شش سال بعد از تولد رازى و يك سال قبل از درگذشت كندى)متولد شد و در سال‏339 درگذشت. هشتاد و دو سال عمر كرد. فارابى فيلسوفى است مشائى و در عين حال خالى از مشرب اشراقى نيست،چنانكه كتاب فصوص الحكم او حكايت مى‏كند.او در عين حال يك نفر رياضى‏دان و موسيقى‏دان درجه اول است.آراء سياسى و نظريات خاص درباره مدينه فاضله دارد كه معروف است.فارابى فلاسفه قبل از خود را تحت الشعاع قرار داد.تالى‏تلو ارسطو شمرده شد و«معلم ثانى‏»لقب يافت.

اسلاید 78: آثار

اسلاید 79: توجه زیاد فارابی به منطق1ـ منطق ارسطو را به صورت کاملاً صحیح و درست به زبان عربی تدوین کرد و از کج فهمی جلوگیری کرد و اصلاح کرد.لقب ”معلم ثانی“ را به خاطر همین انسجام بخشی منطق به او داده اند.باب بندی منطق ارسطو در فلسفه اسلامیشکل دادن صناعات خمسمنطق

اسلاید 80:

اسلاید 81:

اسلاید 82: فلسفه فارابیمبادی معرفتی فارابی:1ـ وحدت فلسفه: حقیقت فلسفی یکی است و تفاوت‌ها همه در تعابیر است کتاب الجمع بین رایی الحکیمین2ـ وحدت علوم نظری و عملی (مابعدالطبیعه و علم النفس)3ـ وحدت حقیقت فلسفی و دینی4ـ وحدت فلسفه و تفکر دینی با سیاستنتیجه: اتحاد سه حقیقت فلسفی، نبوی و مدنی

اسلاید 83: 1- روش زندگیافلاطون: عرفانی وزاهدانهارسطو: اجتماعی و اهل معاشرت و وزارتجمع فارابی: اختلاف در شخصیت و مزاج بوده و این اختلاف در عقیده و نظر نبوده است وارسطو همان روش اخلاقی افلاطون را دنبال می‌کند.روش صوفیانه افلاطون مربوط به ایام پیری او بوده است (افلاطون الهی)2- روش نگارشافلاطون: رمز آلود و دشوارارسطو: واضح و مرتب با تبویب و ترتیب جمع فارابی:هدف هر دو این بوده است که از فلسفه در برابر دستبرد نا اهلان حفاظت کنند یکی با دشوار نویسی و دیگری با باب بندی و تفصیل اختلافات افلاطون و ارسطو و جمع فارابی بین آنها 1و 2

اسلاید 84: 3- نظریه مُثُلافلاطون: پذیرش عالم معقولات و مفارق از مادهارسطو: انکارجمع فارابی:مثل را باید عبارت از صور موجود در عقل الهی دانست که هر دو قائلند.نقد: اولا مثل از نظر افلاطون قائم به ذات هستندثانیا آنچه به ارسطو نسبت داده از کتاب اثولوجیا بوده که از افلوطین است.اختلافات افلاطون و ارسطو و جمع فارابی بین آنها 3

اسلاید 85: نظریه معرفت یا تذکرافلاطون: معرفت = استذکار صور مثلیارسطو: معرفت استدلالی از طریق تجرید صور محسوسجمع فارابی:معرفت همان تجرید است و این تقارب و همانند کردن صور است یکی با صور مثلی سابق یکی با صور حسی سابقجای نقد دارد اختلافات افلاطون و ارسطو و جمع فارابی بین آنها 4

اسلاید 86: حدوث و قدم عالمافلاطون: عالم صانعی دارد که آن را از عدم پدید آورده استارسطو: قدیم استجمع فارابی:گرچه ارسطو در کتاب سماء عالم چنین گفته اما در اثولوجیا یا الربوبیه معتقد به خلق از عدم شده استنقد:اثولوجیا از افلوطین استاختلافات افلاطون و ارسطو و جمع فارابی بین آنها 5

اسلاید 87: نظریه اخلاقی (عادت)افلاطون: ذات و استعدادات ذاتی اخلاق را می سازد و با عادت و ممارست دشوار است که عوض شودارسطو: اخلاق با تمرین و ممارست تغییر پذیر استجمع فارابی: نه افلاطون منکر تغییر پذیری است نه ارسطو منکر اختلاف ذاتی اشخاصاختلافات افلاطون و ارسطو و جمع فارابی بین آنها 6

اسلاید 88: مبانی فلسفی فارابی:مبانی فلسفی:1ـ نظریه عقول دهگانه برای حل مسأله ربط کثیر به واحد براساس نظریهٔ فیض Emanation2ـ نظریه عقل انسانی3ـ نظریه نبوت

اسلاید 89: نظریه عقول دهگانه:این نظریه برای حل مسألهٔ ربط کثیر به واحد است.براساس نظریه فیض (Emanation ) ارائه شده است.خداوند همانند یک عقل تام التجرد است که اصلی‌ترین فعالیتش خودآگاهی است و براساس همین خودآگاهی فیض و صدور صورت می‌پذیرد.اماعقل اول علاوه بر خودآگاهی، خداآگاهی و تعالی آگاهی را نیز دارد لذا وجود از او صادر می‌شود.

اسلاید 90: عقول کونیهافلاک سماویهمراتب شش گانه مبادی وجودی:1-علت اولی (واجب)2- علل ثانی (عقول)3- عقل فعال4- نفس5-صورت6- ماده عالم تحت قمرنفسصورت ماده

اسلاید 91: نکات:نکته اول: تدبر عالم تحت قمر به دست عقل فعال است.نکته دوم: هر فلک صورت خاصی دارد که نفس آن است و نفس نیروی خود را از عقل قبلی می‌گیرد که آن اشتیاق به عقل خود است.نکته سوم: مراتب بیان شده با اصطلاحات دینی قابل تطبیق است.واجب  خداعقول  مقربان و ملائکهعقل فعال  روح الامین و روح القدسنکته چهارم: مراتب شش‌گانه وجود (مبادی وجود):1ـ واجب 2ـ عقول 3ـ عقل فعال 4ـ نفس 5ـ صورت 6ـ ماده.

اسلاید 92: نکته پنجم:کیفیت خلقت:1- ابداعی: خلق عقول (فقط حدوث ذاتی دارند)2- غیر ابداعی: خلق عالم ماده از عقول (حدوث زمانی دارند)نکته ششم: در این نظریه عناصر ارسطویی و اسکندرانی یافت می‌شود اما ابداع خود فارابی است (نظریه نجومی ارسطو و نظریه صدور فلوطین).نکته هفتم:مدل طراحی شده برای تطبیق حقایق فلسفی دینی و پایه‌ریزی مدینه فاضله استفاده شده است. حقیقت فلسفی ـ حقیقت نبوی ـ حقیقت مدنینظم عالم کبیر ـ نظم عالم صغیر.نکته هشتم: خلق «لامن شیء» را به جای «من لاشیء» مطرح کرد.خلق ”من لا شیء“ = خلق از عدمنکات

اسلاید 93: نظریه عقل انسانی:

اسلاید 94: نکته 1: هر چند این نظریه با بخش سوم کتاب «دربارة نفس» ارسطو ارتباط دارد لیکن بیان مرتبه عقل مستفاد که برای ارسطو ناشناخته بوده است کاملاً آن را از نظریه ارسطو جدا می‌کند.نکته 2:این نظریه به ارتباط روان‌شناسی و جهان‌شناسی کمک می‌کند.نکته 3: این نظریه در میان فلاسفه مسلمان و مسیحی مقبولیت عام داشته است.ابن سینا ـ ابن رشد ـ ابن میمون.نکته 4: عقل مستفاد عین عقول مفارقه و به منزله پیوندی میان دانش بشری و وحی و الهام است اما در اسکندر افرودیسی و کندی این طور نیست.نکته 5: عقل مستفاد با عقل فعال متحد می‌گردد و شبیه عقول می‌گردد و نه تنها قادر است خود و معقولاتی را که از اشیاء مادی به دست آورده است تعقل نماید بلکه قادر است عقل فعال و سایر جواهر مجرد مفارق را نیزادراک نماید.نکات

اسلاید 95: نظریه نبوت:دفاع از نبوت و وحدت حقیقت فلسفی و نبوی در مقابل شبهات ابن راوندی و زیر سوال رفتن آشتی میان آندواتحاد با عقل فعالمشاهده صور معقول ---- حکماء و فلاسفهالهام در خیال و وحی ---- پیامبرانالهام ضعیف تر در خیال ---- دیگر اولیاء اتحاد با عقل فعال در پیغمبر از راه الهام در خیال میسر است.

اسلاید 96: توضیح مهم: خیال و اتصال از طریق خیال به عقل فعال در پیامبر علاوه بر تعقل و اتصال عقلانی به عقل فعال است. قوه عقل و تعقل صور را به صورت کلی و معقول دریافت می‌کند و بیان این صور به همین صورت برای مردم سنگین و غیرقابل درک است. پیامبر از قدرت تخیل ویژة خود که به تقلید و بازآفرینی از آن تعبیر شده است می‌تواند این ادراکات معقول را با ادراکات محسوس، ملموس و سمبلیک دریافت کند و ابلاغ کند و این وحی است.باید به خاطر آورد که سفر چهارم بازگشت از حق است به سوی خلق مأموریتی که فقط برای پیامبران تعریف شده است.تاثیر نظریه نبوت فارابیپذیرش توسط ابن سیناعدم پذیرش توسط ابن رشدتوجه متاخران مانند سید جمال و محمد عبده به آن

اسلاید 97: ص 61 بکار گرفتن قوه تخیل در تبیین امر وحی فقط برای تبیین بخشی از ادراکات نبی است (صور مخیله) .... [ اما در صور معقوله اتصال از طریق قوه عقل نبی است.]ص 62نسبت بین نبی و فیلسوفشرایط فیلسوف از شرایط عامه نبوت به حساب می آید. اما شرایط اختصاصی نبی کمال قوه متخیله است.موسی ملایری، تبیین وحی از فارابی تا ملاصدرا، قم: کتاب طه،

اسلاید 98: فلسفه سیاسی: تنها فیلسوف سیاسیطرح تمدن اسلامیپرداختن به سیاست و اجتماعمدینه فاضله

اسلاید 99: فلسفة سیاسی: 1ـ مدینة فاضلهجامعه آرمانی، جامعه ایده آل، آرمان شهر، ناکجاآباد، utopiaفارابیابن مسكويهرازيخواجه نصيرالدين طوسيامام محمد غزالي آرمانشهر افلاطون آرمانشهر اُگوستين آرمانشهر فارابى آرمانشهر مور آرمانشهر اتين كابه آرمانشهر ويل دورانت

اسلاید 100:

اسلاید 101: نکته اول: مدینه فاضلة فارابی، مسکن واحدی است که در آن گروهی از افاضل و اخیار و سعداء تحت ریاست رئیسی که بلافاصله و بی‌واسطه از افاضه «عقل فعال» بهره مند است و در ارشاد و تعلیم محتاج به هیچ انسانی نیست گرد آمده‌اند و یکدیگر را بر اشیایی که به وسیلة آنها نیل به سعادت حقیقی ممکن می‌گردد معاونت می‌کنند. این مدینه ماهیتاً با اجتماعات مدنی دیگر از لحاظ ریاست، اهالی، قانون و غایت، متفاوت است نکته دوم: تشبیه مدینه به ارگانیسم بدنرئیس مدینه  قلبنکته سوم:1ـ طبقه رؤسا: ریاست می‌کنند و کسی بر آنها ریاست نمی‌کند (مخدوم مطلق هستند).2ـ طبقه متوسط: هم رئیس‌اند و هم مرئوس (هم مخدوم و هم خادم).3ـ طبقه خدمت‌گزاران: فقط مرئوس و خادم هستند.نکات

اسلاید 102: نکتة چهارم: حاکم مدینة فاضله به عقل فعال متصل است پیامبر و امامعناوینی همچون رئیس، امام، ملک، فیلسوف و حکیم دارد.نکتة پنجم: شرط تحقق ریاست حکمت و فلسفه است.نکته ششم:جمع میان فیلسوف، شارع و رهبر (امام)نکته هفتم:انحراف از جامعه ایده‌آل (گونه‌های مختلف جوامع)مدینه های جاهله:مدینه فاسقهمدینه ضاله

اسلاید 103: طبقه‌بندی علوم:علم زبان ـ علم منطق ـ علم ریاضی ـ علم طبیعی ـ علم الهی ـ علم مدنی ـ علم فقه ـ علم کلام.نکته: ملاک علم بودن در نظر فارابی، نیل به سعادت است و این گرایشی کاربردی است.

اسلاید 104: 1ـ امور معجزی، نهایتاً با اصل علیت توجیه می‌شود.2ـ سمعیات (نقلیات) به معنای ظاهری نیستند مانند لوح و قلم و ... تأویل بردارند.3ـ امور اخروی جسمانی قابل تأویل به روحانی هستند.تفسیر قرآن:

اسلاید 105: نفسمختص انسان نیستجوهر بسیط مفارقرد وجود نفس پیش از بدنرد تناسختقسیم بندی نفوس در بقاءتقسیم نفوس آدمی:ـ به کمال رسیده  به صورت مجرد باقی می‌مانند.ـ جاهله  با بدن نابود می‌شوند.ـ مریض  در حد نفس هیولانی باقی می‌مانند و نمی‌توانند مفارق از ماده باشند.ـ فاسقان  خالد در شقاوت هستند.علم النفس

اسلاید 106: قوای نفس وحدت دارندهر یک برای مادون خود صورت و برای مافوق خود ماده استبرترین قوا، قوه ناطقه است که ماده برای قوه ای دیگر نیست.تقسیم قوای نفس

اسلاید 107: فارابی و عرفانگرایش عرفانی در فصوص الحکمهسیر نزولی و صعودی خلقتاتصال عارف به عقل فعال به واسطه تخیلعقل فعالواسطه فیضدر رابطه با اجسام = واهب الصوردر رابطه با وحی و نبوت = روح الامیندر رابطه با اعطای روح و قبض آن = روح القدوسگرایش عرفانی

اسلاید 108: طبقة چهارم:1ـ یحیی بن عدی منطقی نصرانی (363 یا 364)2ـ اخوان الصفا و خلان الوفا (نیمة قرن چهارم)ابوسلیمان محمدبن معشر بستیابوالحسن علی بن هارون زنجانیابواحمد مهرجانی معوفیزیدبن رفاعه

اسلاید 109: اخوان الصفا و خلان الوفا: (ح 373)

اسلاید 110: اخوان الصفا و خلان الوفا و اهل الحمد و ابناء المجددر زمان حکومت آل بویه (334- 447 هـ)ـ فعالیت پنهانی داشته‌اند تا این که ابوحیان توحیدی (400 هـ) نام پنج تن را می‌شناساند.ابو سلیمان محمد بن معشر بُستی معروف به مقدسیابوالحسن علی بن هارون زنجانیابو احمد محمد بن نهرجوری (مهرجانی)عوفیزید بن رفاعه

اسلاید 111: «این گروه معتقد بودند شریعت به نادانی ها و گمراهی ها آلوده شده است و برای پاک کردن آن راهی جز فلسفه نیست، و اگر فلسفه یونانی و شریعت اسلامی با یکدیگر در آمیزند، کمال حاصل خواهد شد ..»حسینی کوهساری ص 65

اسلاید 112: ـ رسائل اخوان الصفا نویسندگان مختلفی و ناشناخته‌ای دارد و دائره‌المعارفی است.ـ برداشت باطنی از دین و گرایش معنوی.ـ تلفیق میان علم و دین  لذا علم و فلسفه را به شیوة متصوفه و دین را به طریق تشبیه و تمثیل تأویل نموده‌اند.

اسلاید 113: ـ چهار مرتبه داشته‌اند:1ـ پایین‌ترین مرتبه: الاخوان الابرار الرحما (مرتبه مبتدیان، ارباب ذوی الصنایع)کسانی که در پانزده سالگی رسیده بودند.2ـ مرتبة بعدی: الاخوان الخیار الفضلا (مرتبه رؤسا)کسانی که سی تا چهل داشتند.3ـ مرتبة بعدی: الاخوان الفضلا الکرام (مرتبه ملوک)کسانی که چهل و پنجاه داشتند.4ـ آخرین و بالاترین مرتبه: مرتبه نبوی یا ملکیپنجاه و بالاتر داشتند.

اسلاید 114: ـ در شناخت‌شناسی تابع افلاطون و سقراط هستند: ثنویت روح و بدن + استذکار + تعلیم سقراطی.ـ در هستی‌شناسی نوافلاطونی هستند: احد و نظریه فیض و مراتب وجود است.ـ اخلاق: بالاترین فن تزکیه نفس است اصول فکری و فلسفی آنها یکسره و در اصول اخلاقی خلاصه می‌شود. همة فضایل از آن روح و همه رذایل از آن جسم است.

اسلاید 115: طبقة پنجم:1ـ ابوسلیمان محمدبن طاهر بن بهرام سجستانی (370؟-380؟-390)2ـ ابوالحسن عامری (381)3ـ ابوالخیر حسن بن سوار معروف به ابن الخمار (408)4ـ ابوعبدالله ناتلی