جریان آزاد اطلاعات

جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 1: جریان آزاد اطلاعاتفصل چهار دکتر داورپناه

اسلاید 2: مقدمهنیاز به اطلاعات و دانش مبنای رفتار فردی و جمعی است. افکار عمومی در عرصه بحث آزاد شکل می‌گیرد. افکار عمومی برایند دیدگاه‌های مشترک تعداد زیادی از مردم یک جامعه پیرامون مسائل اساسی و عمومی زندگی جمعی است. افکار عمومی تحت تأثیر: کیفیت اطلاعاتدسترس‌پذیریانتقال اطلاعات”آزادی اطلاعات“ یا ”جریان آزاد اطلاعات“ نتیجه طبیعی و حق اولیه آزادی بیان و عقیده است. همچنان که ”تولید اطلاعات“ در سطح ملی و بین المللی رشد می‌یابد، ”دسترسی مناسب“ به آن نیز به عنوان ابزاری که موجب کاهش وابستگی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی می‌گردد، اهمیت پیدا می‌کند.پس آنچه در جریان آزاد اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ”توزیع اطلاعات“ است.

اسلاید 3: مقدمهچه عواملی ”توزیع“ را در زنجیر نظام‌های اطلاعاتی به صورت مهمترین حلقه تبدیل نموده است؟1. رشد فناوری ارتباطات2. گسترش بازار ملی و بین المللی3. وضع مقررات و سیاست‌های صنعتیاطلاعات سنگ بنای قدرت محسوب می‌شود، بنابراین ”دسترسی به اطلاعات و توان بهره‌وری“ از آن می‌تواند برخی از کشورها را از نظر مزیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر سایر کشورها رجحان دهد. سخن گفتن از جریان متوازن اطلاعات امری غیرواقع می‌نماید و سیر انتقال اطلاعات عملاً یک طرفه یعنی از کشورهای پیشرفته به کشورهای در حال توسعه است. میزان تولید اطلاعات در جهان سوم بسیار ناچیز است و عملاً صاحبان اطلاعات که یا خارجی‌اند و یا اطلاعات آنها از خارج مرزها نشأت می‌گیرد، قدرتی عظیم در اختیار دارند.جریان آزاد اطلاعات تا زمانی که: ممالک فقیر و عقب مانده از امکانات لازم برای استفاده برابر از ارتباطات و اطلاعات محروم هستند و انحصار فناوری در اختیار کشورهای بزرگ صنعتی است، تحقق نخواهد پذیرفت.

اسلاید 4: مقدمهایجاد شبکه‌های اطلاعاتی این فرصت را برای آنچه که ممکن است ”آگاهی اطلاعاتی“ خوانده شود، فراهم آورده است. ایالات متحده قانون آزادی اطلاعات را در سال 1966 تصویب نمود و حق شهروندان در مورد دستیابی به اسناد و مدارک دولتی را گسترش بخشید. در ایران طرح اولیه پیش نویس لایحه قانون جریان آزاد اطلاعات در سال 1382 از سوی شورای عالی انفورماتیک کشور تدوین شده ولی تاکنون به تصویب نهایی نرسیده است.

اسلاید 5: طرز مبادله اطلاعات كشورها نشان مي‌دهد كه ميزان توليد اطلاعات در جهان سوم بسيار ناچيز است و عملا صاحبان اطلاعات كه يا خارجي‌اند و يا اطلاعات آنها از خارج مرزها نشات مي‌گيرد، قدرتي عظيم در اختيار دارند تا انديشه‌هايي را كه براي اكثريت مي پسندند رواج دهند.بدون شك جريان آزاد اطلاعات در سطح ملي موجب جلوگيري از فساد و تصميمات خودكامه مي‌گردد، زيرا تصميم گيرندگان جامعه را وادار به پاسخگويي و تصميم‌گيري هايي منطقي در امور اقتصادي و مديريت خواهد كرد و مشاركت مردم را در سرنوشت خود تسريع مي كند. زيرا تصور بر اين است كه از طريق شبكه‌هاي الكترونيكي جهاني مقادير متناهي اطلاعات به سرعت در طول مرزهاي ملي جابه جا مي شوند و علاوه بر اين از اشكال مختلف سانسور سنتي نيز در امان هستند.در سال 1983 ميلادي در جريان برگزاري بيست و دومين اجلاس يونسكو، در ارتباط بااستقرار «نظم بين المللي نوين اطلاعات و ارتباطات» دولت‌هاي غربي بخصوص آمريكا و انگلستان به مخالفت برخاستند. اما كشورهاي جهان سوم با تقويت كوشش‌هاي جنبش كشورهاي غير متعهد براي تقويت و تحكيم استقلال فرهنگي كشورهاي در حال رشد، در دهه‌هاي اخير كوشش‌هاي زيادي كرده اند، و با مشكلات بزرگي رو به رو شدند.

اسلاید 6: جریان آزاد اطلاعاتاطلاعات تا استفاده نشود ارزشی ندارد. زیرا ارزش اطلاعات در مصرف آن است.برای تامین کانال‌هایی برای توزیع اطلاعات، جامعه ابزارهای ویژه‌ای تدارک می‌بیند که به عنوان ”نهاد“ شناخته شده‌اند. کتابخانه یکی از این نهادهاست که نه تنها محلی برای ذخیره منابع اطلاعاتی است، بلکه سازمان یا کانالی مورد نیاز برای توزیع اطلاعات نیز هست.مدل ارتباطی لسول به روشنی نقش کتابخانه‌ها را در جریان اطلاعات نشان می‌دهد:جریان اطلاعات مستلزم وجود عوامل اساسی زیر است:1. منبع اطلاعات یا تولید کننده پیام یا فرستنده2. انتقال دهنده یا کانال ارتباطی، محمل یا رسانه‌ای که از طریق آن پیام منتقل می‌شود و جریان می‌یابد3. دریافت کننده یا بهره گیر که پیام را دریافت و آن را به دانش تبدیل می کند

اسلاید 7: مفهوم ارتباطاز نظر لغوی به معنی انتقال، سرایت، انتشار، تفاهم و اشتراک فکر است.در علوم ارتباطات، کلمه ارتباط مفاهیم گوناگونی نظیر انتقال و انتشار آگاهی و اندیشه‌ها، ایجاد پیوستگی اجتماعی، اشتراک فکر و همکاری عمومی است.ارتباط در معنای عام آن چنین تعریف می‌شود: فن انتقال اطلاعات، افکار و رفتارهای انسانی از شخصی به شخص دیگر. فرایند انتقال پیام از فرستنده به گیرنده پیام را ارتباط گویند به شرط اینکه ذهنیات مورد نظر فرستنده به گیرنده انتقال یابد یا بالعکس.انسان با ابداع رسانه‌های ارتباطی (زبان، خط، کتابت و...) موجبات بقا، دوام و بسط اندیشه‌های خود را فراهم آورد. پس ارتباط اساس شکل‌گیری جامعه انسانی و شالوده حیات اجتماعی است و بدون آن هیچ یک از عناصر حیات جمعی پدید نمی‌آید.

اسلاید 8: پیشینه تاریخی ارتباط: تطور تاریخی تمدن بر مبنای ارتباطتحولات تاریخی رسانه‌ها بیانگر وابستگی شدید اعتلای تفکر و آگاهی انسان به ابزارهای ارتباط است.انسان‌ها در کسب، گسترش و انتقال معرفت از طریق پیام مدیون رسانه‌ها می‌باشند.هدف اساسی رسانه‌ها در کنار دیگر پدیده‌های اجتماعی، ایجاد زمینه‌های تسلط انسان بر سرنوشت خویش در استفاده بهینه از امکانات موجود است. ارتباط انسان طی چهار مرحله یا دوران سیر تکاملی داشته است:1. مرحله اول: ارتباط کلامی2. مرحله دوم: عصر نوشتاری3. مرحله سوم: عصر چاپی4. مرحله چهارم: ارتباطات راه دور

اسلاید 9: مراحل تکامل ارتباطات انسانیارتباط کلامی: شکل اولیه ارتباط احتمالاً علامت زبانی یا زبان روایی بود. این دوره را ”فرهنگ شفاهی یا فرهنگ روایی“ تعبیر کرده‌اند که ارتباطات سینه به سینه بود. گوش وسیله کسب پیام بود و تماس انسان‌ها موجب انتقال پیام‌ها بود. اطلاعات در حافظه انسان ذخیره می‌شد و حافظه راه اصلی انتقال اطلاعات در هر زمان و مکانی بود.اطلاعات بسیار کمی در طول زمان و مکان منتقل می شد.این دوران را ”مک لوهان“ قبیله اولیه انسانی می داند که در آن انسان شفاهی پدید آمد (دوری از فردگرایی بشر)از نظر شرا در فرهنگ‌های اولیه که محمل‌ها سنت شفاهی بودند و کار انتقال اندیشه‌ها دشوار می آمد، مقاومت زیادی برای پذیرفته شدن محمل‌ها از سوی جامعه پدید آمد.

اسلاید 10: عصر نوشتاریاین عصر با ضبط یا ذخیره اطلاعات از طریق نقاشی غارها آغاز و طی زمان تکمیل شد.پیدایش خط منجر به آزادسازی ذهن از لزوم حفظ سنت ها و در نتیجه هدایت نیروی دفاعی به سوی نوآوری و رشد دانش شد.به عقیده مک لوهان پیدایی خط و کتابت نقطه عطفی در تاریخ ارتباطات و به تبع آن تاریخ جوامع انسانی استتجربه ها، مهارت ها و یافته های انسانی به جای آنکه دچار فرسایش ناشی از انتقال سینه به سینه شوند، به نگارش درآمده و موجب بقای نام صاحب اندیشه می شوند

اسلاید 11: عصر چاپیمرحله نوشتاری با عصر چاپی تکامل می یابداختراع صنعت چاپ، بوسیله ”گوتنبرگ“ در سده 15 میلادی به این دوره از تمدن بشری قدرتی عظیم بخشیدرسانه های چاپی مانند کتاب به عنوان یک رسانه ارتباطی و محمل اطلاعاتی در دسترس همگان قرار گرفت چاپ با دسترس پذیر ساختن اطلاعات مربوط به جامعه ای فراتر از جامعه محلی، مفهوم وسیع تری از جهان را میسر ساخت

اسلاید 12: عصر الکترونیکیبا بکارگیری رسانه های الکترونیکی بشر به نظام قبیله ای رجعت کرد، زیرا در دوران عصر چاپی به دلیل عدم نیاز به ارتباطات رو در رو، بشر به فردگرایی گرایش پیدا کرد. این نظام قبیله ای در سطح جهانی بود که مک لوهان از آن به دهکده جهانی نام برددر این دوران با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، ملل مختلف به یکدیگر نزدیک شدند و بعد مسافت از میان رفت و حوزه انتقال اطلاعات عالم گیر شد.امروزه رسانه های الکترونیکی جریان آزاد اطلاعات را سرعت بیشتری بخشیده اند.رسانه های الکترونیکی را به دو دسته عمده طبقه بندی کرده اند:1. رسانه های ارتباطی فرد به فرد: تلفن، تلگراف، ...2. رسانه های ارتباطی جمعی: (پخش رادیویی)، ارتباط بین منبع و گیرنده در فواصل طولانی بدون نیاز به حمل و نقل یا پیوند فیزیکی مستقیم است مانند پست الکترونیک، تله تکست، ارتباطات رایانه‌ای، نظام تلویزیونی و...

اسلاید 13: کانال ها و انواع جریان بین المللی اطلاعات

اسلاید 14: کانال های اطلاعاتی میان محققان و بهره گیران در جریان آزاد اطلاعاتبنابراین اطلاعات در سطوح و به شکل های متنوع آفریده می شود. امروزه ارتباط میان تولیدکننده و بهره گیر چندکاناله است. چون جریان آزاد اطلاعات از طریق ارتباطات شکل می گیرد، بنابراین لازم است انواع مختلف ارتباط بررسی شود.

اسلاید 15: انواع ارتباطنظام ارتباطی ممکن است به دو نوع تقسیم شود: غیرکلامی و کلامی1. غیرکلامی: ارتباط غیرکلامی شامل اعمالی نظیر حدس، تقلید صدا، جلوه سیما، بیان‌های چهره‌ای، و دیگر رفتارهاست. این نوع ارتباط معمولاً برای انتقال احساسات و تمایلات به کار برده می شود.صاحب نظران ارتباط غیرکلامی را مکمل رفتارهای کلامی می دانند. ارتباط غیرکلامی در قالب هفت نوع طبقه بندی شده است. فرازبانی/ جنبشی/ لمسی/ فاصله ای/ لباس و ظاهر شخصی/ زمانی/ تصویری2. کلامی: عصر ارتباط کلامی با زبان آغاز گردید. تکامل و توسعه زبان به ارتباط انسانی سرعت و دقت بخشید. دامنه این نوع ارتباط از فریادها تا زبان گفتاری را شامل می شود.

اسلاید 16: تقسیم بندی ارتباط از نظر تعداد پیام گیران1.ارتباط درون فردی: از طریق آن فرد با خودش حرف می زند، کتاب می خواند، و... به هر حال منبع و گیرنده اطلاعات به یک شخص محدود می شود2. ارتباط میان فردی: این سطح از ارتباط بین دو فرد یا بیشتر برقرار می شود و می تواند ارتباط چهره به چهره، تلفنی و یا نامه ای باشد.3. ارتباط گروهی: این ارتباط چندین نفر را شامل می شود. در اینجا نقش‌های فرستنده و گیرنده بین شرکت کنندگان در فرایند ارتباط تغییر می‌یابد. ارتباط گروهی میان گروه کوچک یا شامل چندین گروه کوچک است که تعداد افراد آنها قابل شناسایی هستند4. ارتباط جمعی: در این ارتباط یک یا جمعی از افراد از طریق رسانه‌ای خاص با جمع زیادی از مخاطبان ارتباط برقرار می‌کند مثل رسانه‌های چاپی، برنامه‌های رادیویی تلویزیونی، فیلم ها، شبکه های الکترونیکی، ....

اسلاید 17: عناصر تشکیل دهنده ارتباط1. منبع: منظور از منبع، تولیدکننده پیام است که می تواند فرستنده یا آغازگر فرایند ارتباط هم باشد. منبع ممکن است یک فرد (سخنران، نویسنده، نقاش و...) یا یک سازمان ارتباطی مانند روزنامه، ایستگاه تلویزیونی، ناشر و ... باشد.2. پیام: پیام ممکن است به شکل متن نوشتاری یا چاپی، امواج نوری و صوتی منتشر شده در هوا و یا سیگنال‌های الکترونیکی جاری درون کابل ها باشد.3. مقصد: سطح نهایی یا پایایی زنجیره ارتباط است. منظور از مقصد، هدف مورد انتظار است و می تواند یک فرد، گروه یا جمعیت باشد.علاوه بر این سه مورد دو گام دیگر نیز مورد نیاز است: رمزگذاری و رمزگشاییپس به طور کل پیام ارسالی توسط فرستنده باید رمزگذاری گردد یعنی شکل مناسب برای انتقال پیام مانند علائم، نشانه ها، واژه‌های گفتاری یا نوشتاری و...برای تکمیل عمل انتقال، پیام باید توسط گیرنده رمزخوانی یا رمزگشایی (کدشکنی) شود.

اسلاید 18: فرایند ارتباط

اسلاید 19: جریان آزاد اطلاعات از طریق کتابخانه ها و خدمات اطلاع رسانی کتابخانه به عنوان مخزن اطلاعات یا ”منبع“ عمل می کند، هدف کتابخانه ذخیره سازی و اشاعه دانش استکتابدار از طریق فهم نیازهای بهره گیران و هم بسته کردن آنها با پیام های ذخیره شده در کتابخانه و انتخاب محمل مناسب به منظور تامین رضایت بهره گیر، میانجی، واسطه بین کتابخانه و بهره گیر است. کتابخانه نقش یک عنصر واحد را در فرایند ارتباط دارد.زیرا نقش مجرا یا کانال انتقال دهنده اطلاعات را دارد.

اسلاید 20: جریان آزاد اطلاعات علمی از تولید کننده به بهره گیران اطلاعات

اسلاید 21: موانع جریان آزاد اطلاعاتایجاد مانع بر سر راه جریان اطلاعات ابزاری برای تولید و حفظ قدرت در نظام‌های حکومتی خودکامه است. آنتونی اسمیت معتقد است: ایجاد مانع بر سر جریان اطلاعات، شیوه قدرت‌های استبدادی درون دولت هاست. این مانع به خودی خود می تواند بازدارنده رشد اقتصادی باشد. در بحث جغرافیای سیاسی اطلاعات، جریان آزاد اطلاعات جایگزین جدیدی برای بحث قدیمی‌تر“مطبوعات آزاد“ است. و به طور کلی گرایش‌های رسمی برای سانسورهای سیاسی را نمی توان از خط مشی جامعه نسبت به جریان اطلاعات جدا دانست.جریان اطلاعات را می‌توان منحرف کرد یا برای مقاصدی خاص یا نفع گروه هایی معین به جریان انداخت. ”شارما و جین“ موانع جریان آزاد اطلاعات از رویکرد اطلاع‌رسانی و بر مبنای فرایند انتقال اطلاعات را به شرح زیر برشمردند: زبان/ انفجار اطلاعات/ آلودگی اطلاعات/ محدودیت های مالی/ زمان/ زبان تخصصی (فنی)/ مهاجرت/ اطلاعات رایانه ای شده/

اسلاید 22: 1. زبان: بدون شک زبان ابزار ارتباط است. از نظر صاحب نظران اساساً دانش و زبان که اموری فی النفسه اجتماعی محسوب می‌شوند، قابل تفکیک نیستند. از آنجا که زبان عاملی برای تبادل دانش است، می تواند هم دانش فردی و هم دانش گروهی را شکل دهد. انتشار نتایج تحقیقات به زبان‌های مختلف صورت می پذیرد. بخش اعظمی از متون علمی و فنی به زبان انگلیسی منتشر می شود. از این رو یکی از مشکلات اساسی، انتقال متون زبان انگلیسی به زبان‌های دیگر و برعکس است. 2. انفجار اطلاعات: حجم سرسام آور مقالات و چکیده‌ها مشکلات متعددی در امر انتخاب، جایابی، گردآوری، آماده سازی و اشاعه اطلاعات به وجود آورده است. موانع جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 23: 3. آلودگی اطلاعات: کیفیت اطلاعات بستگی به میزان بصیرت و آگاهی تولیدکنندگان آن دارد. اندازه گیری و کنترل کیفیت اطلاعات کار دشواری است. گرچه ایجاد نظام داوری برای تعیین کیفیت و اعتبار اطلاعات امری شایسته است، اما مشکل عمده در حجم زیاد اطلاعات است. به دلیل تبلیغات، تکرار داده ها و اشتباهات در فرایند چاپ و ارائه، شاهد افت در کیفیت اطلاعات هستیم.ناشران و کتابفروشان و به طور کلی جامعه بیشتر علاقمند به افزایش کمیت و کسب درآمد هستند تا افزایش و حفظ کیفیت و دقت. این مسئله باعث اختلال می شود، به طوری که جستجوی مدارک مورد نظر مستلزم صرف وقت زیادی می شود. به عنوان مثال امروزه رسانه هایی نظیر تلویزیون و مطبوعات می‌توانند از طریق گرایش‌های آگاهانه، دروازه بانی، سانسور و حتی راه های تعمدی، تصور ما از واقعیت را تحریف کنند.موانع جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 24: 4. محدودیت‌های مالی: رشد قیمت مدارک حتی کشورهای ثروتمند را با محدودیت‌هایی در تهیه مدارک مواجه ساخته است. فقدان منابع مالی در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، برنامه توسعه کتابخانه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم منابع کتابخانه‌ای، علی رغم کوشش‌های بسیار برای کاهش آن به طور مداوم در حال افزایش است. بنابراین بسیاری از مدارک مفید و سودمند در دسترس جامعه استفاده کننده قرار نمی گیرد. از سوی دیگر هزینه‌های حمل و نقل ملی و بین المللی و تعرفه های هوایی، برگزاری سمینارها و کنفرانس ها حتی در داخل کشور بسیار گران و پرهزینه شده است.بنابراین عامل اقتصادی یکی از موانع جدی و رو به رشد در جریان آزاد اطلاعات است.موانع جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 25: 5. زمان: به دلیل رشد سریع اطلاعات و شکل‌گیری آن در قالب انواع مدارک، قدرت کنترل کتابشناختی کمتر و یا با دشواری‌هایی مواجه شده است. رشد سریع اطلاعات قدرت کنترل کتابشناختی بین زمان انتشار، پردازش، جستجو، دسترسی و بازخورد فاصله زیادی وجود دارد.در زمانی که با سرعت برق حرکت می‌کند، خلاء و تأخیر زمانی ارزش اطلاعات را کاهش می‌دهد و از میزان سرعت فعالیت محققان نیز می‌کاهد.6. زبان تخصصی (فنی): اختصارات مشابهی در بسیاری از حوزه‌ها وجود دارد که معانی متفاوتی دارند، بر این اساس چه بسا در درک مطالب اختلال ایجاد می‌شود. تلاش‌ برای استانداردسازی واژگان گامی آهسته در مقایسه با حجم زیاد واژه‌های تازه و کاربرد آنها است. موانع جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 26: 7. مهاجرت: امروزه عرصه تکنولوژی به سرعت در حال دگرگونی است. اختراع پشت سر اختراع صورت می‌گیرد. این تغییرات نیازمند فعالیت ذهنی و تحریک فیزیکی است. منسوخ شدن سریع فناوری‌های قدیمی ضرورت تغییر مشاغل را ایجاب می‌کند. اما هر تغییری نیازمند فهم بهتر و مبادله اطلاعات و کسب مهارت است ولی در عین حال این مهاجرت با همه شادی‌هایش چه بسا مانع جریان اطلاعات بشود.8. اطلاعات رایانه‌ای شده: تمامی بهره گیران با شیوه‌های عرضه اطلاعات رایانه‌ای آشنا نیستند. بنابراین کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی که اطلاعات خود را از طریق نظام‌های رایانه ای توزیع می‌کنند، نمی‌توانند رضایت آنها را جلب نمایند.از نظر ”شارما و جین“ کتابداران به عنوان واسطه‌های جریان آزاد اطلاعات، باید از تمامی موانع آگاهی داشته باشند.موانع جریان آزاد اطلاعات

اسلاید 27: 1. نویسندگان، دانشمندان و محققان باید تشویق شوند تا حداقل به دو زبان علمی خارجی مسلط شوند2. نویسندگان مبتدی و ویرایشگران پایگاه‌های اطلاعاتی بایستی از طریق معیارهای مدون درباره مطالب مناسب در بایگانی‌ها راهنمایی شوند3. گیرندگان اطلاعات باید تلاش کنند در فرایند ارتباطی چهره به چهره همه سوء برداشت ها را رفع نمایند4. مراکز تحلیل اطلاعات باید به عنوان صافی، بین سیل پراکنده و بسیار حشوآلود اطلاعات و بهره‌گیر نهایی کتابخانه مداخله کنند5. اصطلاحات باید استاندارد شوند و آیین نگارش و ویرایش جامع و دقیق تدوین شود6. بایستی بین خدمات اطلاعاتی گسترده و اصطلاح نامه‌های یک دست هماهنگی نزدیک تری وجود داشته باشد7. برای انتقال مطالب کنفرانس‌ها، سمینارها و سخنرانی ها به کسانی که به دلیل مشکلات مالی توفیق حضور نیافته اند، از تجهیزات سمعی و بصری بیشتری استفاده شود8. خدمات ترجمه در سطوح مختلف محلی و منطقه‌ای به منظور بسط منابع در دسترس مورد تشویق قرار گیرد9. برنامه‌های آموزشی بهره‌گیران به طور منظم اجرا شود تا آنها از تسهیلات فراهم آمده به منظور فایق آمدن بر مشکلات ارتباطی مطلع شوندعواملی که در کاهش جریان آزاد اطلاعات مؤثر هستند