مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی مسافر

مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی مسافر

اسلاید 1: مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی مسافراستاد راهنما : جناب دکتر فیضی چکابارائه دهنده : سینا حیدری دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین الملل شماره دانشجویی : 9412336206The liability of the carrierگروه سه شنبه ساعت 15 -16:40پاییز 94

اسلاید 2: مقدمه

اسلاید 3: مبحث نخست: احکام قرارداد حمل و نقل دریایی مسافرگفتار نخست: مفهوم کشتی و قرارداد حمل مسافربند نخست: کشتی به موجب بند د ماده 111 قانون دریایی «منظور از کشتی فقط کشتی های دریا پیماست.»در رویه قضایی خارجی در سال 1844 دیوان کشور فرانسه چنین اظهار کرد: «کشتی به واحدی اطلاق می شود که با تجهیزات و اکیپ خاص خود سرویس معینی را انجام بدهد که جهت تحقق یک صنعت مشخص کافی باشد صرف نظر از اندازه و ظرفیت و اسمی که برای آن انتخاب شده است».تعریفی که به نظر می توان از کشتی ارائه داد این است: «کشتی به واحدی اطلاق می شود که از قابلیت کشتیرانی لازم در سفر های دریایی برخوردار بوده و همچنین آمادگی فنی لازم جهت حمل مسافر و ثبت در دفتر مخصوص واحدی که دارای این ویژگی باشد را داراست».

اسلاید 4: بند دوم: قرارداد حمل مسافرقانون دریایی ایران تعریفی از «حمل مسافر» ارائه نداده است اما در بند ب ماده 111، «قرارداد حمل» را چنین تعریف نموده است: «به استثنا قرارداد اجاره کشتی، قرارداد حمل، قراردادی است که از طرف متصدی حمل و به حساب او برای حمل مسافر منعقد گردد».قرارداد حمل، فقط ناظر به قراردادی است که فی مابین مالک و مستاجر کشتی از یک طرف و مسافر از طرف دیگر منعقد می گردد .مسافر فقط به کسی گفته می شود که بر طبق قرارداد حمل با کشتی سفر نماید لذا مالک و کارکنان کشتی و افرادی که مجاناً از طرف متصدی حمل سوار کشتی شده و یا به طور پنهانی وارد کشتی می شوند و با آن سفر می نمایند به عنوان مسافر تلقی نشده و مشمول احکام فوق نخواهند بود.

اسلاید 5: با توجه به اینکه در خصوص شرایط صحت قرارداد حمل و همچنین شکل تنظیم این گونه قراردادها در فصل هشتم قانون دریایی ایران حکمی وجود ندارد، باید گفت که شرایط عام مندرج در قانون مدنی نسبت به قراردادهای مذکور حاکم است.منظور از «مدت حمل» مدت زمانی است که مسافر در حال سوار شدن و یا پیاده شدن از کشتی است ولی مدت زمانی که مسافر در ایستگاههای دریایی و یا روی اسکله و یا تاسیسات دیگر بندر توقف نماید جز مدت حمل محسوب نشده و متصدی حمل از بابت خسارات در این فاصله زمانی مسئولیتی نخواهد داشت. همچنین اگر این رابطه بین متصدی حمل عملی و مالک کشتی ایی که دولت باشد نیز باقی (مسئولیت تضامنی) می ماند.

اسلاید 6: گفتار سوم: شکل و مندرجات قرارداد حملمعمولا شکل قرارداد حمل همان است که به شکل بلیط از طرف موسسه کشتیرانی صادر می گردد. به موجب عرف بازرگانی نکات ذیل در بلیط درج می شود :1- نام طرفین قرارداد که منظور، شخص و نام موسسه کشتیرانی است که تعهد حمل مسافر را می نماید؛2- نام کشتی؛3- تاریخ و نام بندر مبدا و در صورت ضرورت نام بنادری که ممکن است کشتی در آنجا توقف نماید؛4- نام بندر مقصد؛

اسلاید 7: 5- قیمت بلیط، شماره کابین و درجه مسافرت( درجه لوکس، درجه یک، درجه دو).قانون دریایی ایران اشاره ای به شکل تنظیم قرارداد حمل مسافر ننموده است. به نظر می رسد شرکت های کشتیرانی که به امر حمل و نقل مسافر مشغول هستند می توانند به هر نحو ی که مقتضی بدانند مندرجات بلیط مسافرت با کشتی را تهیه و تنظیم نمایند.

اسلاید 8: گفتار چهارم: ضمانت اجراهای نقض قرارداد حمل مسافرقانون دریایی ایران موارد فسخ قرارداد حمل را در مواد 129 و 130 و موارد انفساخ آن را در ماده 131 پیش بینی کرده است. مطابق ماده 129 قانون دریایی ایران «فرمانده موظف است مستقیماً مسیر خود را تعقیب و به سوی مقصد مسافرت حرکت کند مگر آنکه قرارداد خاصی موجود و یا انحراف مسیر برای نجات و حفظ اموال و جان اشخاص باشد. در صورت تخلف، مسافر حق دارد قرارداد را فسخ و خسارت خود را مطالبه نماید».دومین ماده ای که در قانون دریایی ایران به فسخ قرارداد حمل اشاره نموده است ماده 130 می باشد. به موجب این ماده «هرگاه کشتی در روز معین به علت مسامحه یا تقصیر فرمانده کشتی حرکت نکند مسافر حق مطالبه خسارت وارده و فسخ قرارداد را دارد».مسئولیت پرداخت خسارت وارده به مسافر بر عهده متصدی حمل و نقل می باشد نه فرمانده کشتی.

اسلاید 9: قانون دریایی ایران در ماده 131 مقرر می دارد: «هرگاه کشتی نتواند به علت ممنوع بودن تجارت با بندر مقصد و یا محاصره اقتصادی بندر مقصد و یا به علت قوه قهریه حرکت کند قرارداد مسافرت کان لم یکن تلقی می گردد و هیچ یک از طرفین حق مطالبه خسارات از طرف دیگر را نخواهد داشت».با توجه به نحوه تنظیم ماده مزبور به نظر می رسد منظور از «کان لم یکن» همان انفساخ قرارداد حمل از تاریخ ممنوع شدن تجارت با بندر مقصد و یا محاصره اقتصادی بندر مقصد یا حدوث فورس ماژور یا حوادث غیر مترقبه باشد.

اسلاید 10: مبحث دوم: مسئولیت متصدی حمل مسافر و نمایندگان او و حدود آنگفتار نخست: وظایف و مسئولیت های متصدی حمل مسافرقانون دریایی ایران در ماده 112 به وظایف متصدی اشاره نموده است بر اساس ماده مزبور:«1- در صورتی که متصدی حمل خود مالک کشتی باشد موظف است سعی و اهتمام کافی معمول دارد و مسئولیت اعمال ماموران مجاز خود را حین انجام وظیفه از ابتدا سفر و در تمام مدت حمل در مورد آماده کردن کشتی برای دریانوردی ،تهیه کارکنان و تدارک خواربار و تجهیز کشتی و تامین جانی مسافرین را از هر حیث به عهده بگیرد.2- در صورتی که متصدی حمل مالک کشتی نباشد بر حسب مورد مسئول اعمال مالک کشتی یا تجهیز کننده و ماموران مجاز آنها حین انجام وظیفه خواهد بود تا نامبردگان در انجام وظائف محوله مذکور در بند 1 این ماده سعی و اهتمام کافی معمول دارند.»

اسلاید 11: ماده مزبور ترجمه ماده سوم کنوانسیون بین المللی یکنواخت کردن برخی از مقررات حمل مسافر از طریق دریا مصوب آوریل 1961 می باشد.بر اساس ماده 3 کنوانسیون مزبور وظایف متصدی حمل و نقل به شرح ذیل است:الف) در صورتیکه متصدی حمل مسافر، خود مالک کشتی باشد موظف است که :1- در ابتدای سفر مراقبت های لازم را بعمل آورد تا کشتی قابلیت دریانوردی داشته باشد.2- در ابتدای سفر کارکنان و تجهیزات و تدارکات کشتی را به نحو شایسته فراهم کند.3- در تمام مدت حمل در تامین جان مسافران و مراقبت های لازم را بعمل آورد.4- متصدی حمل مسافر نه تنها مکلف است که خود به وظایف فوق عمل کند بلکه با توجه به اینکه امروزه متصدی حمل موسسات بزرگ کشتیرانی هستند باید سعی و دقت کافی کند که کارکنان آنها نیز وظایف فوق را به خوبی انجام دهند.

اسلاید 12: ب) در صورتی که متصدی حمل مسافر خود مالک کشتی نباشد باید تدابیر لازم را اتخاذ کند که مالک و یا اداره کننده کشتی نیز مراقبت های مذکور در بند الف را انجام دهد. فی الواقع به شخصی که مالک کشتی نیست اما متصدی حمل باشد را متصدی حمل عملی گویند این شخص نیز همانند متصدی حمل واقعی در قبال مسافر مسئول جبران خسارت است.اگر متصدی حمل خود مالک کشتی باشد ← متصدی حمل واقعیاگر متصدی حمل خود مالک کشتی نباشد ← متصدی حمل عملیجبران خسارت مسافر توسط متصدی حمل عملی، جنبه قراردادی نداشته و از موارد ضمان قهری یا مسئولیت مدنی غیر قراردادی می باشد و این دو (متصدی حمل و نقل اصلی و عملی) در قبال مسافر مسئولیت تضامنی داشته و فی مابین خود مسئولیت مشترک دارند.

اسلاید 13: ماده 125 قانون دریایی ایران در قسمت دوم فصل هشتم تحت عنوان « حقوق مسافرین » چنین مقرر می دارد: «مسافر نسبت به توشه ای که همراه خود در کشتی دارد فرستنده بار تلقی می شود چنانچه به توشه ای که مسافر نزد خود نگاهداری می کند خساراتی وارد شود مسئولیت متوجه فرمانده نخواهد بود مگر اینکه خسارت در نتیجه عمل فرمانده یا کارکنان کشتی باشد». بنابراین در مورد اثاثی که با مسافر در کشتی حمل می شود و معمولا متصدی در موقع تحویل رسیدی برای آن صادر می کند مسئولیت متصدی حمل برای نگهداری و حمل آن همان مسئولیت های متصدی حمل کالا از طریق دریا می باشد. اما در خصوص اثاث و لوازم شخصی که مسافر در کابین خود حمل می کند و معمولا برای آن رسیدی صادر نمی شود، متصدی حمل مسئولیتی نخواهد داشت مگر آنکه مسافر بتواند ثابت کند که از بین رفتن لوازم شخصی و یا خسارت وارده ناشی از تقصیر و یا کارکنان وی بوده است.

اسلاید 14: گفتار دوم: حدود مسئولیت  متصدی حمل مسافربند الف ماده 115 قانون دریایی ایران اشعار می دارد: «مسئولیت متصدی حمل در مورد فوت یا صدمات بدنی وارد به مسافر در هیچ مورد از دو هزار پهلوی طلا و یا معادل آن به ارز خارجی تجاوز نخواهد نمود». بنابراین حداکثر خسارت قابل مطالبه از متصدی حمل معادل مبلغ فوق خواهد بود به عبارت دیگر این مبلغ حداکثر خسارتی است که طبق قانون می توان از متصدی حمل وصول نمود. از این رو دادگاه، مجوزی برای صدور حکم به پرداخت خسارات بیش از آن نخواهد داشت. چنانچه جبران خسارت به صورت مستمری و یا به اقساط صورت گیرد، کل مبلغ مستمری یا جمع اقساط برای هر مسافر نیز نباید از این مبلغ تجاوز کند.(بند 2 ماده 115 قانون دریایی ایران). با وجود این بر اساس بند 3 ماده 115 قانون دریایی ایران متصدی حمل و مسافر می توانند بر طبق قرارداد خصوصی مسئولیت های بیشتری را تعیین نماید. نکته قابل ذکر در این خصوص آن است که بر اساس بند 4 ماده 29 قانون دریایی خسارات ناشی از صدمات بدنی وارد شده به مسافرین از جمله حقوق ممتازه محسوب می شود.

اسلاید 15: گفتار سوم: مسئولیت خدمه یا نمایندگان متصدی حمل مسافر و حدود آن گفتارنخست: اثبات مسئولیتمواد 113 و 114 قانون دریایی به این موضوع پرداخته است. به موجب ماده 113:«1- متصدی حمل مسوول خسارات ناشی از فوت یا صدمات بدنی مسافر است مشروط بر آنکه حادثه‌ای که منجر به ایجاد خسارت گردیده در جریان مسافرت و بر اثر غفلت و تقصیر متصدی حمل یا ماموران مجاز وی حین انجام وظیفه پیش آمده باشد.2- در صورتی که فوت یا صدمات بدنی ناشی از تصادم یا به گل نشستن یا انفجار یا حریق و یا غرق شدن کشتی باشد فرض این است که حادثه بر اثر تقصیر و یا غفلت متصدی حمل و یا مامورین مجاز او اتفاق افتاده است مگر آنکه خلاف آن اثبات گردد.3- به استثنا بند 2 این ماده اثبات تقصیر و یا غفلت متصدی حمل یا ماموران مجاز او به عهده مدعی است».

اسلاید 16: همچنین ماده 114 مقرر می دارد: «در صورتی که متصدی حمل ثابت نماید فوت یا صدمات بدنی بر اثر تقصیر و یا غفلت خود مسافر بوده و یا عمل مسافر در وقوع آن تاثیر داشته دادگاه بر حسب مورد متصدی حمل را کلاً و یا جزئاً از مسئولیت بری خواهد کرد».مطابق بند 1 ماده 113 قانون فوق البیان اثبات تقصیر به عهده مدعی است. به زبان ساده تر قانونگذار متصدی حمل و نقل را امین دانسته است و امین هم در صورتی مسئول است که تعدی یا تفریط او ثابت شود.برخلاف متصدی حمل کالا، متصدی حمل مسافر مکلف نیست که در بادی امر قابلیت دریانوردی کشتی را اثبات کند و با این ترتیب دیده می شود که از بابت اثبات دعوی متصدی حمل در وضع بهتری قرار گرفته است .

اسلاید 17: استثنایی که بر اصل فوق وارد می باشد مواردی است که فوت یا صدمات بدنی وارد به مسافر بر اثر تصادم یا به گل نشستن یا انفجار و یا حریق و یا غرق کشتی وقوع می یابد. در این موارد فرض قانونی بر این است که حادثه بر اثر تقصیر و یا غفلت متصدی حمل و یا ماموران مجاز او اتفاق افتاده مگر آنکه متصدی حمل بتواند خلاف آن را اثبات کند.

اسلاید 18: گفتار دوم: مرور زمان طرح دعویدر صورت ورود صدمات بدنی به مسافر، او باید ظرف پانزده روز از تاریخ پیاده شدن از کشتی وقوع صدمات بدنی را کتباً به متصدی حمل اعلام نماید در غیر این صورت فرض قانونی بر این است که مسافر سالم شده است مگر آنکه بعداً بتواند خلاف آنرا اثبات نماید(بند1 ماده 120 قانون دریایی ایران). مدت مرور زمان دعاوی مربوط به خسارت بدنی دو سال و مبدا مرور زمان مذکور، از روز پیاده شدن مسافر از کشتی است و در صورتی که فوت ضمن سفر پیش آید شروع مرور زمان، از زمانی است که مسافر بایستی از کشتی پیاده می شد و چنانچه صدمات بدنی در طی سفر ایجاد شده و پس از پیاده شدن مسافر منجر به فوت او گردد شروع مرور زمان از تاریخ فوت او خواهد بود مشروط بر اینکه از تاریخ پیاده شدن تا فوت مسافر بیش از سه سال نگذشته باشد.

اسلاید 19: نتیجهبا توجه به مباحث مطروحه در مسئولیت متصدی حمل دریایی در قبال مسافر در حقوق ایران می توان گفت که مقررات قانونگذار چه در حقوق ایران و چه در کنوانسیون های بین المللی دارای ابعاد آمرانه ( فقط در مبحث حمل مسافر وضعیت اینگونه است و در سایر مباحث حقوق دریایی علی الاصول قوانین مخیره هستند) بوده و از این رو طبق اصول کلی راجع به قوانین آمرانه باید گفت توافق بر خلاف این قوانین امکان پذیر نیست به طور کلی در صورت حمل مسافر توسط متصدی حمل و نقل و ورود زیان به او متصدی حمل و نقل مسافر را باید امین دانست امری که با طبیعت معاملات تجاری که هدف از آنها انتفاع است سازگاری ندارد و از این لحاظ پیشنهاد می شود فرض مسئولیت متصدی حمل و نقل مسافر همچون متصدی حمل و نقل کالا پذیرفته شود.

اسلاید 20: منابع و مآخذالف : منابع فارسی1 – اسکینی، ربیعا، 1384، حقوق تجارت (کلیات، معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری) ، تهران، انتشارات سمت، چاپ هفتم. 2- امید، هوشنگ 1352، حقوق دریایی، تهران، جلد دوم، مدرسه عالی بیمه تهران، نشریه شماره سوم.3 – ایوامی، هاردی 1375، ترجمه حقوق دریایی، مترجم پور نوری، منصور، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول.4- تقی زاده، ابراهیم، 1389، حقوق حمل و نقل دریایی، انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.5- صمدی اهری، محمدهاشم 1373 ، مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل دریایی، تهران، چاپ اول، انتشارات روزنامه رسمی کشور، تابستان.

اسلاید 21: ب: منابع لاتین6- Simon Baughen, Shipping Law, Fourth Edition, Bristol, 2009 . 7- Internationl Convention for the Unification of Certain Rules Relating to the Carriage of Passengers by Sea , April 1961.8- The Athens Convention Relating to the Carriage of Passengers and their Luggage by Sea (PAL 1974).