تفکر

تفکر

اسلاید 1: موضوع : تفکرتهیه کننده گان : امید مقیمی & محسن بختیاری & سجاد قربان پوراستاد مربوطه : آقای دودانگهدانشگاه فرهنگیان قزوینپاییز 93

اسلاید 2: چکیدهتفکر با اندیشیدن یکی از مباحث عمده روانشناسی است که توجه بسیاری از پژوهشگران و متخصصان را به خود جلب کرده است. در این پاورپینت ابتدا تاریخچه مختصری از تفکر ارائه شده که در این تاریخچه پس از اشاره کوتاهی به ریشه های فلسفی مبحث تفکر تعریف و توصیف دیدگاههای گوناگون روانشناسی از تفکر بررسی شده است.به دنبال آن عناصر یا هسته های اصلی تفکر در زندگی انسان ها بیان شده است.

اسلاید 3: مقدمهبرخی از دانشمندان انسان را حیوان متفکر می دانند و تفکر را فصل ممیز انسان از حیوان قرار می دهند.با اینکه پاره ای از آزمایشها نشان می دهد که تفکر در سطح پایین و ابتدایی آن در میان بعضی از حیوانات دیده می شود در عین حال تفکر بازتابی مخصوص انسان است و علاوه بر جنبه فرهنگی طبیعت انسان این ویژگی انسان را از سایر حیوانات مشخص و ممتاز می سازد.شاید بزرگترین دستاورد نوع بشر این باشد که وی توانایی این را دارد که اندیشه های پیچیده ای به عمل آورد وآنهارا از راه زبان به دیگران منتقل کند . تفکرگستره وسیعی از فعالیتهای ذهنی را دربر می گیرد . هنگامی که تصمیم می گیریم چیزهایی از مغازه بخریم یا برنامه ای برای تعطیلات خود تنظیم کنیم و یا درباره دوست بیمار دلواپس می شویم در همه این موارد سرگرم تفکر هستیم. اغلب می توانیم اندیشه های خود را به واژه ها برگردانیم و آنها را با شخص دیگری در میان بگذاریم.

اسلاید 4: تاریخچه تفکر (نظریه های فلسفی)بیشتر فیلسوفان درباره ماهیت تفکر نظریه پردازی کرده اند.در اینجا به دو نظریه معارض فلسفی درباره تفکر اشاره می شود.1_ رنه دکارت فرانسوی(1596_1650)به تمایز ذهن و جسم قائل بود و باور داشت که ذهن جوهری فرا طبیعی است که با جسم مادی کنش متقابل دارد.وی تفکر را صفت ذهن می دانست و نه صفت جسم.دکارت رفتار موجودات را به رفتارهای ارادی و غیر ارادی تقسیم می کند.به نظر وی رفتار ارادی از تعقل و تفکر سرچشمه می گیرد و منشاء آن غیر مادی و غیرمکانیکی است.در مقابل او رفتار غیر ارادی را کاملا مکانیکی می دانست:درست به همان گونه که حرکت اشیای بی جان مکانیکی است.دکارت اولین کسی بود که برای نخستین بار مفهوم قوس انعکاسی را به عنوان رفتاری مکانیکی مطرح کرد.

اسلاید 5: 2_ توماس هایز انگلیسی(1588_1679)نیز مانند دکارت معتقد بود که عمل ارادی از فعالیت های فکری وذهنی ناشی می شود اما بر خلاف دکارت مدعی بود فعالیت های ذهنی نیز می توانند با قوانین مکانیکی تبیین شوند.هایز نظریه مکانیکی دکارت را به همه اعمال آدمی گسترش داد.در باور هایز فکر کردن مانند محاسبات عددی است اما تفکر به جای محاسبه با اعداد با اندیشه ها سرو کار دارد.هایز معتقد بود تفکر تلفیق اندیشه ها به منظور ایجاد اندیشه های تازه تفکیک اندیشه ها از یکدیگر مقایسه اندیشه ها با هم و از این قبیل است.او بر این باور بود که ماده می تواند فکر کند و بنابرین می تواند ماشینهایی ساخت که قادر به فکر کردن باشند.

اسلاید 6: نظریه های روانشناختی نظریه ساختگرایینخستین روانشناسان تجربی {وونت}(1832_1920)و{تیچنر}(1867_1927)که روانشناسی آنان به روانشناسی ساختگرایی شهرت یافته است تفکر را تجربه ذهنی یا محتوای هشیار می دانستند. این معنای تفکر مترادف با توجه کردن است.وونت و تیچنر برای بررسی فرایندهای تفکر و پژوهش درباره ی محتوای هشیاری از روش کاهش گری روش رایج در شیمی سود می جستند.روانشناسان ساختگرا می کوشیدند عناصر تشکیل دهنده تفکر(هشیاری)و قوانین ترکیب شدن این عناصر را از راه تجزیه محتوای تفکر به اجزای ساده و شناسایی ساخت آن درک کنند.ساختگرایان بشدت تحت تاثیر فیلسوفان تجزیه نگر انگلیس مانند (جان لاک)_(دیویدهیوم) و (جورج بارکلی) بودند. آنان نیز مانند این تجربه گرایان بر این باور بودند که احساسهای بیرونی پایه ریز همه دانشها و تمامی فعالیتهای فکری و ذهنی انسان است.

اسلاید 7: نظریه کارکردگراییکارکردگرایان نیز مانند ساختگرایان تفکر را تجربه ذهنی یا محتوای هشیار می دانستند ولی با این تفاوت که ساختگرایی بر ساخت هشیاری تاکید داشت اما کارکردگرایی به نقش یا کارکرد هشیاری علاقه مند بود به دیگر سخن روانشناسان کارکردگرا مخالف مطالعه فرایندهای ذهنی نبودند بلکه بر مطالعه این فرایندها در مورد سازگاری و بقای موجود زنده تاکید داشتند.

اسلاید 8: نظریه رفتارگراییرفتار گرایان واحدهای محرک_پاسخ را عناصر اصلی تمام فعالیتهای انسان می دانند و تفکر را نیز بر حسب همین واحدهای رفتاری توجیه می کنند برای نمونه واتسون بر این باور بود که تفکر سخن گفتن با خود یا گفتار ناملفوظ است و آن را مانند هر رفتار دیگر ناشی از فعالیتهای عضلانی یا عادتهای حنجره ای می دانست. به گفته او زمانی که شخص به تفکر می پردازد انقباضهای ضعیفی در ماهیچه های اندام سخن گویی وی مشاهده می شود.بنابرین به اعتقاد واتسون تفکر نوعی رفتار است.اسکینر نیز بر این باور است که نوعی رفتار نهان است و با اعتقاد واتسون مبنی بر اینکه تفکر صرفا نوعی گفتار ناملفوظ است مخالفت می ورزد زیرا به اعتقاد اسکینر بسیاری از رفتار های نهان ما غیر کلامی است .تحلیل پاولف از تفکر یعنی گسترش تداعیهای اولیه و تشکیل زنجیره تداعیها.

اسلاید 9: نظریه های گشتالت روانشناسان مکتب گشتالت در اعتراض به رفتار گرایان و ساختگرایان معتقد بودند که پدیده های روانی از جمله هشیاری و تفکر را نمی توان به عناصر ساده (به نظر ساختگرها) و زنجیره های ساده (به نظر رفتارگرها) تجزیه کرد.در نظر پیروان مکتب گشتالت تبیین کامل پدیده های پیچیده ذهنی مستلزم مراجعه به حالات درونی و ساختهای یکپارچه و کلی است .از دید گشتالتی ها کل بیش از مجموع اجزای تشکیل دهنده آن است و کل خود تابع سازمانیابی درونی نظام ادراکی شناختی است.بنابراین برای پیروان مکتب گشتالت ادراک فرایندی فعال و سازنده است نه آنگونه که رفتارگرایان عقیده دارند که فرایندی بازتابی است.ازنظر گشتالتی ها تفکر نیز مانند ادراک فرایندی فعال وسازنده است.رفتارگرایان یکی از جریانهای مهم تفکر یعنی حل مساله را فرایند کوشش و خطا می دانند و بر این فرض هستند که وقتی ارگانیسم در برابر مساله ای قرار می گیرد به محرکهای مختلف محیطی پاسخهای گوناگون می دهد و این جریان پاسخدهی تا زمانی که به حل مساله منجر شود ادامه می یابد.پاسخهایی که موفقیت آمیز نیست خاموش می شود و پاسخهای موفقیت آمیز تقویت می گردد.پیروان مکتب گشتالت حل مساله را ناشی از بینش می دانند برخلاف روش کوشش و خطا که بر رفتار تصادفی مبتنی است بینش بر درک و فهم موقعیت مساله تاکید دارد.

اسلاید 10: نظریه روانشناسی شناختیرفتار گرایان احساس می کردند که روانشناسان نمی توانند تفکر را دقیقا مطالعه کنند زیرا تفکر را نمی توان مستقیما مشاهده و از این رو به طور عینی نمی توان آن را اندازه گیری کرد.امروزه بیشتر روانشناسان احساس می کنند که مطالعه فعالیت های ذهنی نه تنها مهم بلکه امکان پذیر است.به این دسته از روانشناسان شناختی می گویند .آنان کسانی هستند که در مطالعه شناخت تخصص دارند.شناخت به فرایند های عالی روانی از قبیل پردازش اطلاعات قضاوت کردن تصمیم گیری و دانش ارتباط با دیگران اطلاق می شود.روانشناسی شناختی شاخه ای از علم است که درک و فهم تفکر آدمی تحول شناخت و فرایند های ذهنی را مطالعه می کند . روانشناسی شناختی فعلی حاصل پیشرفت در زمینه های گوناگون چون فلسفه –زبانشناسی- روانشناسی زبان- عصب شناسی وکامپیوتر است.در سالهای دهه1960 کوششهای پراکنده در این زمینه های گوناگون به ایجاد روانشناسی نو انجامید که روانشناسی شناختی نام گرفت.

اسلاید 11: مهمترین نظریه جدید روانشناسی شناختیمهمترین نظریه جدید روانشناسی شناختی نظریه خبر پردازی یا پردازش اطلاعات است که زیر بنای آن نظریه ی خبر است .نظریه خبر نه تنها روشی عینی برای اندازه گیری خبر یا اطلاعات به دست می دهد بلکه راه های گوناگونی را برای به رمز درآوردن آن نیز نشان داده است . روانشناسی خبر پردازی مانند نظریه خبر می کوشد تا فرایند ها –ساخت ها و روش هایی را که تعیین می کنند از لحظه ی دریافت خبر یا اطلاع تا لحظه ی پاسخ دهی ارگانیسم چه اتفاق هایی می افتد مشخص می سازد.در نظریه های خبر پردازی نوین تفکر تقریبا به معنای شناخت به کار میرود و این دو مفهوم از لحاظ ماهیت به یکدیگر بسیار نزدیکند . با وجود این می توان تمایز هایی را میان آنها قائل شد . شناخت غالبا به دانش یا فرایند دانش اندوزی اشاره دارد در حالی که تفکر به فرایند هایی گفته می شود که از طریق آنها دانش های اندوخته شده با هم مقایسه و ترکیب می شوند و دانش های تازه ای را به وجود می آورند.

اسلاید 12: تعریف تفکردر آغاز تعریف های تفکر مرور و سپس بهترین تعریف ارئه می شود:تفکر جریانی است که در آن فرد کوشش می کند مشکلی را که با آن رو به رو شده است معین سازد و با استفاده از تجربیات قبلی خویش به حل آن اقدام کند.فیلسوفان اسلامی نیز به پیروی از ارسطو فکر را حرکتی می دانند که ذهن از مقصود یا مطلوب به طرف مبادی معلوم و سپس حرکت آن از مبادی معلوم به جانب مطلوب و یا فکر مرتب ساختن امور معلوم است برای منجر شدن به کشف مجهول و استدلال کردن کشف احکام مجهول به وسیله احکام معلوم است که پیچیده ترین و کامل ترین عمل ذهن است.مورگان و همکارانس تعریف زیر را از تفکر به دست داده اند: تفکر باز آرایی یا دست کاری اطلاعات به دست آمده از محیط و نماد های ذخیره شده در حافظه دراز مدت است. تعریف اخیر کامل تر است زیرا انواع مختلف تفکر را در بر می گیرد برای مثال بعضی از انواع تفکر جنبه بسیار خصوصی دارند و نماد هایی را به کار می گیرند که دارای معانی کاملا شخصی هستند که رویا نمونه ای از آن است. نوع دیگر تفکر حل کردن مسئله و خلق پدیده های تازه را شامل می شود. در این نوع تفکر ما اطلاعات به دست آمده از محیط و نماد های ذخیره شده در حافظه دراز مدت را برای حل کردن مسئله مورد استفاده قرار می دهیم.

اسلاید 13: طبقه بندی تفکرچنانچه این تعریف کلی را بپذیریم آنگاه طیف وسیعی از انواع تفکر خواهیم داشت که می توان آنها را به روشهای گوناگون طبقه بندی و معرفی کرد که در اینجا به سه نوع طبقه بندی اشاره می شود : فرانک فیش با توجه به مورد استفاده درست برای تفکر به سه نوع تفکر به شرح زیر اشاره می کند : 1_تفکر خیال پردازانه بی هدف 2_تفکر مبتی بر پندار 3_تفکر منطقی یا تفکر عقلی که هدف آن حل مسئله است. تفکر به دو نوع روان شناختی و منطقی تقسیم شده است. تفکر در روان شناسی شامل خیال بافی رویا ارزو و کوشش برای حل مسئله می شود که بطور خلاصه انواع تفکر از لحاظ روان شناختی شرح داده می شود.

اسلاید 14: 1)رویای روز-2)رویا-3)تفکری که تابع آرزو ها و تمایلات است-4)حل مسئله1-رویای روزانه حالت عادی هشیاری است که ویژگی برجسته آن تغییری در توجه است. توجه فرد به جای اینکه بر تکلیفی فیزیکی یا روانی مشخص متمرکز شود معطوف افکار و تصوراتی می شود که از حافظه مایه می گیرد.2-خواب دیدن تغییری در هشیاری است که در طی آن تصویر های ذهنی به یاد مانده و صحنه های خیالی موقتا با واقعیت بیرونی در هم می آمیزند.3-این نوع تفکر را تفکر در خود مانده یا آرزومندانه می گویند. این نوع تفکر مشابه خیال بافی و گاهی همان خیال بافی است. در این مورد نیز تمایلات فرد بر افکار و تصورات حاکم است ولی در خیالبافی فرد متوجه است که از عالم واقع دور شده است و بر خیالات غیر واقعی تکیه دارداما موقعی که فرد تفکر خود را تابع آرزو های خوبش قرار می دهد واقعیات را طور دیگری درک می کند. تفکر در خود مانده نوعی تفکر تداعی گر است که در آن مسیر تفکر بیشتر در کنترل نیاز ها و امیال اندیشنده است تا واقعیت.4-تفکر در این مرحله مستلزم درک رابطه علت و معلول و تعمیم و استنتاج است. این نوع تفکر از نظر منطقی عبارت است از : 1_تمثیل 2_استقرا 3_قیاس که در کتابهای منطق توضیح آن آمده است و برای پرهیز از اطاله کلام از توضیح آن خودداری می شود.

اسلاید 15: طبقه بندی جانسون-لیرد سومین طبقه بندی تفکر که کاملترین نیز هست طبقه بندی جانسون-لیرد است که در طرح زیر آورده شده است:

اسلاید 16: تفکر بی هدفاین نوع تفکر که به تفکر مبتنی بر تداعی آزاد نیز مشهور است همان تفکری است که بیانگر رویا و خیال پردازی است. در این نوع تفکر اندیشه ها آزادانه بی اینکه هدف خاصی داشته یا به دنبال حل مسئله یا رسیدن به نتیجه ای معین باشندیکدیگر را دنبال می کنند. ویزگی مهم دیگر این نوع تفکر آن است که جریان اندیشه در آن خارج از کنترل ارادی انسان است و حلقه های تداعی اندیشه ها بطور خود به خود یکدیگر را دنبال میکنند. اگر به جریان خیال پردازی های خود و وقایعی که در رویا برای ما اتفاق می افتد دقت کنیماین پدیده خود جوش را در خواهیم یافت.

اسلاید 17: تفکر هدفمندنوع دیگری از انواع تفکر اندیشه های هدفمند است. ویزگی مهم این نوع تفکر بر خلاف نوع پیشین هدفدار بودن آن است از این لحاظ می توان آن را حل مسئله نیز نامید. ویژگی دیگر تفکر هدفمند در مغایرت با تفکر بی هدف ارادی و عمدی بودن آن است. در این نوع تفکر فرد عامدانه و آگاهانه می کوشد به هدفی درست دست یابد مسئله را حل کند یا به نتیجه ای برسد. این نوع تفکر را جانسون –لیرد به دو دسته (جبری) و (غیر جبری) تقسیم کرده است. منظور وی از این دو اصطلاح این است که تفکر جبری مانند تفکر مورد نیاز در انجام محاسبات ریاضی الزاما راه و روش مشخص و از پیش تعیین شده ای را طی می کند اما تفکر غیر جبری هر چند که دارای هدف و متوجه نتیجه است. خط سیر معین و از پیش تعیین شده ای را دنبال نمی کند. در این نوع تفکر افراد مختلف ممکن است مسیر های فکری مختلفی را برای رسیدن به هدف برگزینند.

اسلاید 18: تفکر جبری و تفکر غیر جبریتفکر جبری گونه ای از تفکر است که جریان اندیشیدن در آن از پیش تعیین شده و گذر از آن برای شخص الزامی است.این نوع تفکر ویژه محاسبات ریاضی است.در این گونه مسائل اندیشیدن نقطه آغازی دقیق و هدفی کاملا مشخص دارد و مانند فنر ساعت کوکی بتدریج باز می شود.در تفکر غیر جبری جریان اندیشه از پیش تعیین نشده و گذر از مسیر مشخص فکری ضروری نیست. در این نوع تفکر افراد مختلف راه های مختلفی را برای حل مسئله بر می گزینند.وقتی فردی که یک بار مسئله ای را از راه معینی حل کرده ممکن است در برخورد دوباره با آن راه حل متفاوتی را به کار گیرد . به تعبیر جانسون-لیرد هیچ چیز فرد را در مراحل حل مسئله ملزم به انتخاب جبری نمی کند.تفکر غیر جبری حد وسط خیال پردازی و محاسبات ریاضی است. یعنی بر خلاف خیال پردازی هدف و ساختی کلی دارد اما بر خلاف محاسبات ریاضی راه مشخص از پیش تعیین شده ای را طی نمی کند.

اسلاید 19: انواع تفکر غیر جبریتفکر غیر جبری خود می تواند به دو دسته تقسیم شود: 1- تفکر دارای نقطه آغاز معین 2- تفکر بدون نقطه آغاز معین:تفکر غیر جبری بدون نقطه آغاز معین را تفکر خلاق یا اندیشه آفریننده می نامند و چنان چه تفکر غیر جبری نقطه آغاز معینی داشته باشد به آن استدلال می گویند.

اسلاید 20: تفکر بدون نقطه آغاز معین : آفرینندگیآفرینندگی نوعی حل مسئله است اما از چند جهت می توان میان آفرینندگی و حل مسئله تفاوت قائل شد 1-حل مسئله جنبه ی عمومی تری از آفرینندگی دارد زیرا فرد در فعالیت های آفریننده غالبا علایق و خواست های شخصی خود را مد نظر قرار می دهد و بیشتر از زمانی که به حل مسئله می پردازد آزادی عمل دارد 2-افراد آفریننده نه تنها به حل مسئله می پردازند بلکه به خلق مسائل هم اقدام می کنند .از این رو می توان گفت در آفرینندگی نقطه ی آغاز معینی وجود ندارد بلکه فرد می تواند در جریان اندیشیدن از هر کجا که می خواهد شروع کند.3-ویژگی مهم دیگر آفرینندگی که آن را از حل مسئله متمایز می سازد تازگی محصول فکری است .تفکر خلاق در پی کشف و ابداع راه های جدید است . البته عناصر تفکر خلاق به تمامی ابداعی و من دراوردی نیستند و از پیش موجودند اما ویژگی تفکر خلاق ترکیب ها و تغییرهای بدیعی است که از این عناصر به دست می آید.

اسلاید 21: تفکر دارای نقطه آغاز معین :استدلال نوع دیگر تفکر که به آن استدلال گفته می شود از نقطه ی معینی آغاز می شود و هدف مشخصی را دنبال می کند . استدلال از مباحث منطق است و می توان آن را تفکر منطقی نامید . استدلال تنظیم و تالیف سلسله ای از قضایا برای کشف قضیه ای مجهول است.دو نوع عمده از استدلال یکی قیاس و دیگری استقراست.

اسلاید 22: قیاس و استقراقیاس : در استدلال قیاسی از مجموعه ای از قضایا نتیجه ای استنباط می شود . به مثال معروف زیر توجه کنید:سقراط انسان است هر انسانی فانی است پس سقراط فانی است .در این مثال دو قضیه ی مقدماتی (مقدمه کبری و مقدمه صغری) و یک نتیجه وجود دارد . فانی شدن سقراط که نتیجه ای جزءی است از اصل کلی انسان فانی است به دست می آید. ویژگی استدلال قیاسی این است که به واسطه ی آن نتیجه ای جزءی از اصلی کلی به دست می آید.استقرا : در تفکر اسقرایی ذهن از گرد آوری امور جزءی به نتیجه ای کلی می رسد . روش استقرایی همان روش رایج علوم تجربی است که از گرد آوری رویدادهای مشخص به قوانین کلی می رسد . در این روش از استدلال معمولا از تعدادی موارد محدود و معین نتیجه ای کلی به دست می اید که به دیگر موارد مشابه نیز تعمیم می یابد.

اسلاید 23: خصوصیات تفکرشریعتمداری برای تفکر 5 ویژگی به شرح زیر ذکر کرده است : 1-برخورد با مسئله 2- تفکر به عنوان عکس العمل 3-جنبه تجریدی تفکر 4-هدف معین 5-جهتتفکر اساسی وقتی شروع می شود که فرد با مسئله یا مشکلی برخورد کند و نتواند راه حل ثابت و مشخص را در تجربیات قبلی خویش پیدا کند. در این صورت باید بکوشد تا راه حل مناسب را در یابد و با اجزای آن مشکل را از میان ببرد. تفکر مانند سایر گونه های رفتار فرد عکس العملی است که در مقابل موقعیت های مختلف با مسائل گوناگون از فرد سر می زند. قبلا گفته شد که تفکر نوعی رفتار پنهان و تفاوت دیگر تفکر با سایر انواع رفتار مربوط به محرک آن است. تفکر طبعا جنبه تجریدی دارد و جزء اعمال غیر قابل مشاهده است ولی تحقیقات نشان میدهد که در حال تفکر آثاری در قیافه و فعالیتی در عضلات و اعصاب به وجود می آید . در جریان تفکر آن چه را فرد انجام می دهد در جهت و مسیر معینی قرار دارد. تفکر حرکتی است از طرف مسئله به سمت راه حل بنابر این حل مسئله جهت فعالیت های فرد را موقع تفکر مشخص می سازد. در جریان تفکر معمولا فرد می خواهد مشکل یا مسئله ای را که مانع رسیدن به هدف است از میان بر دارد و خود را به هدف نزدیک کند.محرک اساسی فرد در تفکر هدف مشخصی است که وی می خواهد به آن برسد.

اسلاید 24: عناصر تفکرمفهوم و اصل از عناصر اصلی تفکر به شمار می روند. یادگیری مفاهیم و اصول شالوده فعالیت های ذهنی آدمی را می ریزند. ما از راه مفهوم آموزی دنیا را در ذهن خود خلاصه می کنیم و با ایجاد ارتباط میان آنها (یادگیری اصول) پدیده های هستی را می شناسیم و به تفکر می پردازیم. مفاهیم عناصر اصلی اصول و قوانین را تشکیل می دهند و اصول و قوانین به نوبه خود تار و پود اندیشه ها و نظریه های انسان را می رسانند .مفهوم آموزی یکی از مهمترین انواع یادگیری در انسان است و می توان گفت که مفهوم هسته اصلی تفکر آدمی را تشکیل می دهد. مفهوم آموزی یا تشکیل مفهوم نوعی طبقه بندی است. از راه طبقه بندی اشیاء و امور آن ها را شناسایی می کنیم و از پیچیدگی محیط می کاهیم.تشکیل مفهوم یا طبقه بندی همچنین نیاز به یاد گیری مداوم را کاهش می دهد. زمانی که ما می آموزیم اشیاء و امور معینی در طبقه با مفهوم خاصی قرار می گیرند می توانیم از ماهیت آنها آگاه شویم. بدون اینکه لازم داشته باشیم تعریف آن طبقه را برای تک تک اعضای آن از نو یاد بگیریم.

اسلاید 25: تعریف مفهوم مفهوم طبقه ای از محرکهای دارای ویژیگی های مشترک است. این محرک ها یا اشیا یا رویدادها یا اشخاص است مانند میز کتاب جنگ و دانش آموز.به امور خاص هر مفهوم مصداقهای عینی مفهوم می گویند. به مصداقهای مناسب هر مفهوم مثالهای مثبت آن مفهوم و به مصداقهای نامناسب یا نامربوط آن مثالهای منفی مفهوم گفته می شود مثلا توپ یک مفهوم است و مصداق عینی و مناسب آن یعنی مثال مثبت آن توپ فوتبال و مثال منفی آن پرتقال است.

اسلاید 26: صفت مفهوم در تعریف مفهوم گفته شد که مفهوم طبقه ای از محرکهای دارای ویژگی های مشترک است . این ویژگی های مشترک را صفت های مفهوم می نامند برای مثال مفهوم مربع سبز دو صفت دارد :شکل و رنگ.

اسلاید 27: ارزش صفت مفهوم همانگونه که مفهوم صفتهای مختلف دارد صفت نیز ارزشهای مختلف دارد. در مفهوم مربع سبز ارزش صفت رنگ سبز است . اما این ارزش در مفهوم های دیگر می تواند متفاوت باشد.هر چه تعداد صفات هر مفهوم و تعداد ارزش های صفات هر مفهوم بیشتر باشد یادگیری آن مفهوم دشوارتر است.

اسلاید 28: طبقه بندی مفاهیمدر این جا به سه نوع طبقه بندی مفاهیم اشاره می کنیم:1_برونر و همکارانش مفاهیم را به سه دسته ترکیبی _غیر ترکیبی_ و رابطه ای تقسیم کرده اند . این تقسیم بندی بر ترکیبهای مختلف صفات مفاهیم مبتنی است. 2_گاینه مفاهیم را به دو دسته عینی و انتزاعی تقسیم کرده است . 3_ اتکینسون و همکارانش مفاهیم را به دو دسته کلاسیک و احتمالاتی تقسیم نموده اند.

اسلاید 29: مفاهیم ترکیبی مفهوم ترکیبی مفهومی است که همه صفات آن الزاما باید در یک مورد خاص جمع باشند تا آن مورد یک مثال مثبت از آن مفهوم به حساب آید: مثلا جزیره مفهومی ترکیبی است با دو صفت : 1_قطعه زمین 2_از همه طرف با آب احاطه شده است. یا مفهوم ترکیبی مهره دار که دارای دو صفت جاندار و ستون فقرات است . یادگیری مفاهیم ترکیبی از مفاهیم غیر ترکیبی و رابطه ای ساده تر است.

اسلاید 30: مفهوم غیر ترکیبی مفهوم غیر ترکیبی را با توجه به هر یک از صفات آن می توان تعریف کرد:یعنی حضور یک یا چند صفت آن مفهوم در یک مورد خاص کافی است تا آن مورد مثال مثبتی از آن مفهوم به حساب آید. مفهوم قانونی تابعیت مفهومی غیر ترکیبی است زیرا در بعضی از کشور های دنیا کسی تابع آن کشور شناخته می شود که:1_در آن کشور متولد شده باشد یا 2_بعدا به تابعیت آن کشور در آمده باشد. در مفهوم تابعیت دو ویژگی متولد شدن در یک کشور و پذیرفتن تابعیت آن کشور صفتهای این مفهوم به حساب می آیند و وجود هر یک از این دو صفت در یک شخص او را شهروند کشور می سازد. برخی معتقدند که سهم عمده اندیشه های انسان را مفاهیم غیر ترکیبی تشکیل می دهند. بنابراین باید برای یادگیری این مفاهیم تلاش کرد.

اسلاید 31: مفهوم رابطه ایمفهوم رابطه ای با روابط ویژه بین صفات مفهوم یا روابط بین مفاهیم مختلف تعریف می شود. نمونه ای از مفهوم رابطه ای مفهوم فاصله است. فاصله به رابطه بین دو نقطه یعنی جدایی آن دو اشاره می کند. مثال های دیگر مفاهیم رابطه ای عبارت اند از : برابری زیاد کم بالا پایین وزن و جرم. یادگیری مفاهیم رابطه ای از یادگیری مفاهیم ترکیبی دشوارتر است. علت دشواری این نوع یادگیری این است که مفاهیم رابطه ای به صفات تشکیل دهنده آن ختم نمی شود بلکه بر روابط بین صفات آن ها متکی است.

اسلاید 32: مفاهیم عینی(مشاهده ای)مفاهیم عینی یا محسوس اشیای واقعی و کیفیتهای قابل مشاهده آنها را شامل می شود مانند صندلی درخت قرمز گرد صاف. اصطلاح دیگری که گاینه برای این مفاهیم به کار می برد مفهوم مشاهده ای است. منظور او از این نامگذاری این است که این مفاهیم مستقیما قابل مشاهده هستند. یعنی مصداق های عینی دارند به گونه ای که شخص می تواند آنها را مشاهده کند.

اسلاید 33: مفاهیم انتزاعی)تعریفی)مفاهیم انتزاعی مصداق عینی ندارند بلکه آن ها بر رابطه بین دو یا چند مفهوم ساده تر دلالت می کنند. مفاهیم انتزاعی بطور عینی قابل مشاهده نیستند و باید آن ها را از راه تعریفشان یاد گرفت. از این رو گاینه به این گونه مفاهیم مفاهیم تعریفی می گویند. مانند مفاهیم فیزیکی جرم دما یا مفاهیم ریاضی مانند جذر و توان. این گونه مفاهیم از راه تعریف آموخته می شود.

اسلاید 34: مفهوم کلاسیکدر مفاهیم کلاسیک باید تمام ویژگی های یک مفهوم در همه مصداق های آن مفهوم صادق باشد مانند مرد مجرد. چون همه مصداق های آن باید دارای ویژگی هایی باشد که عبارت اند از: بزرگسال مذکر و غیر متاهل. به تعبیری مفهوم کلاسیک همان مفهوم ترکیبی برونر است.

اسلاید 35: مفهوم احتمالاتیمفاهیم احتمالاتی مفاهیمی است که فقط در برخی از مصداق ها باید تمام ویژگیهای هر مفهوم صادق باشد. برخی از مصداقهای مفهوم های احتمالاتی را مصداق های نمونه می نامند. چون در مقایسه با مصداق های دیگر ویژگی های بیشتری از مفهوم را دارا هستند. مفهوم پرنده احتمالاتی است مثل پریدن و چهچه زدن از ویژگی های مفهوم پرنده به شمار می آید ولی می دانیم پرنده هایی هستند که پرواز نمی کنند مانند شتر مرغ و پنگوئن و بعضی پرنده ها چهچه نمی زنند مانند اردک کلاغ و مرغ . مفهوم های مربوط به آدمیان اغلب از نوع احتمالاتی هستند. می توان گفت مفهوم های احتمالاتی همان مفهوم غیر ترکیبی برونر است.

اسلاید 36: دومین عنصری که در تفکر نقش اساسی دارد اصل است.تعریف اصلاصل قائده یا قانون بیان رابطه بین مفاهیم است. هر جمله ای که رابطه بین دو یا چند مفهوم را بیان کند اصل محسوب می شود. به اصل تعمیم نیز گفته می شود زیرا اصل به رابطه ای کلی یا تعمیم یافته میان مفاهیم اشاره می کند. مثال زیر اصل را به خوبی بیان می کند: اشیای گرد می غلتند. در اینجا دو مفهوم گرد و غلتیدن هست که بین آنها رابطه برقرار شده است. اجزای تشکیل دهنده اصول مفاهیم هستند نه موارد خاص. بنابراین اگر رابطه ای بین دو یا چند مورد خاص بیان شود اصل به وجود می آید.

اسلاید 37: اصول که از بیان رابطه بین مفاهیم به دست می آید ما را در انجام امور زیر یاری می دهد :1-پیش بینی رویداد ها 2-توضیح رویداد ها 3-استنباط علل رویداد ها 4-کنترل موقعیتها 5-حل مسائل. تمام این موارد برای هدف علم بیان شده است.دی چکو و کرافورد اهمیت مفاهیم و اصول را در زندگی انسان ها به شرح زیر خلاصه کرده اند:1-مفاهیم پیچیدگی محیط را کاهش می دهند.2-مفاهیم ما را در شناسایی اشیای محیط پیرامونمان یاری می دهند.3-مفاهیم و اصول نیاز به یاد گیری مکرر را کاهش می دهند.4-مفاهیم و اصول به آموزش امکان می دهند.

اسلاید 38: پایان