مبانی تدبر و تفسیر قرآن

مبانی تدبر و تفسیر قرآن

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم كارگاه مباني تدبر و تفسير قرآن تدوين و اجرا : دكتر ولي الله نقي پورفرعضوهیئت علمی دانشگاه قم: V-naghipoor @ qom.ac.ir

اسلاید 2: اهداف کارگاه:1-آشنایی با شیوه های کاربــــردی تفسیر قرآن2-آشنایی با راههای دستیـــابی به روشهای کاربردی ترجمه قرآن3-شناخت روشهای استفاده از مفــــاهیم و تعبیرات قرآنی در تدبر و تفسیر قرآن

اسلاید 3: سير منطقي مبانی تدبر و تفسیر :شخصيت قرآن و اهل بيت (ع)مفاهیم ارتبا ط با قرآنزمینه هاي تدبر و تفسير شرایط تدبر و تفسير ترجمه قرآن اصول و قواعد ترجمهمکتب تفسیری قرآن اصول و قواعد تفسیر قرآن نمونه هاي تدبر وتفسير

اسلاید 4: (1) شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع)در عالم خلقت: آيه الله العظمي: كلمه الله العليا در عالم بشریت:طبابت الهيتنها راه قرب به خدا در عالم آخرت:شفاعت كبريشكايت عظمي

اسلاید 5: شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم خلقت1-1. شؤونات قران و أهل بیت(ع) :آيه الله العظمي: كلمه الله العليا:1-2. أهل بیت (ع) ، مباشر با حقیقت قرآن، و قرآن مجسم:”إنه لقرآن کریم فی کتاب مکنون لایمسه إلا المطهرون“(واقعه/)”إنما یریدالله لیذهب عنکم الرجس أهل البیت و یطهرکم تطهیرا“1-3. أثر شؤونات ، ولایت مطلقه تکوینی:حقیقت قرآن، منشأ إعجاز حسی أنبیاء و أولیاء معصوم(ع):“ و لو أن قرآنا سیرت به الجبال أو قطعت به الارض أو کلم به الموتی ”” قال الذی عنده علم من الکتاب أنا آتیک به قبل أن یرتد الیک طرفک“

اسلاید 6: (1) شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم خلقتقرآن و أهل بیت (ع)،عدل یکدیگر و دو معجزه أبدی إسلام:” و یقول الذین کفروا لست مرسلا، قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب ”(رعد/43)” إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی...ما إن تمسکتم بهما لن تضلوا أبدا و لن یفترقا حتی یردا علی الحوض“أهل بیت(ع) ، صاحب علم به کل کتاب إعجاز إلهی(حقیقت قرآن) و برتر از مقام أنبیاء اولوالعزم(ع):” و کتبنا له فی الالواح من کل شئ موعظة ...“ (اعراف/145)” ... و لأحل لکم بعض الذی حرم علیکم ...“ (آل عمران/50)”... وأنزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شئ ...“ (نحل/89)

اسلاید 7: شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم بشریتطبابت الهي:قرآن ، نسخه درمانأهل بیت (ع) ، طبیبان إلهیتنها راه قرب به خدا:إنحصار حقانیت در قران به جهت فقدان کتب آسمانی إرجاع به قرآن درصورت پیدا شدن کتب آسمانیإیمان به کلیت قرآن ، شرط مسلمانی :

اسلاید 8: شناخت شخصيت قرآن و اهل بيت(ع) در عالم آخرتشفاعت كبريشكايت عظمي

اسلاید 9: (2) مفاهيم ارتباط با قرآنقرائتتلاوت: درس، تمسيك ، استمساكترتیلاستماع و انصات: وعيتدبر: تفكر، عقل، تفقه، فقه، فهم ،علم، عرفان، تذكر و.تفسیر: تبيين ، تفصيل، تصريف، توصيل، تييسير، تعليمتأویل

اسلاید 10: قرائت:مطالعه کردن:درک معنی توأم باتلفظلزوم ایمانی قرائت:“فاقرءوا ماتیسر من القرآن“(مزمل/20)اشتداد التزام در لحظات مشکلات و بلاءها:“علم ان سیکون منکم مرضی وءاخرون یضربون فی الارض...و ءاخرون یقاتلون فی سبیل الله فاقرءوا ما تیسر منه و اقیمواالصلوة...“(مزمل/20)در کیفیت ، حد اقل حضور قلب:“ما تیسر منه لکم فیه خشوع القلب و صفاء السر“.“امام رضا(ع)“در کمیت، حد اقل ده آیه در شبانه روز:“من قرأ عشر آیات فی لیلة لم یکتب من الغافلین“(ص)احسن قرائت ،از آن قاری خدا ترس:“سئل النبی(ص)اي الناس احسن صوتا بالقرآن؟ قال(ص): من اذا سمعت قراءته رأیت انه یخشی الله“

اسلاید 11: 2- تلاوت:قرائت به قصد عمل و یا ملتزم به عملتلاوت، شرط ایمان:“الذین آتیناهم الکتاب یتلونه حق تلاوته اولئک یؤمنون به ومن یکفر به فاولئک هم الخاسرون“(بقره/121)تلاوت، لا ینفک از عمل:“أتأمرون الناس بالبر و تنسون انفسکم و انتم تتلون الکتاب أفلا تعقلون“(بقره/44)”درس قرآن“:کهنه کردن قرآن:مطالعه مکرر قرآن، و رجوع مکرر به قرآن”درس قرآن“،نتیجه تلاوت، و تکلیف هر مسلمان:“الم یؤخذ علیهم میثاق الکتب الا یقولوا علی الله الا الحق ودرسوا مافیه“(اعراف/169)”تمسیک به قرآن“: به کثرت و شدت،و با قوت قلبی و جسمی، به قرآن دست یا زیدن .”تمسیک به قرآن“ و ”اقامه صلوة“ دو شرط اساسی اصلاحات در جامعه: “والذین یمسکون بالکتاب و اقامواالصلوة انا لانضیع اجر المصلحین“ (اعراف/170)

اسلاید 12: 3- ترتیل قرآن:تنظیم بسیار زیبا بر اساس استوار وهدف متعالیترتیل قرآن، فعل خدا:“و رتلناه ترتیلا“(فرقان/32)تنظیم قرآن ، سه جلوه اعجاز الهی: لفظ، معنی ، و موسیقااعجاز در لفظ : فصاحت و بلاغتاعجاز درمعنی: الهیات ، علوم انسانی ، و تجربی، پیشگوئیهااعجاز درموسیقا :هم آهنگی میان لفظ و معنیترتیل پیامبر(ص)،تبعیت از ترتیل خدا:“ورتل القرآن ترتیلا“حق ترتیل درشأن معصوم(ع):کار پیامبر گونه و رافع ثقل رسالت: “انا سنلقی علیک قولا ثقیلا“(مزمل/5)ترتیل موسیقایی ، اولین جلوه از اعجاز قرآن:ترتیل موسیقایی پیامبر(ص)، سیطره بر مشاعر مخاطب: “ فقال ان هذا الا سحر یؤثر“(مدثر/24)

اسلاید 13: 3- ترتیل قرآنناکامی دشمنان در خنثی کردن اثر ملکوتی ترتیل پیامبر(ص): “قال الذین کفروا لاتسمعوا لهذا القرآن والغوا فیه لعلکم تغلبون“(فصلت/)سیاست اضطراری فرار از صحنه قرائت پیامبر(ص) : “...واذا ذکرت ربک فی القران وحده ولوا علی ادبارهم نفورا“ (اسراء/46)حذف ”بسم الله...“، تلاش بنی امیه: در جهت به فراموشی سپردن خاطره تلخ فرارهای خفت بار: نماز بدون بسم الله اهل سنتترتیل مؤمنان ، تنزل ترتیل معصوم (ع):ترتیل مو سیقاییترتیل معنایی

اسلاید 14: ترتیل مؤمنان:1- ترتیل موسیقایی رعایت مخارج حروف: “ تعلموا القرآن بعربیته...“.(ص)رعایت قواعد زیبا خوانی: تجوید و الحان عرب:“اقرءوا القرآن بالحان العرب و اصواتها وایاکم لحون اهل الفسق و الکبائر...“. “امام صادق(ع)“3. رعایت وقف و ابتداء:“الترتیل اداء الحروف و حفظ الوقوف“. “علی(ع)“4. پرهیز از شتاب در قرائت: ”و لا یکن هم احدکم آخر السوره“5. تداوم و پیوستگی در قرائت: ”اي الاعمال افضل؟قال: الحال المرتحل، قلت : و ما الحال المرتحل ؟، قال: فتح القرآن و ختمه...“. “ امام سجاد(ع)“ تفسیر آیه ترتیل در روایات: ”بینه تبیانا و لا تهذه هذاالشعر ولا تنثره نثرالرمل و لکن قفوا عند عجائبه و اقرعوا به قلوبکم القاسیه و لایکن هم احدکم آخر السوره“.“علی(ع)“

اسلاید 15: ترتیل مؤمنان : 2- ترتیل معنایی توجه به نظم و چینش آیات و طرح سؤال در سه حوزه ترجمه، تفسیر، و تأویل:تأنی در سؤالات و تدبر درپاسخ یابی بر اساس منابع معتبر (ادبیات، قرآن ، سنت معصوم ، عقل ، و...) و جمع بندی نهایی.خود را مخاطب پیام قرآن دیدن : ”انت تقرءالقرآن ما نهاک فإذا لم ینهک فلست تقرءه“(ص)محزون کردن جان خویش: ” یحزنون به انفسهم ”جستجو در آیات برای استخراج داروی درد خویش: ” و یستثیرون به دواء دائهم “.“علی(ع)“

اسلاید 16: 4- استماع و انصات:سکوت ظاهری ،گوش سپردن توأم با خشوع، و تمرکز باطنی :سکوت ظاهری و تمرکز باطنی دو مرتبه از انصات: ” وإذ صرفنا الیک نفرا من الجن یستمعون القرآن فلما حضروه قالوا انصتوا...“ (احقاف/29)؛ ”و إذا قرئ القرآن فا ستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون“ (اعراف/204)خشوع و انقیاد قلبی، شرط استماع:“استمعوا له...“: استمعوه خاشعین له:“ ألم یأن للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر الله و ما نزل من الحق“ابراز احساسات در خلال قرائت، خلاف ادب و عامل محرومیت : “لعلکم ترحمون“:“ سمعت ابا عبد الله یقول :یجب الإنصات للقرآن فی الصلوة و غیرها و إذا قرئ عند ک القران وجب علیک الإنصات و الإستماع“اثر استماع قرآن: شوک معنوی ، مو بر تن راست شدن،سپس آرامش بدنی وقلبی:“الله نزل احسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم ثم تلین جلودهم و قلوبهم الی ذکر الله ذلک هدی الله...“(زمر/23)

اسلاید 17: 5- تدبر : ژرف اندیشی و عاقبت اندیشیآثار تدبر:دست یابی به برکت قرآنی :“کتاب أنزلناه إلیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر أولواالألباب“(ص/29)درک اعجاز قرآن:“أفلایتدبرون القرآن و لو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه إختلافا کثیرا“( نساء/82)إزدیاد معرفت و إیمان:“إنما المؤمنون الذین إذا ذکر الله وجلت قلوبهم وإذا تلیت علیهم آیاته زادتهم إیمانا و...“(انفال/2) موانع تدبر:“أفلا یتدبرون القرآن أم علی قلوب أقفالها؟“(محمد/24)إرتکاب گناهغفلت از آخرتتجمل گرایی و دنیازدگی

اسلاید 18: 5- تدبر : ژرف اندیشی و عاقبت اندیشیعوامل تقویت تدبر:أنس با قرآنأنس با نمازأنس با أهل آخرتأنس با فقرآءحسن خلقعمل صالحزیارت أهل قبوربلاء و مشکلات

اسلاید 19: 5/1-تفکر:جریان شناسایی راه های رسیدن به هدفمبانی تفکر ارزشمند:ارزشمندی موضوع:رفع نیاز اساسی انسان: مادی( جسمی – روانی ) ، معنوی( معرفتی – إیمانی )2- ارزشمندی قاعده: برگرفته از منابع معتبر : وحی (قرآن و سنت)، و عقل وتجربه و عرفان در طول وحی ،3- ارزشمندی نیت:“قل إنما أعظکم بواحدة أن تقوموا لله مثنی و فرادی ثم تتفکروا...“(سبأ/46)4- مشورت با اهل خبره5- مبتنی بر حل صحیح مسائل بنیادی: وجود خالق ، نیاز به خالق(نبوت) ، دنیا و آخرت( مرگ و زندگی ) ، ظاهر و باطن( ملک و ملکوت ) ،

اسلاید 20: 5/2- عقل :کار کرد عقل:مدیریت وجود انسان و جامعه:ارزیابی راه های رسیدن به هدف و گزینش احسناعمال إراده جهت عملیاتی کردن راه ( فکر) أحسننیاز عقل به وحی :نیاز فوق عقلانی : معرفت به خود، قله رشد، مسیر رشد، و مرشدان الهینیاز عقلانی :همراهی وحی با حکم قطعی عقل:ضمانت به حکم عقل،جلوگیری از تزلزل عقل در برابر هوای نفس ، وجلوگیری از بردگی عقل در خدمت نفس

اسلاید 21: (6) تفسیر:پرده برداری از چهره آیات از راه تخصصیمفاهیم هم خانواده تفسیر :تبیینتفصیلتوصیلتصریفتیسیرتعلیم

اسلاید 22: (7) تأویل:تطبیق آیات بر مصادیق عصر مفسرحوزه های تأویل :خوابباطن حوادثآیندهقرآنشرائط تأویل :علم به تفسیرعلم به زمان إیمان و تقوی

اسلاید 23: (3) زمينه هاي ارتباط با قرآنزمان مناسب:قبل از طلوعقبل از غروبنیمه های شبمکان مناسب:منزلمسجدمدرسهو...حالات مناسب

اسلاید 24: (4) مكانها وحالات نامناسبدر محل قضای حاجتعریان در حمامدر بستر همسریدر حالت جنابتدر حالت حیضدر حالت نفاسدر حالت رکوع در حالت سجده

اسلاید 25: (5) کليدها و شرايط تدبر و تفسير عمومی:علمی: استفاده از ترجمه ای دقیق و بلیغروحی و عملی: آداب تلاوت قرآن:مسواک زدنطهارت داشتنرو به قبله بودناز رو خواندن قرآندعای شروع و ختمپناهندگی به خدا (استعاذه)توسل به أسماء و صفات خدا (تسمیه)

اسلاید 26: (5) کليدها و شرايط تدبر و تفسير تخصصی:علمی – اجتهادی :عام (تفسیر ترتیبی)خاص(تفیسر موضوعی)روحی - عملیعلمی - روحی

اسلاید 27: کليدهای علمی- اجتهادی عام:تفسیر ترتیبیاحاطه به قرآن و روایات ذیل آیاتعلم به لغت قریب به عصر قرآنعلم به ادبیات عرب:صرف, نحو و بلاغتعلم به منطق و روشهای تحقیقعلم به اصول استنباط از قرآن و حدیثعلم به فقه استدلالیعلم الحدیث: مصطلحات حديث ، رجالعلم به تاریخ پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)

اسلاید 28: کليدهای علمی- اجتهادی خاص:تفسیر موضوعیالهیات تطبیقی قرآن:عقائد قرآن:فلسفه و کلام ، عرفان نظری، فلسفه تطبیقی و... اخلاق قرآن :اخلاق و عرفان عملی، روانشناسی تربیتی، فلسفه اخلاق و... قصص قرآن تاریخ ادیان و تاریخ تمدن، فلسفه تاریخ و... عبادات و احکام قرآن :عبادات ملل ونحل ،احکام فردی –اجتماعی آنها و...: علوم ا نسانی تطبیقی قرآن:روانشناسی در قرآن : روانشناسی رشد، شخصیت ، یاد گیری ، کودک ، جوان ، کار ، اجتماع و... جامعه شناسی در قرآن : جامعه شناسی خانواده ، ادیان و...اقتصاد در قرآن : اقتصاد خرد و کلان ، مکتبهای اقتصادی و... حقوق در قرآن : حقوق مد نی ، خصوصی ، بین الملل ، قضاء و جزاء و...مدیریت در قرآن: مدیریت رفتار سازمانی ، بازرگانی ، مالی ، دولتی ، استراتژیک ، آموزشی و...سیاست در قرآن : علم سیاست ، روابط بین المللو...

اسلاید 29: کليدهای علمی- اجتهادی خاص:تفسیر موضوعیعلوم طبیعی تطبیقی قرآن:اعجاز شبه حسی قرآن:زیست شناسیجنین شناسیباستان شناسیزمین شناسینجومموسیقیو...

اسلاید 30: کليدهای تخصصی روحي وعملی:صفات اولواالالباب:شهود به حقانیت قرآن:“افمن یعلم انما انزل الیک من ربک...“رسوخ در علم:“و الراسخون فی العلم یقولون آمنا به...“اهل ذکر:“الذین یذکرون الله قیاما وقعودا و علی جنوبهم...“اهل فکر:“و یتفکرون فی خلق السموات و الارض...“اهل مناجات و شب زنده داری:“ربنا ما خلقت هذا باطلا...“اهل برقراری ارتباطات الهی:“و الذین یصلون ما امرالله به...“اهل وفای به عهد:“ویوفون بعهدالله و...“اهل خشیت از پروردگار:“ویخشون ربهم...“ اهل ترس از دقت در حسابرسی:“ ویخافون سوء الحساب“

اسلاید 31: کليدهای تخصصی روحي وعملی:صفات اولواالالباباهل صبر:“والذین صبروا ابتغاء وجه ربهم...“ اهل صلوة:“و اقامواالصلوه...“ اهل انفاق :“و انفقوا مما رزقناهم سرا و علا نیه...“اهل دفع بدی با خوبی:“و یدرؤون بالحسنه السیئه...“اهل حقیقت طلبی:“فبشر عباد الذین یستمعون القول...“آزاد اندیشي:“فیتبعون احسنه...“سعة صدر:“افمن شرح الله صدره للاسلام...“زهد به دنیا : عشق به آخرت

اسلاید 32: کليدهای تخصصی علمی – روحی(1)علم به زمان:“افلم یسیروا فی الارض فتکون لهم قلوب...“علم به عبرتهای روزگار:“لقد کان فی قصصهم عبرة...“علم به حوادث جهانی:“علم به فرهنگهاي جهانيعلم به اقوام و مللعلم به اقوام جامعه خويشعلم به مصاديق مبتلا به

اسلاید 33: کليدهای تخصصی علمی – روحی(2)ملکه استنباط:“و ما یذکر الا اولوالالباب“وراثت:“رب هب لی من لدنک ذریة طیبة...“تربيت عقلاني:“انا انزلناه قرآنا عربیا لعلکم تعقلون“تلاش علمي:“و الذین جاهدوا فینا لنهد ینهم سبلنا...“ايمان و تقوي(ورع):“ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا...“

اسلاید 34: (6) ترجمه قرآن:تعريف ترجمه قرآنسطوح ترجمه متوناقسام ترجمه قرآنمراحل ترجمه قرآنشرايط ترجمه قرآنشرايط مترجم قرآن

اسلاید 35: 6/1. ترجمه قرآن: برگردان دقيق و بليغ پيام آيات به زبان مقصد، در حد وسع بشري6/2. سطوح ترجمه متون:متن محاوره اي و روزنامه ايمتن علميمتن فلسفيمتن عرفاني و ادبيمتن مقدس

اسلاید 36: 6/3. اقسام ترجمه قرآنلفظ به لفظ:ترجمه معزی؛ ولی الله دهلویتفسيري يا تفسير اجمالي:ترجمه الهی قمشه ایدقيق و بليغ:ترجمه مکارم شیرازی واکثر معاصرین

اسلاید 37: 6/4. مراحل ترجمه قرآنزبان قرآن ( مبدأ):لغت: ريشه+ هيئت=فقه اللغة+ سياق آيات= فقه اللغة قرآنتركيب نحويتركيب بلاغي زبان مقصد:معادل لغتمعادل تركيب نحويمعادل تركيب بلاغي

اسلاید 38: 6/5. شرائط ترجمه قرآنلحاظ احتمالات تركيبي قابل قبول:حسناحسنارجاع آيات متشابه به محكمات در پاورقيارجاع آيات احكام به رساله هاي عمليه

اسلاید 39: 6/6. شرائط مترجم قرآنعلم اجتهادعلم به زبان مقصدمشاورت 6 متخصص در مراحل ترجمهروش تفسيري قرآن به قرآناعتقاد و التزام به اصل عدم ترادف در قرآن

اسلاید 40: اصول حاكم بر متن قرآن: حجیت ظواهر قرآن قابل فهم بودن براي غير معصومعدم جدايي از عترتصيانت قرآنأبديت قرآنهدايت و تربيت فرد و جامعهمراتب ديانت و فهم در قرآنفرهنگ اصطلاحات و تعریفات در قرآنعدم تعارض و تزاحم در قرآن10.عدم بهره مندي ظالم از قرآن(8)اصول و قواعد تفسير: اصول اساسي تفسير

اسلاید 41: (8/1/2)اصول حاكم بر متدبر ومفسر قرآن: صحت اصول اعتقادات احاطه برآیات و روایات ذیل آیات اتکا بر ترجمه ای دقیق و بلیغ پاک طلبی و حقیقت جویی پیگیری آیات در جریان زندگی جسارت فکری و خلاقیت و ابتکار مشورت با اهل قرآن و اهل علم

اسلاید 42: (9) نمونه های تدبر و تفسيرسوره حمد متشابهات از قصص قرآنآیات در شان اهل بیت(ع)