طبقه اجتماعی ۲

طبقه اجتماعی ۲

اسلاید 1: جلسه نهمشرح درسجلسه / هفتهردیف طبقه اجتماعی مفهومی مرتبط با (گروه، نقش و پایگاه اجتماعی)جلسه نهم12www.morteza-talaei.com

اسلاید 2: چرا می بایست با مفهوم طبقه اجتماعی آشنا گردیم؟ مقدمه: اصطلاح متداول طبقه دامنه وسیعی از مفاهیم را در بر می گیرد. این واژه به هنگام توضیح فرایند های تاریخی گسترده مانند فهم اختلاف منافع طبقاتی که در توضیح علل وقوع جنگ ها، ظهور فاشیسم و پیروزی یا شکست انقلاب ها مورد استفاده قرار می گیرد، موثرترین کاربرد را داشته است طبقه اجتماعی نشان دهنده موقعیت اقتصادی- اجتماعی افراد است که بر اساس تحقیقات انجام شده، رابطه مستقیمی بین آن و وقوع نابهنجاری های روانی و اجتماعی و به تعبیری کلی تر رفتار اجتماعی افراد وجود دارد. وجود شکاف های عمیق اجتماعی بین طبقات جامعه تاثیر فزاینده ای در ظهور اختلالات روانی، سرخوردگی، ناکامی و بی هویتی ، احساس محرومیت و انزوای اجتماعی دارد(رفیع پور،1376) که این پیامدها، عاملی اساسی در انحراف از موازین زندگی اجتماعی و در نهایت ناامنی برای همگان است.هر طبقه‌ای از نظر قدرت اقتصادی،منزلت اجتماعی،سطح سواد و سبک زندگی،شرایط خاص خودش را دارد بر همین اساس است که افراد در طبقه پایین اجتماعی به علت پایین بودن سطح تحصیلات و آگاهی، بیشتر به سمت رفتار های خطرناک همچون اعتیاد روی می آورند و در طبقات فرادست یا میانه بواسطه بهره مندی از امکانات و آموزش مناسب از شرایط زیستی مطلوب تری برخوردار هستند. لذا ضرورت دارد که دانشجویان روانشناسی با مفهوم طبقه اجتماعی در کنار دیگر مفاهیم علم جامعه شناسی آشنا گردند تا بتوانند از این مجرا تحلیل و ارزیابی کامل تری از وضعیت جامعه و بیماران روانی خود داشته باشند.

اسلاید 3: مقدمه:بابا طاهر عریان (قرن پنجم هجری) اگر دستم رسد بر چرخ گردون از او پرسم که آن چون است و این چون یکی را می دهی صد ناز و نعمت یکی را نان جو آغشته در خونحکیم بزرگوار ابوالقاسم فردوسی در کتاب ماندگار شاهنامه چنین است کردار چرخ بلند دل اندر سرای سپنجی مبند یکی را همی تاج شاهی دهد یکی را به دریا به ماهی دهدیکی را برهنه سر و پای سفت نه آرام و خورد و نه جای خفتیکی را دهد نوشه و شهد و شیر بپوشد به دیبا و خز و حریر

اسلاید 4: تعریف طبقه اجتماعی مفهوم طبقه در قرن 19 نخستين بار توسط “آدام اسميت” مطرح شد ولی از همان زمان تا اکنون ارائه تعریفی دقیق و خالی از اشکال برای طبقه اجتماعی به آسانی میسر نیست زیرا اختلاف نظر در این مورد زیاد است ولی اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای از طبقه ارائه داده که خالی از بار ایدئولوژیکی نیز باشد . می‌توان : طبقه اجتماعی را گروهی از افراد دانست که دارای پایگاه اجتماعی بالنسبه مشابهی هستند و از لحاظ عواملی مانند امتیازات خانوادگی و شرایط (آموزش، درآمد و حرفه ) با هم مساوی می باشند. (دکتر منوچهر محسنی) و یاطبقه اجتماعي را بخشي از اعضاي جامعه كه از نظر ارزش هاي مشترك ، حيثيت اجتماعي ، نوع فعاليت ، ميزان ثروت و دارايي و نيز آداب معاشرت از سايرين متمايز باشند.(بورس کوئن)برخی تعاریف دیگر:1- آرتور بوئر (1902) معتقد بود: طبقه اجتماعي، مجموعه‌اي از گروههاي اجتماعي است كه از شرايط اقتصادي و روابط توليدي، منزلت اجتماعي و موضع سياسي مشابهي بر خوردارند؛2- مك آيور و پارسونز معتقدند: طبقه اجتماعي، گروهي يا گروههايي از مردم هستند كه به مناسبت منزلت اجتماعي از طبقات ديگر متمايز مي‌شوند و سطح تعليم و تربيت و منشأ درآمد و مسكن و محل زندگي و... آنها متفاوت است؛3- سوروكين نيز مجموعه‌اي از افراد را كه از حيث شغل، وضيعت اقتصادي و سياسي، شرايط مشابهي داشته باشند، طبقه اجتماعي مي‌داند؛4- اوربرگ معتقد است كه طبقه اجتماعي گروه بزرگي از انسانهاست كه از نظر مقام و مرتبت در سيستم توليد اجتماعي معين بر مبناي شرايط تاريخي در روابط توليدي و مناسبات اجتماعي توليد و دسترسي به ابزار توليد و نحوه دستيابي به ثروت اجتماعي وضعيت مشابهي داشته باشند.

اسلاید 5: در ارزيابي و اندازه گيري طبقات اجتماعي دو رويكرد اساسي وجود دارد: ۱- استفاده از تركيبي از ابعاد مختلف يا شاخص هاي چندبعدي که جهت اندازه گيري درجه و مقام كلي يا موقعيت اجتماعي فرد در جامعه طراحي شده اند ۲- استفاده از شاخص تك بعدي يا تك بخشي که تنها از يك جنبه مقام، موقعيت فرد را مي سنجد و به كارگيري آن آسا ن تر از شاخص چندبعدي است. از آنجا كه هيچ طيف طبقاتي منحصر به فردي وجود ندارد نمي توان اذعان كرد كه كدام شاخص بهتر است، بلكه انتخاب هر يك از روش ها بستگي به تناسب و ارتباط آن با مسئله مورد نظر دارد(دكتر منصور صمدي،1385)

اسلاید 6: شاخص هاي بنیادین طبقه اجتماعي (پروفسور کوئن) 1- درآمد2- شغل 3- سطح تحصيلاتشاخص هاي بنیادین طبقه اجتماعي (دکتر محسنی) در جوامع صنعتي پيشرفته، شاخص های اصلي زیر براي تعيين طبقه اجتماعي به كار مي‌برند كه عبارتند از1- ثروت و در آمد2- سطح و کیفیت آموزش3- شغل و موقعیت حرفه ای 4- خانواده و گروه خویشاوندی 5- قدرت و نفوذ سیاسی و اجتماعی علاوه بر اين شاخص هاي بنيادي متغيرهاي ديگري نظير مذهب ، محل سكونت ،زمينه خانوادگي و گاهي مليت و جنسيت هم مي توانند معرف پايگاه طبقاتي افراد باشند.

اسلاید 7: براي اينكه يك طبقه اجتماعي در جامعه وجود داشته باشد، بايد پنج ويژگي و معيار را دارا باشد: ۱- محدود باشد: بدين معني كه بين هر طبقه اجتماعي محدوده و مرزي وجود داشته باشد، كه هر طبقه را از ديگري مجزا سازد. به عبارت ديگر هر طبقه بايد قوانيني داشته باشد كه مشمول هر فرد در گروه باشد. ۲- نظم يافته باشد: بدين معني كه طبقات مي توانند در قالب معيارهايي همچون پرستيژ و مقام از بالاترين به پايين ترين نظم يابند. ۳- مانعه الجمع باشد: يعني هر فرد مي تواند به يك طبقه اجتماعي تعلق داشته باشد، اگرچه انتقال و حركت از يك طبقه به طبقه ديگر در طول زمان امكان پذير است. ۴- فراگير و جامع باشد: بدين معني كه هر فرد سيستم جامعه با يك طبقه اجتماعي خاص تطابق داشته باشد و هيچ فرد تعريف نشده اي وجود نداشته باشد. ۵- نهايتاً طبقات اجتماعي بايد تاثيرگذار باشند: اين بدين معني است كه بين طبقات مختلف تفاوت هاي رفتاري وجود داشته باشد(دکتر صمدی).

اسلاید 8: طبقات اجتماعي در جوامع صنعتي : بالاي روبه بالا 1- طبقه بالا : بالاي روبه پائين متوسط روبه بالا 2- طبقه متوسط : متوسط روبه پائين پائين روبه بالا 3- طبقه پائين پائين روبه پائيندرجه بندي هاي مختلفي جهت مشخص كردن طبقات اجتماعي در جامعه بسط داده شده اند: بسته به سيستم طبقه بندي، تعداد دسته ها و طبقات اجتماعي از دو تا ۹ طبقه در نوسان هستند. بدون در نظر گرفتن تعداد طبقات ارائه شده، آنها به گونه اي ترتيب داده شده كه از طبقات بالا شروع شده و به طبقات پايين تر ختم مي شوند(دکتر منصور صمدی،1385).

اسلاید 9: هرچه پايگاه طبقاتي افراد بالاتر باشد ، اميد زندگي آن ها طولاني تر وسلامتي رواني آن ها بيش تر، تحصيلات شان بالاتر و شغل شان بهتر است و طبيعتا اين عوامل شرايط مطلوب تري را از لحاظ رفتار سياسي ، ثبات زناشويي ، مشاركت اجتماعي و نوع نگرش افراد به زندگي پديد مي آورد. نکته مهم در بررسی پایگاه و طبقه اجتماعی افراد

اسلاید 10: برخی از نمادهاي پايگاه اجتماعي1- طرز لباس پوشيدن 2- طرز صحبت كردن 3- نوع تفريحات 4- اثاث منزل ودارايي

اسلاید 11: نظريه هاي مهم مربوط به طبقات اجتماعي1- کارل مارکس2- ماکس وبر

اسلاید 12: كارل ماركس :اولين كسي كه به طور منظم و با اهميت خاصي كه به اين مفهوم داده, آنرا مبناي نظريه پردازي خود نموده است, شخص كارل ماركس مي باشد. در واقع اين ماركس بوده كه بيشتر از هر  نظريه پرداز و متفكر ديگري, چشم انداز پرداختن به طبقات و سلسله مراتب اجتماعي را به يك مطالعه علمي طبقه اجتماعي بدل نمود. وي در اين نظريه پردازي تا بدانجا پيش مي رود كه مفهوم طبقه اجتماعي را در يك چشم انداز تاريخي با هدف كشف قوانين علمي تاريخ (نوعي فلسفه تاريخ علمي) پردازش مي نمايد. در اين راستا او در جهت كشف قوانين خاص تحولات اجتماعي در بشر تاريخ, به عوامل زير بنايي اين تحولات اشاره مي كند, كه از مفاهيم كيلدي فهم اين مباحث, طبقه است. لذا اگر كسي بخواهد عنوان پدر مطالعه طبقه اجتماعي را به فردي عطا كند, آن فرد بايد ماركس باشد (ليپست, 1381:30). اعتقاد به كشمكش طبقاتي: بورژوازي(سرمایه دار) و پرولتاريا (کارگر)

اسلاید 13: از ديدگاه ماركس، گروههايي تشكيل طبقه مي‌دهند كه داراي اين خصوصيات باشند: 1. در جريان توليد موقعيت همه آنها يكسان باشد؛ 2. منافع مشترك اقتصادي داشته باشند؛ 3. شرايط اقتصادي مشترك داشته باشند؛ 4. به مرحله آگاهي طبقاتي رسيده باشند؛ 5. به مرحله خصومت طبقاتي رسيده باشند. از منظر ماركس مفهوم طبقه در ارتباط با توليد مطرح مي‌شود. وي عقيده داشت كه در طول تاريخ دو طبقه در مقابل يكديگر قرار دارند و منشأ اساسي تضاد نيز مالكيت خصوصي وسايل و ابزار توليد است؛ بدين ترتيب در طول تاريخ دو طبقه در مقابل يكديگر قرار دارند كه عبارتند از صاحبان وسايل و ابزار توليد و كساني كه فاقد وسايل و ابزار توليد هستند؛ كه اولي نفع خود را در نگهداري وضيعت موجود و ديگري نفع خود را در دگرگوني وضع موجود مي‌داند. به اين ترتيب ماركس تاريخ تمام جوامع را تاريخ نبرد طبقاتي مي‌داند. تعريف ماركس و نظريه تضاد او در مورد طبقه اجتماعي صرفاً بر ملاك اقتصادي مبتني بود

اسلاید 14: مقایسه ویژگی های طبقه اجتماعی مورد نظر «کارل مارکس» Power.r.et al .Sociology.England :Pitman.1969 –p116-8سرمایه دارکارگرحکومت کنندهتحت حکومتخریدار کالابرده مزددارنده و کنترل کننده ابزار تولیداز خود بیگانهمالکغیر مالکدارای قدرت سیاسیفروشنده نیروی کاربا نفوذ و ثروتمندبی قدرتگرایش به سودگرایش به سوسیالیسماستثمار گر استثمار شده تضادهوشیاری طبقاتی نبرد طبقاتی انقلاب

اسلاید 15: 1- قشربندي اقتصادي كه بر مبناي شغل و درآمد افراد است(ثروت).2-قشربندي مبتني برقدرت كه مربوط به نوع رابطه شخص باافرادديگراست(قدرت).3- قشربندي حيثيتي كه مبتني است بر احترام و اعتباري كه شخص در چشم ديگران دارد(منزلت).ماكس وبر سه نوع قشربندي مشخص كرده كه عبارتند از: ماكس وبر:تعريفي كه وبر از طبقه اجتماعي ارائه مي دهد عبارت است از گروهي از افراد كه در وضعيت واحدي قرار دارند طبقه در تعريف وبر يك مفهوم جامعه شناسي نيست، به قول وبر طبقات از جماعات حقيقي نيستند. «كساني كه وضعيت مشتركي دارند مي تواند به وضعيت خود آگاهي پيدا كنند وبراي عمل مشترك گردند در اين مورد است كه اصطلاح طبقه، نمودار يك واقعيت اجتماعي خواهد بود. (اشرف، 1346)» اعتقاد به قشربندي اجتماعي ثروت - قدرت - منزلت

اسلاید 16: قشربندي اجتماعي: تقسيم جمعيت يك جامعه به دو يا چند لايه تقريباً متجانس بر حسب شمار كيفيتهاي مطلوبي است كه اين افراد مشتركاً دارند. اين قشربندي را جامعه‌شناسان معمولاً 4 دسته دانسته‌اند: 1)نظام بردگي؛ 2) نظام كاستي؛ 3) نظام سلسله مراتبي؛ 4) نظام طبقاتي. نظام قشربندي، افراد را با توجه به امتيازاتشان(ثروت - قدرت - منزلت) رتبه‌بندي کرده و آنها را در آن طبقه اجتماعي كه با اين امتيازات متناسب است، جاي مي‌دهد.

اسلاید 17: ماکس وبر 3 نوع طبقه اجتماعي تشخيص مي دهد كه عبارت اند از:طبقه دارا ( سرمايه دار) كه مالك اعضاء منابع شناخته مي شود.طبقه توليد كننده (مولد) كه صفت مشتركش حضور فعال در بخش هاي متفاوت بازرگاني ، صنعتي يا كشاورزي است.طبقه اجتماعي كه ملاك تشخيص آن بيشتر مبتني بر جايگاهي است كه شخص در سلسله مراتب جامع اشغال مي كند( طبقه كارگر، متوسط) .

اسلاید 18: نتیجه گیری1- مفهوم طبقه اجتماعي اصل بنيادين تبيين هاي اجتماعي در سنت تفكر جامعه شناختي است که هم پويش هاي اجتماعي و هم هويت اجتماعي اعضاي جوامع مدرن به كمك اين مفهوم تحليل و درك مي شود.2- مفهوم طبقه اجتماعي در دوران گذشته، بیش از دوران کنونی مشهود، محسوس و ملموس بود.در گذشته افراد همانند قالب هایی در طبقاتی متصور می گشتند که به سختی قابلیت ارتقاء به سطوح دیگر اجتماع را داشتند. مشاغل نیز اغلب به صورتی موروثی به افرا جامعه تفویض می گردید. در جهان امروز، تا حدودی از شدت این تقسیم بندی های اجتماعی کاسته شده است.3- فواصل طبقاتی از آسیب های مهم برای یک جامعه سالم و پویا محسوب می گردد. جامعه ای که در رویای پیشرفت و تکامل به سر می برد، می بایست تاحد امکان فاصله طبقاتی را در ساختار بدنه خود از بین ببرد. فاصله و نابرابری اجتماعی علاوه برآنکه تأثیرات منفی و نامطلوب در اقتصاد جوامع بشری برجای می گذارد. بر اخلاق عمومی جامعه نیز تأثیر سوء داشته و موجب تخدیش وجدان و اخلاق عمومی می گردد. احساس خمودگی، بی عدالتی، یأس و ناامیدی در میان طبقه ای که خود را در رده پایین اجتماع تلقی می نماید، از جمله نتایج شایعی است که از آبشخور نابرابری و فاصله طبقاتی سرچشمه می گیرد.4- احساس ظلم و اجحاف از سوی کسانی که در طبقات پایین و متوسط جامعه جای می گیرند، مانع از حس اعتماد ، دلسوزی و تعلق خاطر به سرزمینی است که در آن زندگی می نمایند. علاوه بر رنج های فراوانی که به علت فقر، ناداری، عدم مکنت کافی، بی توجهی طبقات مرفه جامعه به طبقات متوسط، تحقیر و نابرابری بر افراد تحمیل می شود، درگیری ذهن و روح با اقسام بیماری های روحی روانی از نتایج نامطلوب دیگر فاصله اجتماعی است.5-در جوامع صنعتي پيشرفته، سه شاخص اصلي براي تعيين طبقه اجتماعي به كار مي‌برند كه عبارتند از: درآمد، شغل و ميزان تحصيلات. علاوه بر این شاخصهاي عمده، تغیيرهاي مهم ديگري مانند نژاد، مذهب، مليت، جنس، محل سكونت، پيشينه خانوادگي و نيز به طور كلي، ويژگيهاي فرهنگي، جزو شاخصهاي طبقه اجتماعي به شمار مي‌روند.

اسلاید 19: فعالیت کلاسی1- تحلیل کنید که طبقه اجتماعی چه تاثیری در کاهش یا افزایش بیماری های روانی یا آسیب های اجتماعی دارد؟ سرگروه ها محترم تمام فعالیت های کلاسی خود را به صورت کامل ارائه دهند.دانشجویان عزیز تحقیقات فردی خود را تا آخر هفته ی دیگر تحویل دهید.