تقوا

تقوا

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحيم

اسلاید 2: حسنت به ازل نظر چو در كار م كرد بنمود جمال و عاشق زارم كردمن خفته بدم به ناز، در كتم عدم حسن تو به دست خويش بيدارم كرد

اسلاید 3: تعليم و تربيت اسلاميموضوع: تقوااستاد محترم:جناب آقاي دكتر حيدرينام دانشجو:مليحه رزقينام رشته:كارشناسي ارشد برنامه ريزي آموزشيسال 1388

اسلاید 4: معنا و مفهوم تقوا: آيه 18سوره حشر خطاب به مومنان است.“يا ايهاالذين آمنو تقوالله“اي اهل ايمان تقواي الهي داشته باشيد. در مورد كلمه تقوا مكرر بحث شده است ودر ترجمه ها گاهي به ترس و گاهي به اجتناب ترجمه كرده اند. هرجا كه تقوا باشد خشييت الهي هم هست و هرجا كه تقوا باشداجتناب از معاصي هم هست ولي خود اين لغت ‌‌‌‌‌ معنايش نه اجتناب است ونه ترسودر اصطلاحات خود قران ونهج البلاغه كه تقواخيلي تكرار شده است كاملا ‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ پيداست كه معني تقوا نه ترس است نه اجتناب. تقوا از ماده (وقي)است يعني نگهداري درواقع معنايش خود نگهداري است.متقي باش يعني خود نگهدارباش خود اين حالت يك حالت روحي و معنوي است كه از آن تعبير به تسلط بر نفس مي كنند.در واقع اراده و عقل و ‌‌‌ ايمان انسان بر نفس و خواهشهاوهوسهاي نفساني او تسلط داشته باشد به طوري كه بتواند خودش خودش را ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نگهدارداين نيروي خود نگهدار اسمش تقوا است.براي دستيابي به مقام تقواورهايي از خشم الهي شخص مي ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌ بايست از هر آنچه خداوند از آن باز داشته است پرهيز كرده وبه هرچه فرمان داده انجام دهد.تقوا در حقيقت ‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌ چيزي جزء حركت در راه راست وصراط مستقيم نيست.اين راه در بر دارنده همه آن چيزي است كه ما از آن به ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ دين ياد مي كنيم از اين رو مي توان تقوا را در اصطلاح و فرهنگ قرآني به معناي عمل به دين دانست ويا پا از ‌‌‌ اين فراتر نهاده و تقوا را به معناي دين داري در حوزه ايمان و عمل دانست.

اسلاید 5: روزي پيامبر اكرم (ص) از مسيري عبور مي كردند ديدند عده اي از جوانان مسلمان در مدينه مشغول زورآزمايي هستند از اين راه كه سنگ بزرگي را بلند مي كردند مثل (وزنه برداري) كه چه كسي بيشتر مي تواند ا ين سنگ را بلند كند.حضرت ايستادند و فرمودند آيا مي خواهيد من ميان شماداور باشم كه كداميك از شما قويتر هستيد؟همه گفتند بله يا رسول الله چه از اين بهتر!پيامبر فرمود:پس من قبلا به شما بگويم از همه قويتر آن فردي است كه وقتي شهوت و طمعش به هيجان در مي آيد بتواند بر آن مسلط باشد و آن كسي است كه وقتي بر چيزي خشم مي گيرد بتواند بر خشم خودش مسلط باشدمولوي مي گويد:وقت خشم و وقت شهوت مرد كو طالب مردي چنينم كو به كوامام علي (ع) مي فرمايد:اشجع الناس من غلب هوا.از همه مردم شجاعتر كسي است كه بر هواي نفسش غالب باشد.پس روح تقوا همان خود نگه داري است.

اسلاید 6: آثار تقوا در قرآن كريم:در قران كريم مكرر به آثار تقوا اشاره و تصريح شده است و معمولا آثار تقوا چيزهايي است درست عكس آنچه كه ابتدا انسان بصيرتي ندارد از تقوا مي فهمد يعني در مورد تقوا خيال مي كند يكي و از تقوا محدوديت مي فهمد مي گويد انسان بخواهد خودش را مقيد به تقوا كند معنايش اين است كه خودش را در بن بست قرار بدهد به دور خودش خطي بكشد و براي خود محدوديت قائل بشود.قرآن درست نقطه مقابل اين مطلب را ذكر مي كند و (نكته لطيف همين است) يعني بي تقوايي است كه انسان را در بن بست قرار مي دهد و تقواست كه بن بست را مي شكند.اين خيلي به نظر عجيب مي رسد انسان مي گويد آدمي همين قدر كه متقي شد يعني براي خودش محدوديت قائل است. وقتي انسان براي خودش محدوديت قائل است به دست خودش براي خودش بن بست به وجود آورده است.قرآن مي فرمايد:خير.تقوا بن بست و محدوديت نيست بر عكس است تقوا نداشتن انسان را دچار بن بستها و محدوديتهايي مي كند و تقوا راهي است كه خدا معين كرده است كه انسان از آن راه برود محدوديت و بن بستي براي او نيست.اين است كه مي فرمايد در سوره طلاق آيه 2:هركس كه تقواي الهي را پيشه كند خدا بر اي او راه بيرون رفتن از مضايق و مشكلات را قرار مي دهد.يعني خدا براي او راه باز مي كند براي خروج از بن بستها و بيرون آمدن از مشكلات.

اسلاید 7: تقواي تن و تقواي دل:برترين مرحله تقوا تقواي دل و خضوع در پيشگاه ذات اقدس خداوند است كه از خضوع دل در برابر اوامر و نواهي الهي شروع مي شود و به انجا ختم مي شود كه دل تقوا در پيشگاه خدا خاضع باشد.وقتي به آن بارگاه امن راه يافت همه آنچه را كه خدا تقديس كرده و بزرگ داشته مقدس و بزرگ مي شمارد. در اين ارتباط افراد به سه دسته تقسيم مي شوند. گروه اول:كساني كه در مقام عمل متقي هستند اينان از جهنم نجات پيدا كرده به بهشت مي رسند اما تقواي دل چيز ديگري است.گاهي انسان خود را بزرگ داشته و محبوب مي دارد و براي نجات جان خود از عذاب دست به آلودگي دراز نمي كند چنين شخصي گرچه اوامر الهي را انجام داده و از نواهي پرهيز كرده اما در حقيقت او خود را بزرگ مي دارد نه دستورهاي الهي را.او متقي است اما تقواي بدني دارد نه تقواي دل در مرحله عمل باتقوا وطهارت است.گروه دوم:كه از گروه اول بالاتر هستند كه شعاير الهي رابزرگ مي شمارند يعني آنچه را كه خدا به آن امر كرده جون فرمان الهي است گرامي مي دارند وبه آن عمل مي كنند و از آنچه خدا نهي كرده چون نهي خداست پرهيز مي كنند.اين گروه نيز از دوزخ مي رهند و به بهشت مي رسند و تقواي آنان تقواي قلب است زيرا د ستورهاي الهي را گرامي مي دارند چون دستور الهي است نه از آن جهت كه ضامن نجات آنان از دوزخ و مايه وصول به بهشت است.زيرا كساني كه بر اي رسيدن به بهشت از فرمانهاي الهي پيروي مي كنند مانند مزدوري است كه اجرتش را بعد از كار از كارفرما مي گيرد و ديگر رابطه اي با كارفرما ندارد.گروه سوم:كه از دو گروه قبل بالاترند كساني هستند كه اوامر و نواهي الهي را تكريم مي كنند واجبها و مستحبها را انجام مي دهند.حرامها و مكروهها را ترك مي كنند نه براي رهيدن از جهنم و رسيدن به بهشت.بلكه از اين جهت كه خداوند محبوب و عظيم بالذات است.آنچه از ناحيه او و به او منصوب باشد نيز از عظمت و حرمت برخوردار است.اينان در دنيا و آخرت بنده خدا بوده و او را بزرگ مي دارند. علي (ع) در مورد پرهيزكاران مي فرمايد:غير خدا هرچه هست در چشمان آنان عظمتي ذاتي ندارد.

اسلاید 8: مفهوم تقوا در نهج البلاغهتقوا در نهج البلاغه نيرويي است روحاني كه بر اثر تمرينهاي زياد پديد مي آيد و پرهيزهاي معقول و منطقي از يك طرف سبب وحدت و پديد آمدن اين حالت روحاني است.واز طرف ديگر معلول و نتيجه آن است و از لوازم آن به شمار مي رود.اين حالت روح را نيرومند و شاداب مي كند دو به آن مصونيت مي دهد .انساني كه از اين نيرو بي بهره باشد اگر بخواهد خود را از گناهان مصون و محفوظ بدارد چاره اي ندارد جز اينكه خود را از گناه دور نگه دارد و چون همواره موجبات گناه در محيط اجتماعي وجود دارد ناچار است از محيط كناربكشد و انزوا و گوشه نشيني اختيار كند.مطابق اين منطق يا بايد متقي و پرهيزكار بود و از محيط كناره گيري كرد و يا بايد وارد محيط شد و تقوا را بوسيد و كناري گذاشت.طبق اين منطق هرچه افراد اجتنابكارتر و منزوي تر شوند جلوه تقواي بيشتري در نظر مردم عوام پيدا مي كنند. اما اگر نيروي روحاني تقوا در روح فردي پيدا شد ضرورتي ندارد كه محيط را رها كند بدون رها كردن محيط خود را پاك و منزه نگه مي دارد.نهج البلاغه تقوا را به عنوان يك نيروي معنوي و روحي كه بر اثر ممارست و تمرين پديد مي آيد و به نوبه خود آثار و لوازم و نتايجي دارد و از آن جمله پرهيز از گناه را سهل و آسان مي نمايد.

اسلاید 9: اثر تقوا در روح از نظر نهج البلاغهدر نهج البلاغه همه جا تقوا به معناي آن ملكه مقدس كه در روح پيدا مي شود و به روح قوت و قدرت و نيرو مي دهدو نفس اماره و احساست سركش را رام و مطيع مي سازد به كار رفته است.ودر خطبه 114مي فرمايد:تقواي الهي دوستان خدا را از گناه باز داشته و ترس از خدا را بر دل هاشان نشانده تا آنجا كه شب هاي آناغن را به بيداري كشانده و روزهاي گرمشان را به روزه داري واداشته است.در اينجا نشان مي دهد تقواغير از تري و غير از اجتناب اغز معاصي است.اجتناب از معصيت و ترس از خدا هر دورا به عنوان لازم براي تقوا ذكر كرده نه عين تقوا ودر اين جمله ها با صراحت كامل تقوارا به معناي آن حالت معنوي وروحاني ذكر كرده كه حافظ و نگهبان از گناه است و ترس از خدارا به عنوان يك اثر از آثار تقوا ذكر كرده است.از همين جا مي توانم دانست كه تقوا به معناي ترس نيست بلكه يكي از آثار تقوا اين است كه خدارا ملازم دل قرار مي دهد به همين جهت معناي اتقوالله اين نيست كه از خدا بترسيد.

اسلاید 10: ارزش و آثار تقوا در كلام علي (ع)امير المومنين علي (ع)كه بيشتر از هر كس ديگر در تعليمات خود روي معناي تقوا تكيه كرده وبه آن ترغيب فرموده آثار زيادي براي آن ذكر مي كند و گاهي يك عموميت عجيبي به فوائد تقوا مي دهد.مثل اينكه مي فرمايد:تقوا آزادي و نجات از هر گونه بدبختي است.تقوا دواي بيماري دلهاي شما و شفاي مرض بدنهاي شما درستي خرابي سينه هاي شما و مايه پاك شدن نفوس شما است.علي (ع)همه دردها و ابتلائات بشر را يك كاسه مي كند و تقوا را براي همه آنها مفيد مي داند.حقا هم اگر به تقوا صرفا جنبه منفي و اجتناب و پهلو تهي كردن ندهيم و آنطور بشناسيم كه علي شناخته بايد اعتراف كنيم كه يكي از اركان زندگي بشر است .چه در زندگي فردي و چه در زندگي اجتماعي اگر نباشد اساس زندگي متزلزل است.

اسلاید 11: راههاي رسيدن به تقوا1.پاكي از رذايل اخلاقي: تقوا يعني پاكي راستين از آلودگيهايي چون خودخواهي ها و خودپسنديها و خودگراييها.2.ايمان و عمل شرط رسيدن به تقوا:خداوند در سوره مائده آيه 93 مي فرمايد بر آنانكه ايمان آورده و شايسته عمل كرده اند در مورد آنچه از نعمتهاي دنيا مصرف كنند باكي نيست(حلالشان باد)هرگاه تقوا و ايمان و عمل صالح را توام داشته باشد و بعد از ايمان و تقوا و بار ديگر تقوا و احسان(نيكوكاري).اين آيه مي خواهد بيان نمايد كه نعمتهابراي انسان است و انسان براي ايمان و تقوا و عمل.3.پيروزي در امتحانات الهي راه رسيدن به تقوا:در آيات ديگر خداوند راه رسيدن به تقواي واقعي را در پيروزي در آزمايشهاو امتحانات الهي دانسته است و مي فرمايد تقواي الهي داشته باشيد تا آن حدي كه قدرت داريد.(تغابن/16)از خود قران استفاده مي شود كه تقوا درجات و مراتب دارد.معلوم است يك وقت انسان تقوايش در حدي است كه از گناهان كبيره و ازاصرار بر صغيره اجتناب مي كند. اين اولين درجه تقوااست كه به آن عدالت محقق مي شود.درجه بالاتر اين است كه انسان خودش را از گناهان صغيره هم حفظ و نگهداري كند.بالاتر از اينكه از مكروهات هم خود را نگهداري كند .يعني طوري خودش رانگهداري مي كند كه هيچ مكروهي هم بجا نمي آورد.

اسلاید 12: كاركردهاي اجتماعي تقوا:1.اتحاد:از جمله كاركردهايي كه قرآن براي تقوا بر مي شمارد اتحاد و وحدت در ميان مسلمانان است. زيرا تقوا زمينه ساز تمسك به حبل الله و نيل به وحدت و اتحاد اجتماعي جامعه اسلامي و امت قرآن است.2. تق4وا و دوري از التقاط:كساني كه به بخشي از دين ايمان آورند و بدان عمل كنند در حقيقت از دين واقعي دور شده اند و اين مساله موجب مي شود تا در برخي مسائل زندگي خويش به اموري بيرون از دين تمسك جويند و گرفتار انديشه و عمل و روش التقاطي گردند. از اين رو است كه خداوند به نقش تقوا در دوري از التقاط اشاره مي كند و بيان مي دارد كه چگونه فقدان تقوا موجب مي شود تا كساني كه به دين كامل عمل نمي كنند دچار التقاط شده و از انديشه هايي چون انديشه هاي جاهلي استفاده مي كنند و از دين كامل دور مي شوند.3.دستاوردهاي جامعه با تقوا:جامعه اي كه تقوا در آن به رشد و بالندگي رسيده است از طاغوت و بندگي حكومت هاي فاسد و باطل رهايي مي يابد و هرگز دچار آن نمي شود.(زمر/16و17)ظلم و بي عدالتي در آن به صورت پديده اي اجتماعي وجود ندارد(مريم/13و14)(جاثيه/19)و مردمانش از عجب و خودپسندي رهايي يافته و از گناه عيب جويي ديگران مبرا و پاك شده اند.در جست و جوي عيب ديگري يا غيبت از ايشان نيستند.ودر حوزه مسائل اقتصادي گرفتار كم فروشي و حرام و باطل خوري و تجاوز و معصيت به حقوق ديگران نيستند.

اسلاید 13: اثر تقوا در زندگي انسان:انسان اگر بخواهد در زندگي اصولي داشته باشد و از آن اصول پيروي كند .خواه آن اصول از دين و مذهب گرفته شده باشد و يا از منبع ديگري ناچار بايد يك خط مشي معيني داشته باشد.هرج و مرج بر كارهايش حكمفرما نباشد.لازمه خط مشي معين داشتن و اهل مسلك و مرام وعقيده بودن اين است كه به سوي يك هدف و يك جهت حركت كند و از اموري كه با هوا و هوسهاي آني او موافق است اما با هدف او و اصولي كه اتخاذ كرده منافات دارد. خود را نگهداري مي كند .بنابراين تقوا به معناي عام كلمه لازمه زندگي هر فردي است كه مي خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگي كند و از اصول معين پيروي نمايد.

اسلاید 14: تقوا و تلطيف احساسات:تقوا احساسات را رقيقتر و لطيف تر مي كند.اينطور نيست كه آدم با تقوا كه خود را از پليديها و كارهاي زشت و كثيف از ربا و تملق از بندگي دور نگه داشته ضمير خودرا پاك نگه داشته عزت و مناعت و آزادمنشي خود را حفظ كرده توجهش به معنا بوده نه به ماده يك همچو شخصي نوع احساساتش با احساسات يك آدم غرق در فحشا و پليدي و غرق در ماديات يكي باشد.تاثيرات او در مقابل زيباييهاي معنوي بيشتر است.دنيا را طور ديگر و با زيبايي هاي ديگري مي بيند.آن جمال عقل كه در عالم وجود دارد بهتر حس مي كند.

اسلاید 15: تقوا و نيروي پيروزي بر شدايد:خداوند مي فرمايد هركس كه تقواي خدا را داشته باشد خداوند براي او راه بيرون شدن از سختيها و شدايد را قرار مي دهد. و همچنين مي فرمايد هر كس كه تقواي الهي داشته باشد خداوند يك نوع سهولت و آساني در كار او قرار مي دهد.

اسلاید 16: اثر تقوا در دنيا و آخرت:حضرت علي (ع) در خطبه 191 مي فرمايد:تقوا در امروزه ي دنيا براي انسان به ميزان يك حصار و بارو و به منزله يك سپر است و در فرداي آخرت راه بهشت است.امام علي (ع) مي فرمايد:شجاع ترين مردم كسي است كه بر هواي نفسش غالب باشد .پس روح تقوا همان روح خود نگهداري است.واز هرچه كه انسان بخواهدا خودش را نگه دارد آخر بر مي گردد به خودش.

اسلاید 17: در پايان از توجه شما استاد محترم و همچنين شما دانشجويان عزيز كمال تشكر و قدرداني را دارم و موفقيت روز افزون شما را از خداوند منان خواستارم.