روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانی

روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانی

اسلاید 1:     روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانیدکتر حسن اشرفی ریزی عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان hassanashrafi@mng.mui.ac.ir

اسلاید 2: پژوهش، انديشيدن به روش علمي است.

اسلاید 3: واژه تحقيق از زبان عربي اقتباس شده است. معادل فارسی آن، پژوهش است.در لغت به معناي درست كردن، رسيدن، بر رسيدن، پژوهش، رسيدگي، بررسي، مطالعه، حقيقت و واقعيت است. تحقيق از نظر روش شناسي، عبارت است از: كاربرد روش هاي علمي در حل يك مسئله يا پاسخگويي به يك سؤال.تعریف تحقیق

اسلاید 4: مستندسازی اثر در دست تدوین؛ مانند استناد دقیق و درست به آثار دیگران؛رعايت مسائل اخلاقي و تضمين حقوق انساني آزمودني ها؛ مانند عدم مشارکت در پژوهش، داشتن اسم مستعار و انتظار پذيرش مسئوليت به وسيله پژوهشگر، عدم آسیب به پژوهش شوندگان (افراد مورد مطالعه)، فراهم کردن زمينه همكاري داوطلبانه، حفظ داده هاي محرمانه ، عدم اغفال دیگران.ملاحظات اخلاقي در تحقيق

اسلاید 5: يافتن موضوع پژوهش يكي از مهم ترين وظايف پژوهشگران به حساب مي آيد. نکات مهم در انتخاب موضوع: موضوع در ضمن پيوند علمي با پژوهش هاي پيشين، بايد از تكرار آنچه ديگران انجام داده اند پرهيز كند. موضوع بايد مورد علاقه و توجه پژوهنده باشد و قلباً مايل باشد براي پرسش علمي پاسخي مناسب بيابد. بر حوزه موضوعي انتخاب شده اشرافي نسبي داشته و مباني امر براي وي روشن و آشنا باشد. پژوهنده توانايي انجام اين تحقيق را داشته باشد.انتخاب موضوع

اسلاید 6: اولين آشنايي خواننده با تحقيق، از طريق عنوان صورت مي گیرد. عنوان تحقيق بيانگر محتوا و هويت تحقيق است.تدوين عنوان

اسلاید 7: مثال: بررسی تاثیر دوره آموزشی نقد کتاب بر آگاهی، نگرش و مهارت نقد کتاب اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1391

اسلاید 8: بيان مسئله مهم ترين و در عين حال سخت ترين وظيفه محقق درمراحل آغازين تحقيق است. آنچه در اين قسمت آورده مي شود، بستگي به ماهيت و گستردگي تحقيق دارد. براي سهولت در نگارش بيان مسئله بهتر است آن را به قسمت هايي مانند مقدمه و تعریف مساله (ضرورت اجرای پژوهش) تقسیم نماییم.بيان مسأله

اسلاید 9: بيان مسئله با مقدمه اي آغاز مي شود. مقدمه در واقع فتح بابي براي ورود به مسئله اصلي است و نوعي توجيه و استدلال در جهت پرداختن به مسئله مورد بررسي (به طور کلی) است. نکته مهم این است که در مقدمه به دلایل و اهمیت مساله به طور کلی پرداخته می شود و پرداختن به موضوع به شکل خاص در تعریف مساله انجام می گیرد.مقدمه

اسلاید 10: اهميت مسئله مورد بررسي و دلايل پرداختن به آن از جمله مطالبي است كه در اين بخش آورده مي شود. بهتر است مسئله به صورت يك سؤال نوشته شود؛ زيرا باعث جلب توجه محقق به مجهول و تلاشي براي معلوم كردن آن مي شود. مثلاً به جاي نوشتن «بررسي دلایل کاهش مراجعه به کتابخانه های بیمارستان های آموزشی شهر تهران»، بهتر است اين گونه نوشته شود «دلایل کاهش مراجعه به کتابخانه های بیمارستان های آموزشی شهر تهران کدامند ؟». در اين تعريف برابري محتوايي با عنوان تحقيق و هدف تحقيق بايد پيوسته مد نظر باشد. تعريف مسأله

اسلاید 11: پرسش های اساسی (سوالات تحقیق)فرضیه (ها)پرسش های اساسی و فرضیه هاراه های پاسخگویی به پرسش اصلی پژوهش

اسلاید 12: بررسي مسئله تحقيق به دليل كليتي كه دارد تقريباً امري مشكل و گاهاً محال است. لذا براي سهولت كار مي توان آن را به اجزاء و بخش هاي كوچكتري به نام پرسش هاي اساسي تقسيم كرد.پرسش هاي اساسي

اسلاید 13: این بخش شامل سه بخش هدف کلی، اهداف اختصاصی (ویژه) و اهداف کاربردی می باشد. در دو مورد اول، پژوهشگر باید به این سوال پاسخ دهد که «می خواهد چه کند؟» و در مورد آخر به دنبال پاسخ به این سوالات است که «چه سودی بر آن مترتب است»؛ یا به عبارت دیگر فواید حاصل از این پژوهش چیست؟شیوه ی تدوین اهداف پژوهش

اسلاید 14: برای نوشتن هدف کلی لازم است که پژوهشگر عنوان اصلی پژوهش را انتخاب، سپس کلماتی مانند «بررسی»، «مطالعه» و ... را از ابتدای عنوان حذف کرده و به جای آن کلمه ی «تعیین» قرار دهد. باید توجه داشت به جزء موارد یاد شده، مطلبی دیگر از عنوان حذف نشده و چیزی نیز اضافه نگردد.مثال: تعیین میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران با شیوه­های مطالعه در سال 1391هدف کلی

اسلاید 15: برای نوشتن اهداف اختصاصی، لازم است پژوهشگر پرسش های اساسی و فرضیه ها را انتخاب کرده، و کلمه ی« تعیین» را در ابتدای آنها قرار دهد. در ضمن پرسش ها و فرضیه ها نیز باید از حالت جمله خارج شده و حالت عبارت داشته باشند. اهداف اختصاصی (جزئی)

اسلاید 16: در این بخش از پژوهش، پژوهشگر به فایده تحقیق و نتایج مفروض آن به شکل تیتروار اشاره می کند.مثال: بررسی میزان آشنایی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران با شیوه­های مطالعه در سال 1391اهداف کاربردی آن عبارتند از:1. اطلاع دانشجویان از وضعیت و کیفیت مطالعه خود.2. آگاهی دانشجویان از اینکه در هر موقعیت از چه شیوه ای برای مطالعه صحیح استفاده نمایند.3. کمک به برنامه ریزان جهت اتخاذ تدابیری برای آموزش شیوه های صحیح مطالعه به دانشجویان.هدف های کاربردی (فایده تحقیق)

اسلاید 17: هر چند پژوهشگر مي كوشد مسئله خود را در عنوان پژوهش و بيان مسئله پژوهش به روشني بيان كند، ليكن ممكن است اصطلاحاتي در جاي جاي مسئله به كار رفته باشد كه دامنه مفهومي آن براي پژوهشگر و مخاطب يكسان نباشد. به منظور تصريح كار و ايجاد شرايط مناسب جهت درك مشترك از اصطلاحات و مفاهيم، محقق (پژوهشگر) به تعريف برخي اصطلاحات مي پردازد.تعريف واژه ها

اسلاید 18: 1.تعریف نظری ( منطقی یا واژه نامه ای)تعریفی که پدیده ی مورد نظر را از نظر محتوا و یا ماهیت بشناساند، ولی با توجه به پیچیدگی تعریف محتوا و ماهیت، خصوصیات پدیده بیان می شود. نکته مهم این است که اگر چند تعریف نظری راجع به یک متغیر وجود داشت باید از بین آنها، آنکه در این پژوهش بیشتر کاربرد دارد انتخاب گردد. همچنین در تعریف نظری حتماً تعریف باید همراه با استناد به منابع معتبر باشد.2.تعریف عملی ( عملیاتی)تعریفی است که مد نظر پژوهشگر بوده و قابل اندازه گیری است. اما چرا تعریف عملی مورد نیاز است: در پژوهش برای کمی سازی مفاهیم کیفی، برای اندازه گیری و انجام عملیات آماری تعریف عملی ضرورت دارد. اگر مفهومی به صورت عملی تعریف نشود نمی توان آن را با مفاهیم دیگر جمع، منها و مقایسه نمود و یا به طور کلی عملیات آماری بر روی آن انجام داد. انواع تعريف واژه ها

اسلاید 19: بابي فرضيه را بيان انتظارات ويژه در مورد ماهيت پديده ها مي داند؛ انتظاراتي كه از نظريه نشاًت گرفته اند. ون دالن معتقد است كه فرضيه همانند نورافكن پرقدرتي است كه راه را براي پژوهشگر روشن مي كند.به عنوان مثال: وقتي برق خانه اي خاموش مي شود، صاحب خانه بر اساس تجربه خود چند حدس از قبيل مشكلي در فيوز كنتور، قطع سراسري برق، اتصال سيم ها و ... مي زند. اينها در حقيقت فرضيه هايي هستند كه به ذهن او خطور مي كنند. پس شخص شروع به علت يابي مي كند.مفهوم فرضيه

اسلاید 20: فرضيه تحقيق Research Hypothesisفرضيه صفر يا آماري Null or Statistical Hypothesisانواع فرضيه

اسلاید 21: فرضيه اي است كه از وجود رابطه، اثر و يا تفاوت بين متغيرها خبر مي دهد و در واقع وجود اين حالات را تأييد نموده و آن را واقعي مي داند. فرضيه تحقيق خود به دو نوع جهت دار، كه علاوه بر وجود رابطه بين متغيرها جهت (+ و-) آن را نيز نشان مي دهد به عبارت دیگر، تفاوتی را بین گروه ها پیش بینی می نمایند و علاوه بر آن به پیش بینی ماهیت آن تفاوت (+ و-) نیز می پردازد؛ و فرضيه بدون جهت، که صرفاً وجود رابطه بين متغيرها را بيان مي كند، بدون اينكه اشاره اي به جهت رابطه يعني مثبت و منفي بودن آن اشاره كند تقسيم می شود.فرضيه تحقيق

اسلاید 22: فرضيه اي كه به فرضيه پوچ نيز موسوم است، بر خلاف فرضيه تحقيق، وجود رابطه، اثر و يا تفاوت بين متغيرها را رد كرده و انكار مي نمايد و اظهار مي كند كه حالات واقعي نبوده و حقيقت ندارد و صرفاً ناشي از تصادف و اشتباهات آماري به ويژه اشتباه در نمونه گيري است.مثال: كارآيي کتابداران آموزش ديده شاغل در کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1391 و آموزش نديده يكي است. فرضيه صفر يا آماري

اسلاید 23: 1-انواع متغير بر اساس ارزش (عدد)متغيرهاي كميمتغيرهايي كه از نظر كمي تغيير نموده و تفاوت هاي حاصل از اين تغييرات با استفاده از اعداد اندازه گيري و محاسبه مي شود نظير قد، وزن، ارتفاع.متغيرهاي كمي خود به دو دسته متصل (پیوسته) و منفصل (گسسسته) تقسيم مي شوند:متغيرهاي كمي متصلمتغيرهاي كمي متصل، متغيرهايي هستند كه ممكن است داراي مقادير اعشاري و كسري باشند مثل طول، وزن و ... . مثلا قد 183/5 متغيرهاي كمي منفصلمتغيرهاي كمي منفصل، متغيرهايي هستند كه به هيچ عنوان مقادير اعشاري نمي پذيرند. مثل تعداد کتاب های یک کتابخانه.انواع متغير

اسلاید 24: متغيرهاي كيفي متغيرهايي كه مقادير عددي به خود نمي گيرند، بلكه داراي ارزش هاي كيفي هستند نظير خوش خلقي، مهرباني، شجاعت، گرايش مذهبي. با اين حالات محققين سعي كرده اند با روشهاي خاصي آنها را قابل اندازه گيري سازند. مثلاً آنها را به صورت رتبه بندي و يا درجه بندي اندازه گيري مي نمايند.مثال:براي سؤالي نظير«به نظر شما نحوه برخورد کتابداران کتابخانه بیمارستان الزهرا با شما چگونه بوده است؟» مي توان طيفي به شرح زير در نظر گرفت و سپس براي هر يك از رتبه هاي اين ارزش عددي تعيين نمود:خيلي خوب خوب متوسط بد خيلي بد 5 4 3 2 1

اسلاید 25: متغير مستقل (متغير متحرك، درونداد، تاثیر گذار، پیش فرض یا مقدمه) - متغيري كه از طريق آن متغير وابسته تبيين يا پيش بيني مي شود.- متغيري كه توسط پژوهشگر اندازه گيري، دستكاري يا انتخاب مي شود تا تأثير يا رابطه آن با متغير ديگر اندازه گيري شود. - متغير مستقل، متغير پيش فرض یا مقدمه و متغير وابسته، نتيجه آن است.- در تحقيق آزمايشي، متغير مستقل، متغيري است كه توسط آزمايش كننده دستكاري مي شود تا تأثير تغييرات آن بر متغير ديگر كه وابسته فرض شده است، مشاهده و اندازه گيري شود. مثال:بررسی تاثیر کارگاه آموزشی مقاله نویسی بر مهارت های تدوین مقاله دانشجویان دانشگاه تهران در سال 1391 انواع متغيرها بر اساس رابطه (نقش)

اسلاید 26: - در يك تحقيق غير آزمايشي (توصیفی)، متغير مستقل توسط محقق دستكاري نمي شود، ولي متغيري است كه از پيش وجود دارد و فرض شده است كه بر متغير وابسته تأثير دارد.مثال: بررسي میزان رضایت کاربران از کتابخانه های بیمارستانی شهر تهران در سال 1391متغير وابسته يا تأثيرپذير (متغير پاسخ، برونداد يا ملاك)- متغيري كه مشاهده يا اندازه گيري مي شود تا تأثير متغير مستقل بر آن معلوم و مشخص شود. - متغیری که تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد را متغیر وابسته می گویند. مثال: بررسي تاثير مطالعه غير درسي بر ميزان پيشرفت تحصيلي دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران در سال 1391 متغير مستقل(اثرگذار): مطالعه غير درسيمتغير وابسته(اثرپذیر): پيشرفت تحصيلي

اسلاید 27: متغير دو ارزشيمتغيري كه به آن فقط دو ارزش داده مي شود. مانند جنسيت كه يا زن است يا مرد.متغير چند ارزشيمتغيري كه بيش از دو عدد يا ارزش به خود مي گيرد. مانند سطح تحصيلي كه مي تواند ابتدايي، راهنمايي، متوسطه يا عالي باشد و يا متغير هوش كه داراي درجه هاي مختلفي است و به هر يك از درجات مي توان عدد يا ارزش معيني اختصاص داد.3- انواع متغير بر اساس تعداد ارزش

اسلاید 28: اين مطالب معمولا در فصل دوم هر پايان نامه گردآوري مي شود و نشان مي دهد پژوهشگر در زمينه موضوع تحقيق داراي اطلاعات علمي است. ادبيات تحقيق به دو بخش مباني نظري و پيشينه تحقيق تقسيم مي شود.ادبیات تحقیق (مباني نظري و پيشينه تحقيق)

اسلاید 29: بخش اول از ادبيات تحقيق، مباني نظري در حوزه تحقيق است. در اين قسمت پژوهشگر با استفاده از منابع علمي معتبر توضيحاتي پيرامون موضوع تحقيق خود مطرح مي كند. مثلا اگر پژوهشگري بخواهد پيرامون ضريب هوشي بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان تحقيق كند، بايد مطالب معتبري پيرامون هوش، ضريب هوشي، پيشرفت تحصيلي و ديدگاه هاي مختلفي كه دانشمندان در اين زمينه مطرح كرده اند، بنويسد.مباني نظري در حوزه تحقيق

اسلاید 30: بخش دوم از ادبيات تحقيق، پيشينه تحقيق است. آيا در زمينه موضوع تحقيق كه پژوهشگر در دست بررسي دارد، قبلا پژوهش هايي در جامعه آماري ديگر صورت گرفته است؟ اگر صورت گرفته، آنها به چه نتايجي دست يافته اند؟پيشينه تحقيق

اسلاید 31: پس از تعيين مساله پژوهش و تشخيص يا ارائه نظريه مناسب و تنظيم فرضيه، پژوهشگر آماده است كه روش تحقيق را انتخاب كند. انتخاب روش تحقيق بستگي به ماهيت موضوع، اهداف تحقيق، فرضيه (هاي) تدوين شده، ملاحظات اخلاقي و انساني ناظر بر موضوع تحقيق و وسعت و امكانات اجرايي آن دارد. در اين مرحله پژوهشگر بايد معلوم كند كه براي مساله انتخابي او چه روش تحقيقي مناسب است.روش شناسي تحقيق

اسلاید 32: 1-انواع تحقيق بر اساس رویکردتحقيق بر اساس رویکرد به تحقيق كمي وكيفي تقسيم بندي مي شود:تحقيق كميتحقيق كمي بيشتر بر نتايج آماري ارائه شده به وسيله اعداد تكيه دارد. رويكرد كمي يك نظريه را از طريق روش هايي كه متغيرها را به وسيله اعداد اندازه گيري و تحليل مي كند، با روش هايي آماري مي آزمايد. در اين رويكرد، يافته ها گسترده و تعميم پذير است و عقايد و تجارب متنوعي به طبقه هاي متمايز منطبق مي گردد. انواع روش های کمی: پیمایشی، نیمه تجربی، همبستگی، نتجربی و... .انواع تحقيق

اسلاید 33: تحقيق كيفيتحقيق كيفي بر چارچوب هاي از قبل تعيين شده متكي نيست. مثلا در اين نوع تحقيق، پژوهشگر فرضيه هاي خود را در حال گردآوري اطلاعات يا پس از آن مي سازد. همچنين موضوع تحقيق محدود نمي شود، زيرا بررسي بخشي از يك موضوع كلي، كار تحقيق را تصنعي مي سازد. اين نوع تحقيق هر چند برخي از نواقص تحقيقات كمي را ندارد، ولي خود دچار مشكلاتي از قبيل دخالت ديدگاه هاي پژوهشگر در تفسير اطلاعات و مشكل تعميم نتايج به جامعه است.

اسلاید 34: تحقيق بنيادي پژوهش بنيادي، پژوهشي است كه با عدم كاربرد فوري نتايج سروكار دارد. اين نوع پژوهش به پژوهش صرف نيز معروف است. هر گاه محقق بر مبناي كنجكاوي درباره پديده اي در صدد كشف يا پاسخ يابي باشد و به هيچ گونه كاربردي براي نتايج تحقيق خود نيانديشد، تحقيق وي بنيادي خواهد بود. تحقيق كاربرديتحقيق كاربردي همراه با وجود سؤال يا تقاضاي ويژه اي در ذهن شكل مي‌گيرد. تحقيق كاربردي علاوه بر به دست آوردن دانش فني و علمي جديد، از ابتدا براي رسيدن به يك هدف عملي مشخص جهت داده مي شود و نتايج آن اساسا جهت افزايش كارآيي يك محصول يا عمليات، روش ها و نظام ها به كار گرفته مي شود.  2-انواع تحقيق بر اساس هدف

اسلاید 35: تحقيق ميدانيپژوهشي كه در دنياي واقعي مانند كلاس درس، محل كار و جامعه صورت مي‌گيرد. در اين نوع پژوهش سطح كنترل پژوهشگر معمولاً محدود است.تحقيق آزمايشگاهيپژوهشي كه در محيط كاملاً سازمان يافته ي آزمايشگاه صورت مي گيرد و لذا پژوهشگر كنترل بيشتري بر پژوهش دارد.3-انواع تحقيق بر اساس مکان انجام

اسلاید 36: تحقيق تجربي، تحقيق تاريخي، تحقيق همبستگي يا همخواني، تحقيق علي يا پس از وقوع، تحليل محتوا، مطالعه موردي، کتابسنجی، تحقيق پيمايشي.4-انواع روش تحقيق بر اساس ماهیت و روش

اسلاید 37: اين نوع تحقيق براي كسب اطلاع از وجود رابطه بين متغيرها انجام مي گيرد ولي الزاماً كشف رابطه علت و معلولي مورد نظر نيست. به عبارت ديگر در اين نوع تحقيق محقق مي خواهد بداند كه آيا بين دو متغير رابطه و يا همبستگي وجود دارد و يا نه؟ يعني اينكه تغيير در يك متغير با تغيير در متغير ديگر همراه است يا نه؟ اگر چنين ارتباطي وجود دارد از چه نوع بوده و ميزان آن چقدر است؟ همبستگي ممكن است به دو شكل مثبت و منفي وجود داشته باشد. در همبستگي مثبت جهت تغيير در يك متغير با جهت تغيير در متغير ديگر همسو است. يعني افزايش يا كاهش يك متغير با افزايش يا كاهش متغير ديگر همراه است. به عبارت ديگر افزايش در يك متغير باعث افزايش ديگري مي شود يا كاهش يكي منجر به كاهش ديگري مي شود. مثل رابطه بين قدرت خريد و تقاضا. اما در همبستگي منفي جهت تغييرات دو متغير مورد بررسي معكوس است. يعني اينكه افزايش يك متغير با كاهش در متغير ديگري همراه است. نظير رابطه تورم قيمت و قدرت خريد مردم. تحقيق همبستگي يا همخواني

اسلاید 38: در تحقيقات همبستگي پس از تشخيص وجود همبستگي و تعيين جهت آن اقدام به محاسبه مقدار يا ضريب همبستگي مي شود. طيف يا دامنه تغييرات ضريب همبستگي از +1 تا -1 در نوسان است. صفر نشانگر عدم رابطه و عدد يك نشان دهنده وجود رابطه كامل است. در ضريب همبستگي بين صفر تا +1 جهت همبستگي مثبت و تغييرات متغيرها همسو است. لذا هر چه از +1 به طرف صفر نزديك شويم همبستگي ضعيفتر مي شود، و اگر ضريب همبستگي بين صفر تا -1 باشد جهت همبستگي منفي يا معكوس است. به عبارت ديگر تغييرات همسو نيست. بنابراين تحقيقات همبستگي به سه نوع سؤال پاسخ مي دهند: آيا بين دو متغير مورد مطالعه رابطه اي وجود دارد؟ در صورت وجود رابطه جهت آن مثبت است يا منفي؟ و بالاخره ميزان و مقدار رابطه مذكور چقدر است؟ به عبارت ديگر ضريب همبستگي چقدر است؟تحقيق همبستگي يا همخواني (ادامه)

اسلاید 39: در تحقيقات همبستگي براي مقياسهاي اندازه گيري فاصله اي و نسبي از روش پيرسون و براي مقياس هاي اندازه گيري رتبه اي از روش اسپيرمن و كندال استفاده مي شود.مثال:بررسی رابطه بین مهارت های ارتباطی و هوش هیجانی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی شهر اصفهان در سال 1391تحقيق همبستگي يا همخواني (ادامه)

اسلاید 40: روش تحليل محتوا، در اصل، تحليل نظام مند بسامد واژه ها، عبارت ها، مفاهيم و غيره در كتاب ها، فيلم ها و ساير انواع مواد است. هدف از اين نوع تحقيق توصيف عيني و كيفي محتواي متون به صورت نظامدار است. حوزه كاري تحليل محتوا منابع مكتوب، شفاهي و تصويري مربوط به موضوعي خاص است (نظير كتاب ها، مجلات، روزنامه ها، سخنراني ها، تصاوير و...). مثلاً اگر محققي بخواهد ميزان حضور و اثرگذاري مفهوم يا مفاهيمي را در يك متن يا مجموعه اي از متون بررسي كند از روش تحليل محتوا استفاده مي كند. مثلاً كتابي مي خوانيم يا فيلمي را مي بينيم و سپس مي گوييم كه موضوع كتاب يا فيلم چيست. در اينجا به تحليل محتوا دست زده ايم. وقتي كه قرار است در يك متن تحليل محتوا صورت بگيرد، محقق يكايك اصطلاح هاي به كار رفته در متن را شناسايي و ضبط مي كند و آنها را بر اساس يك سلسله مشخصه هايي كه در صورت مسئله شكل گرفته گروه بندي مي كند.روش تحليل محتوا

اسلاید 41: مثال 1: طبيعت در اشعار سهراب سپهري مثال 2 بررسی مولفه های تفکر انتقادی در کتابهای رشته کتابداری و اطلاع رسانیمثال 3: بررسي انديشه هاي اقتصادي امام خمينياين روش روي دو مفهوم مقوله و واحد بيشتر تأكيد مي شود. مقوله عبارت است از: واحدها و عناصري است كه به دليل وجوه مشترك تعريف شده اي كنار هم قرار مي گيرند. مثلاً طبيعت يك مقوله اي است كه از عناصر و واحدهايي چون خورشيد، ابر، درخت و ... تشكيل شده است. همچنين واحد عبارت است از: عنصري است كه به عنوان يك كميت تلقي و محاسبه مي شود. مثلاً وقتي مي خواهيم بدانيم كه قرآن در چند جا در مورد احسان صحبت كرده است، لازم است كه حتماً مترادف ها و مشتقات كلمه احسان را نيز در نظر بگيريم. همچنين ممكن است در جايي نه كلمه احسان وجود داشته باشد و نه مشتقات آن، اما مفهوم آيه درباره احسان باشد. بنابراين، بعضي مواقع عنصر ممكن است يك كلمه، جمله، بيت و حتي يك پاراگراف باشد، چرا كه به هيچ عنوان نمي توان در مورد ذهنيات يك نويسنده، شاعر يا فيلمساز تحليل كرد. روش تحليل محتوا (ادامه)

اسلاید 42: به طور كلي هدف از تحليل محتوا اين است كه مشخص شود، گرايش يك متن يا يك پيام به كدام سمت است و سپس نتيجه گيري كرد كه اين پيام چه تأثيري مي تواند بر مخاطب داشته باشد.

اسلاید 43: زماني كه محقق در پي بررسي توزيع ويژگي هاي افراد يك جامعه باشد و يا بخواهد نظر يك جامعه آماري را در خصوص پديده، فرد يا عقيده اي را مشخص كند از روش پيمايشي استفاده مي كند به عبارت ديگر هدف شناخت صفات، ويژگي ها، عقايد، نگرش ها، رفتارها و ساير مسائل افراد يك جامعه از طريق مراجعه به آنهاست. لذا اطلاعاتي از اين قبيل گردآوري مي شود: الف) اطلاعاتي درباره جمعيت نظير سن، جنس، سواد، درآمد و... ب) اطلاعاتي درباره آگاهي افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگي نظير، اطلاعات افراد درباره خدماتي كه سازمان هاي خاصي مثل هلال احمر ارائه مي دهند. ج) اطلاعاتي درباره رفتارهاي انساني و انگيزه هاي آنها نظير، انگيزه هاي مختلف افراد در استفاده از كتابخانه.مثال:بررسی میزان توجه کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به اصول اخلاق حرفه ای در سال 1390تحقيق پيمايشي( زمينه يابي)

اسلاید 44: كتابسنجي كاربرد رياضيات و روش‌هاي آماري در مورد كتاب‌ها و ساير رسانه‌هاي ارتباطي است. لنكستر كتابسنجي را مطالعه الگوهاي ارتباطي نويسندگان، انتشارات، و متون با به‌كارگيري روش‌هاي مختلف تجزيه و تحليل آماري توصيف مي‌كند.حوزه های اساسي در كتابسنجي:قواعد توزيع پراكندگي در كتابسنجي، نظير قواعد بردفورد، لوتكا و زيپف؛ تحليل استنادي؛ كتابسنجي

اسلاید 45: از مطالعات كتابسنجي در انتخاب مواد، مطالعه الگوهاي انتشاراتي، معرفي حوزه‌هاي علمي، كهنگي متون، معرفي نويسندگان پُر توليد، و مقالات پراستفاده و ارزيابي كيفيت مواد (مدون)، ويژگي‌هاي موضوعي متون، ارزيابي مجموعه، كتابشناسي‌ها، مطالعات تاريخي، و جامعه‌شناسي كاربردها استفاده مي‌كنند. به‌طور كلي مطالعات كتابسنجي در موارد زير قابل كاربرد است: تحليل كمي توليد، توزيع، و استفاده از متون منتشر شده يا نيمه‌منتشر شده؛ مطالعه رشد متون در بعضي از موضوعات و اينكه چه مقدار از متون با كدام زبان توليد مي‌شود؛ دانستن اينكه بعضي از متون چگونه توزيع مي‌شوند (يعني بر اساس نوع زبان اسناد و يا مجلات)، و پس از چه مدتي كهنه خواهند شد (مطالعات كهنگي).مثال: بررسی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایگاه اسکاپوس بین سالهای 2007-2012كاربرد كتابسنجي

اسلاید 46: در تحقيق تجربي محقق به نحوي در پديده ها و وقايع مداخله مي كند تا از آن طريق به رابطه علت و معلولي بين دو يا چند متغير پي ببرد. بنابراين در تحقيق تجربي سوژه يا موضوع مورد مطالعه در زير پوشش و كنترل مشخصي مورد مطالعه قرار مي گيرد و آگاهانه سعي مي شود كه متغير يا متغيرهاي مورد مطالعه (مستقل) دستكاري شده تا تأثير آن بر متغير يا متغيرهاي ديگر (وابسته) مشاهده و كنترل شود. به عبارت ديگر در تحقيق تجربي محقق به منظور كشف روابط علت و معلولي، يك يا چند گروه را به عنوان گروه آزمايش تحت شرايط خاصي قرار مي دهد و نتيجه به دست آمده را با نتيجه گروه يا گروه هاي شاهد يا كنترل كه تحت آن شرايط نبوده اند مقايسه مي كند.مثال: بررسي اثرات دو روش تدريس بر يادگيري دانش آموزان در يك درس خاص يا تأثير نور بر نوع تغذيه موش.تحقيق تجربي

اسلاید 47: جامعه، مجموعه اي از واحدها است كه پژوهشگر مي خواهد نتايج مطالعه تحقيقي را به آن تعميم دهد. در تعريف ديگر، جامعه به گروهي از افراد، اشياء يا رويدادها كه حداقل داراي يك صفت يا ويژگي مشترك باشند، اطلاق مي شود.جامعه

اسلاید 48: تعريف نمونهنمونه به جزئي از جامعه گفته مي شود كه معرف و نماينده واقعي آن جامعه باشد.انواع نمونه گيرينمونه گيري احتمالي (Probability sampling) نمونه گيري غير احتمالي (Nonprobability sampling)نمونه گيري

اسلاید 49: نمونه گيري، انتخاب مواردي است كه نماينده واقعي كل جامعه اي باشند كه اين موارد از آن گرفته شده اند. نمونه گيري احتمالي، امكان رسيدن به اين هدف را با احتمال بيشتري فراهم مي كند و از آنجا كه از نظريه احتمالات كه اساس تخمين پارامتر هاي جامعه و خطاي احتمالي است استفاده مي كند، فنوني براي تخمين درجه احتمال موفقيت فراهم مي سازد. آنچه كه براي نمونه گيري احتمالي ضرورت حياتي دارد، اين است كه هر عنصر جامعه از نظر قرار گرفتن در نمونه داراي احتمال باشد. انتخاب نمونه احتمالي به شانس بستگي دارد و نه قضاوت يا دانش پژوهشگر. اشتباهات در نمونه احتمالي عمدتا از مقوله اشتباهات تصادفي بوده و قابل اندازه گيري است. 1-نمونه گيري احتمالي

اسلاید 50: نمونه گيري تصادفي ساده Simple Random Sampling (SRS))نمونه گيري نظام مند (Systematic sampling)نمونه گيري تصادفي طبقه اي (Stratified random sampling)نمونه گيري خوشه اي (Cluster sampling)انواع نمونه گيري احتمالي

اسلاید 51: نمونه گيري تصادفي ساده، شيوه اصلي در نمونه گيري احتمالي است و عمدتا با كمك جدول اعداد تصادفي صورت مي پذيرد. در اين شيوه، شانس همه واحدهاي جمعيت براي ورود به نمونه برابر است و انجام آن مستلزم دسترسي به فهرست كامل واحدهاي تشكيل دهنده جمعيت مي باشد. روش قرعه کشی نیز روش دیگر در نمونه گیری تصادفی ساده است.نمونه گيري تصادفي ساده Simple Random Sampling (SRS))

اسلاید 52: يكي از روش هاي انتخاب نمونه تصادفي كه به اعتقاد بسياري از متخصصان به همان اندازه نمونه گيري تصادفي ساده، دقيق و معتبر است، نمونه گيري نظام مند است. در اين روش، هر عنصر n ام از فهرست انتخاب مي شود و اين كار تا تمام شدن فهرست ادامه مي يابد. به عنوان مثال، پژوهشگر ممكن است، جامعه اي متشكل از 100 عنصر داشته باشد و تصميم بگيرد هر دهمين عنصر را براي نمونه انتخاب كند. در اينجا فاصله نمونه گيري 010 است؛ در نتيجه، نرخ نمونه گيري 1:10 و تعداد موارد نمونه 100 خواهد بود. فهرست عناصر جامعه را بايد به شكل دايره وار در نظر گرفت، يعني با انتخاب يك نقطه شروع تصادفي، نام هاي n ام را انتخاب نماییم. نمونه گيري نظام مند در فهرست هاي طولاني، آسان تر و سريع تر از نمونه گيري تصادفي ساده است. مثلا، اگر بخواهيم يك نمونه تصادفي از دفترچه راهنماي تلفن انتخاب كنيم، انتخاب نام هاي n ام بسيار سريع تر از جدول تصادفي خواهد بود. با اين حال، در نمونه گيري نظام مند، تمامي تركيبات عناصر، شانس مساوي براي انتخاب شدن ندارند. در این روش با انتخاب تصادفی یک عضو از جامعه آغاز می شود و بعد از آن هر عضو n ام انتخاب می گردد.نمونه گيري نظام مند (Systematic sampling)

اسلاید 53: در انتخاب يك نمونه تصادفي طبقه اي، ابتدا بايد كليه عناصر جامعه را به گروه ها يا طبقاتي تقسيم كرد و سپس نمونه هاي تصادفي مستقلي از هر گروه يا طبقه انتخاب نمود. اين فن، شكل اصلاح شده نمونه گيري تصادفي ساده و نظام مند است و با انتخاب تعداد كمتري از موارد مي تواند يك نمونه دقيق و معرف جامعه به دست دهد. طبقات بايد چنان تعريف شوند كه هر عنصر تنها در يك طبقه قرار گيرد. در نمونه گيري از طبقات مختلف مي توان از روش هاي نمونه گيري متفاوت استفاده كرد. مثلا از يك طبقه مي توان يك نمونه تصادفي ساده گرفت و از طبقه ديگر يك نمونه نظام مند انتخاب كرد.نمونه تصادفي طبقه اي، به دو نوع اصلي تقسيم مي شود: درصدي و غير درصدي. در نمونه گيري طبقه اي درصدي، انتخاب عناصر از هر طبقه با درصد مساوي انجام مي گيرد. مثلا، اگر جامعه داراي 1000 عنصر باشد كه به 10 طبقه 100 تايي تقسيم شده اند و بخواهيم يك نمونه 100 تايي از اين جامعه بگيريم، بايد از هر طبقه 10 عنصر يعني 10% انتخاب كنيم (البته در بيشتر موارد احتمال دارد كه تعداد عناصر در كليه طبقات مساوي نباشد، اما باز هم بايد انتخاب از كليه طبقات با درصد مساوي انجام گيرد كه در اين صورت تعداد عناصر انتخاب شده از طبقات مختلف، متفاوت خواهد بود).نمونه گيري تصادفي طبقه اي (Stratified random sampling)

اسلاید 54: در پژوهش هاي علوم اجتماعي معمولا مواردي پيش مي آيد كه تهيه فهرست از جامعه براي نمونه گيري ممكن نيست، مثلا در مواردي مانند جمعيت كشورها يا همه دانشجويان دانشگاه هاي ايران و مواردي از اين دست چنين امكاني وجود ندارد. اگر تهيه فهرست جامع عناصر كل يك جامعه، ناممكن يا غير عملي باشد، نمونه گيري خوشه اي، راه حل سودمندي است.فن نمونه گيري خوشه اي، جامعه را به خوشه ها يا گروه هايي تقسيم مي كند و از اين خوشه ها نمونه مي گيرد. در واقع جامعه ممكن است خود به جامعه هاي فرعي تقسيم شده باشد كه در اين صورت نمونه گيري خوشه اي تنها فهرست اين جامعه هاي فرعي يا خوشه ها را تهيه مي كند و از آنها يك نمونه تصادفي انتخاب مي نمايد. به عنوان مثال، هر چند كه ممكن است فهرستي از ساكنان شهر وجود نداشته باشد، اما چون شهر به مناطق چند گانه اي تقسيم شده، مي توان نمونه اي از مناطق شهر انتخاب كرد و فهرست ساكنان اين مناطق را تهيه كرد و سپس از افرادي كه در هر منطقه زندگي مي كنند، نمونه گيري كرد.نمونه گيري خوشه اي (Cluster sampling)

اسلاید 55: در مواقعي كه استفاده از روش هاي نمونه گيري احتمالي غير عملي يا غير ضروري است از روش هاي غير احتمالي استفاده مي شود. اين شيوه ها هنگامي به كار مي روند كه چارچوب نمونه گيري موجود نيست يا پراكندگي جمعيت بسيار زياد است و يا به هر دليل ديگر، محدوديت هايي بر سر راه پژوهشگر وجود دارد كه نمونه گيري احتمالي را ناممكن مي سازد. به عنوان مثال، براي تحقيق در مورد معتادان و اسيران جنگي و يا گروه هاي خاصي از زندانيان ممكن است استفاده از شيوه هاي نمونه گيري احتمالي عملي نباشد، لذا در اين گونه موارد معمولا از روش هاي نمونه گيري غير احتمالي استفاده مي شود. 2-نمونه گيري غير احتمالي

اسلاید 56: نمونه گيري اتفاقي (Hazard sampling)نمونه گيري تعمدي يا قضاوتي (Purposive sampling)نمونه گيري زنجيره اي یا گلوله برفی (Snow ball sampling)انواع نمونه گيري غير احتمالي

اسلاید 57: اگر پژوهشگر واحدهايي را كه بر حسب اتفاق در دسترس او قرار مي گيرند براي پرس و جو انتخاب نمايد از شيوه نمونه گيري اتفاقي بهره گرفته است. فرض كنيد پژوهشگري مي خواهد در مورد عادت جوانان شهر در رابطه با سينما رفتن، كتابخانه رفتن و... تحقيق كند و براي اين كار پرسشنامه اي تهيه كرده و از جواناني كه در كوچه و خيابان با او برخورد مي كنند سوالات خود را مي پرسد و يا از آنها درخواست مي كند كه پرسشنامه اي را كه بدين منظور تهيه كرده تكميل نمايند، در اين صورت از نمونه گيري اتفاقي استفاده نموده است.نمونه گيري اتفاقي (Hazard sampling)

اسلاید 58: همانگونه كه از عنوان آن بر مي آيد، نمونه گيري تعمدي بر اساس يك نوع داوري اوليه صورت مي گيرد، بدین معني كه پژوهشگر با توجه به هدفي كه دنبال مي كند مكان ها يا گروه هاي خاصي را شناسايي و در آن مكان ها و يا از ميان آن افراد نمونه خود را انتخاب مي نمايد. به فرض پژوهشگري مي خواهد آراي حوزه هاي انتخاباتي خاصي را بنا به دلايلي بررسي كند، لذا به جاي مراجعه به تمام قسمت هاي شهر بر اساس قضاوتي كه نسبت به مفهوم يا پيام گروه هاي ويژه اي از راي دهندگان دارد به همان حوزه هاي مورد نظر مراجعه و نمونه هاي خود را گزينش مي كند. بديهي است كه شناسايي حوزه هاي خاص با توجه به هدف پژوهشگر تعيين مي شود. بدبن معني كه پژوهشگر ممكن است به دنبال بررسي نگرش گروه هايي نظير دانشجويان، مردم جنوب شهر و... بوده باشد و لذا محل هايي براي تحقيق گزينش كند كه افراد موردنظر بيشتر در آن حوزه ها رأي مي دهند.نمونه گيري تعمدي يا قضاوتي (Purposive sampling)

اسلاید 59: در مواردي كه دسترسي به افراد پاسخگو با مشكلات و محدوديت هايي همراه است از اين شيوه استفاده مي كنيم. بدين منظور تلاش مي شود تا چند نفر را كه داراي مشخصات مورد نظر هستند پيدا كرده و پس از مصاحبه با آنها، نام و مشخصات افراد ديگري كه داراي همان ويژگي ها بوده و حاضر به مصاحبه هستند از آنها درخواست مي كنيم. بدين ترتيب هر پاسخگو به منزله حلقه اتصال پرسشگر براي وصل شدن به پاسخگويان احتمالي ديگر تلقي مي گردد و علت نامگذاري آن هم به همين امر بر مي گردد. فرض كنيد به دنبال تحقيق در مورد معتادان هستيم و مي دانيم كه بسياري از معتادان حاضر نيستند در مورد اعتياد خود حرف بزنند و يا اصلا آن را كتمان مي كنند، لذا معتاداني را كه مايل به پاسخگويي هستند شناسايي كرده و از آنها نام افراد ديگري را كه حاضر به مصاحبه هستند به دست مي آوريم. به همين ترتيب از هر پاسخگويي كه دردسترس ما قرار مي گيرد نام و مشخصات افراد ديگري را جويا مي شويم تا به نمونه مورد نظر دست پيدا كنيم.نمونه گيري زنجيره اي یا گلوله برفی (Snow ball sampling)

اسلاید 60:  پرسشنامه (Questionnaire)مصاحبه (Interview)مشاهده (Observation) ابزارهاي گردآوري اطلاعات

اسلاید 61: يك سلسله پرسش كه به منظور كسب اطلاعات، به شماري از افراد عرضه مي شود.نكات مهم در تهيه پرسشنامه:پرسش ها بايد از نظمي منطقي برخوردار باشند.حتي المقدور تعداد پرسش ها زياد نباشد.پرسش ها كوتاه، ساده، روشن، قابل فهم و بدون پيچيدگي باشند.پرسش ها بايد معقول، مشخص و جامع باشند.از پرسشي كه پاسخ آن ايجاد ابهام مي كند بپرهيزيد.پرسشنامه

اسلاید 62: پرسشنامه باز ( آزاد) پرسشنامه بسته ( طراحي شده)انواع پرسشنامه

اسلاید 63: در این نوع پرسشنامه پاسخگو به جاي مقيد بودن به انتخاب از ميان پاسخ هاي مشخص، در پاسخ دادن آزاد است. اين نوع پرسش ها بخصوص در مطالعات اكتشافي سودمند واقع مي شوند و زماني مورد استفاده قرار مي گيرند كه موضوع مورد بحث پيچيده است و ابعاد نامشخصي دارد و يا پژوهشگر به كشف يك فرايند يا اطلاع از نحوه بيان يك موضوع توسط افراد مختلف علاقه مند است. از سوي ديگر از آنجا كه براي پاسخگويي به يك سؤال باز حد معيني وجود ندارد، طبقه بندي و تحليل اين پاسخ ها معمولاً مشكل تر از پاسخهاي مربوط به پرسش هاي بسته است. پرسش هاي باز از آنجا كه به زمان بيشتري براي پاسخگويي نياز دارند، ممكن است موجب بي ميلي پاسخ دهندگان شوند. مثال: درباره خدمات کتابخانه های دانشگاه چه نظري داريد؟پرسشنامه باز ( آزاد)

اسلاید 64: پرسش هاي طراحي شده كه پاسخ ثابتي دارند. پاسخ هاي شركت كنندگان را به چند گزينه از پيش تعيين شده، محدود مي كنند. امتیاز اين است كه پاسخ هاي پرسش هاي طراحي شده نسبت به پاسخ هاي پرسش هاي آزاد داراي پايايي بيشتري هستند، زيرا به سبب محدود بودن پاسخ هاي انتخابي، امكان تغيير از يك آزمون به آزمون ديگر كمتر است. امتيازهاي ديگر شامل قابليت استاندارد شدن، سهولت به كارگيري و نيز فهم آسان از جانب پاسخ دهندگان به دليل روشن بودن ابعاد پاسخ ها است. همچنین پرسش ها در يك چارچوب مرتبط با اهداف پژوهش، پاسخ داده خواهد شد.يكي از نارسايي هاي پرسش هاي طراحي شده این است که احتمال دارد هيچ كدام از گزينه هاي ارائه شده به طور دقيق وضعيت پاسخ دهنده نباشد و در عين حال پاسخ دهنده امكان نداشته باشد توضيحاتي را كه لازم مي داند، ادا كند. وجود گزينه «ساير موارد» مي تواند تا حدي اين مسئله را حل كند. پرسشنامه بسته ( طراحي شده)

اسلاید 65: مصاحبه عبارت است از: گفتگويي منظم، جهت دار و هدفمند كه با تكيه بر موضوعي مشخص به عنوان محور بحث، بين دو يا چند نفر انجام مي شود. يكي از اولين گام ها در اجرای مصاحبه، تهيه برنامه مصاحبه يا فهرست پرسش هايي است كه بايد پرسيده شوند. در مورد برنامه مصاحبه نيز مانند پرسشنامه، اجراي پيش آزمون قوياً توصيه مي شوند. در اينجا نيز پيش آزمون بايد امكان تعبير و تفسير پرسش ها را براي پاسخ دهندگان فراهم كند. گام ديگر اجراي مصاحبه، آموزش مصاحبه گران است، حتي اگر مصاحبه گران در كار خود مجرب باشند، باز هم آشنا كردن آنها با پرسش هاي ويژه مصاحبه ضرورت دارد. مصاحبه گراني كه مصاحبه هاي اصلي را انجام مي دهند، بايد همان افرادي باشند كه مصاحبه هاي پيش آزمون را انجام داده اند.مصاحبه

اسلاید 66: مشاهده به معني تماشاي دقيق به شيوه اي علمي يا نظام مند است. اطلاعاتي را كه محقق از طريق روش مشاهده مي‌تواند كسب كند، كمتر مي‌توان از طريق روش هاي ديگر به دست آورد، زيرا مشاهده به محقق اجازه مي‌دهد كه مستقيماً پديده مورد مطالعه را ببيند و واقعيت را به صورت مستقيم يا بي‌واسطه درك كند. روش مشاهده نه تنها خود به طور مستقل مي‌تواند يك منبع قوي و شيوه‌اي مناسب براي گردآوري اطلاعات به ويژه در تحقيقات آزمايشگاهي باشد، بلكه به عنوان يك روش تكميلي در كنار ساير روش هاي گردآوري اطلاعات نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مشاهده

اسلاید 67: در تكوين و اجراي يك مطالعه پژوهشي، اعتبار و پايايي آن پيوسته بايد مورد توجه قرار گيرد. به تعبير كلي، پژوهش زماني از اعتبار برخوردار است كه نتايج آن صحيح باشد و هنگامي داراي پايايي است كه يافته هاي آن تكرار پذير باشد. اعتبار ( روايي) و پايايي ( ثبات)

اسلاید 68: یک ابزار اندازه گیری تا چه حد می تواند آنچه را که اندازه گیری آن مد نظر است را واقعا اندازه گیری کند. متخصصان روش هاي پژوهش مي توانند ضعف هاي اصولي ابزار، مانند نادرست بودن مقياس، نارسايي دستورالعمل ها و مواردي از اين قبيل را گوشزد كنند. متخصصان موضوعي نيز مي توانند پژوهشگر را در ارزيابي اعتبار پرسشها ياري كنند. آيا پرسش ها معناي درستي دارند و به آساني قابل فهم هستند و يا آنچه كه مي پرسند همان است كه بايد بپرسند؟ روایی(Validity)

اسلاید 69: اندازه گيري زماني پايايي دارد كه ابزار تا چه حد آنچه را كه بايد اندازه گيري كند، به درستي و با ثبات اندازه گيري كرده است.روش های سنجش پايايي يا ثبات فنون اندازه گيري:يكي از متداولترين روش ها تعيين« همبستگي آزمون- آزمون مجدد» است. و دوم استفاده از آلفای کرونباخ است.پايايي (Reliability)

اسلاید 70: با تشکر از توجه شما