مطالعات مربوط به مصورسازی حوزه‌های دانش یا ترسیم نقشه علم

مطالعات مربوط به مصورسازی حوزه‌های دانش یا ترسیم نقشه علم

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیمموضوع: مطالعات مربوط به مصورسازی حوزه‌های دانش یا ترسیم نقشه علمدرس مربوطه: آشنایی با علم‌سنجیتهیه‌کننده: یاسین اسدی جمنانی (دانشجوی کارشناسی علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه سمنان)

اسلاید 2: ترسیم نقشه علم، ترسیم نقشه دانش، مصورسازی علم و مصورسازی دانش، نام‌های گوناگونی از حوزه‌ی میان رشته‌ای جدیدی است که در سالهای اخیر در علم‌سنجی، کاربردی وسیع دارد؛ این حوزه، از طریق پردازش، استخراج و مرتب‌سازی اطلاعات به ترسیم نقشه‌ی علم می‌پردازد و امکان تحلیل، مسیریابی و نمایش دانش را فراهم می‌آورد؛ علاوه‌بر آن، این حوزه در جهت سهولت بخشیدن دسترسی به اطلاعات، آشکارسازی ساختار دانش و کمک به جستجوگران دانش برای رسیدن به نتایج موفقیت آمیز حرکت می‌کند.با این حال، بحرانی که صاحب نظرانی نظیر گلنزل و اسکوپفلین درباره‌ی کاربرد نام علم‌سنجی و همچنین مفهوم علم‌سنجی مطرح کرده بودند، تا حدی در خصوص تعریف جایگاه مصور‌سازی حوزه‌های دانش نیز وجود دارد؛ چرا که پژوهشگرانی مانند ثلوال و چِن از اصطلاحهای دیگری به جای آن استفاده کرده‌اند و این بخش از حوزه‌ی علم‌سنجی را حوزه‌ی «کتابسنجی رابطه‌ای» لقب داده‌اند؛ با وجود این، در این خصوص نیز می‌توان از همان معیاری که برای تشخیص تحقیقات علم‌سنجی از تحقیقات مربوط به سایر حوزه‌های سنجشی معرفی‌شد، استفاده کرد؛ براین اساس، باید کلیه‌ی تحقیقات حوزه‌ی کتاب‌سنجی رابطه‌ای را که با هدف ارائه‌ی خدمات به سیاست‌گذاری علم انجام می‌شوند جزو تحقیقات علم‌سنجی به شمار آورد.عمده‌ترین دلایل افزایش محبوبیت حوزه‌ی مصورسازی علم را باید در قابلیتها موثر آن جستجو کرد؛ در واقع استفاده از روش‌های مصورسازی علم باعث شده‌است داوری‌ها و ارزیابی‌های انسانی علم بهبود یابد و تکمیل شود؛ دستیابی به نتایج سریع‌تر اتفاق بیفتد؛ و سرانجام نتایج جدیدی به دست آید که دستیابی به آنها بدون بهره‌مندی از کمک‌های این علم و تنها با تکیه بر مهارت‌های انسانی میسر نخواهد بود.(نوروزی چاکلی، 1392، ص247)

اسلاید 3: امروزه دولت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌های پژوهشی، اشخاص و به عبارتی، همه بخش‌های مرتبط با تحقیق و توسعه، بیش از پیش انتظارهای خود را از علم مصورسازی گسترش داده‌اند. آنها به منظور شناسایی، سازماندهی و درک موثرتر روابط موجود میان عوامل تولید و اشاعه‌ی علم نظیر دانشمندان، موسسه‌ها، امتیازهای پژوهشی، استنادها، مقاله‌ها، کتابها، مجله‌ها، پروانه‌های ثبت اختراعات و مانند آنها به استفاده از این نقشه‌ها علاقه‌مندند. برخی از مهم‌ترین کاربردهای نقشه‌های علم را برای نفع‌برندگان از علم و فناوری می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:فراهم‌کردن اطلاعات لازم برای انجام پژوهش؛ نمایش نتایج پژوهش و چگونگی تاثیرپذیری و تاثیرگذاری آنها بر سایر حوزه‌های علمی؛فراهم‌کردن امکان درک و پیگیری بهتر سیر تحول‌های جاری علم و فناوری، از قبیل سرعت رشد و ظهور حوزه‌های جدید؛برجسته‌سازی نقش عوامل اقتصادی در تولید و اشاعه علم؛شناسایی شبکه‌های علمی و اجتماعی و ترسیم نقشه‌ی روابط میان آنها؛ شناسایی تاثیر سرمایه‌گذاری بر پژوهشهای حوزه‌های مورد نظر، نظیر پژوهش‌های کاربردی و راهبردی و مقایسه‌ی آنها با سایر حوزه‌های علوم.(نوروزی چاکلی، 1392، ص248)

اسلاید 4: به دلیل اهمیت مصورسازی علم و تاثیر شگرفی که میتواند بر درک بهتر روابط موجود در علم داشته باشد، این حوزه، طی سالهای اخیر از توسعه‌ای چشم‌گیر بهره‌مند شده است. تحول‌های حوزه‌ی مصورسازی علم به قدری گسترده بوده است که برخی را به این باور رسانیده است که میتوان با تکیه بر نقشه‌های دانش، دانش ضمنی را که در گذشته بیشتر برای دانشمندان هر حوزه درک شدنی بود، به صورت آشکار نمایش داد و آن را به دانش آشکار تبدیل کرد؛ در این میان، نباید از یک سو، تاثیر حجم فزاینده‌ی اطلاعات قابل دسترس و از سویی دیگر، فراهم شدن امکان ذخیره‌سازی الکترونیکی اطلاعات، روی کار آمدن فنون جدید بازیابی و تحلیل اطلاعات و مواردی دیگری از این گروه را که فناوری نوین در اختیار متخصصان علم‌سنجی قرارداده است در توسعه‌ی این حوزه نادیده گرفت.هم اکنون، این حوزه از فنون بسیاری از حوزه‌های دیگر به ویژه از فنون مصورسازی پیشرفته بهره‌می‌جوید و روزبه‌روز بر دامنه‌ی پیشرفتهای خود می‌افزاید؛ به این ترتیب، گسترش استفاده از مصورسازی پیشرفته را که در نهایت به ظهور حوزه‌ی جدید مصورسازی حوزه‌های دانش در دل حوزه‌ی پژوهشی مصورسازی علم منجر شد، باید یکی از مهم‌ترین پیشرفتهای حوزه‌ی علم‌سنجی به شمار آورد. با اتکاء به چنین پیشرفتهایی، هم اکنون مصورسازی حوزه‌های دانش که با ارزیابی منابع مهم سروکار دارد، به نوعی، بخشی از حوزه‌ی گسترده‌تر پژوهش الکترونیکی نیز به‌شمار می‌رود که از رایانه برای تحقیقات علوم اجتماعی بهره‌برداری می‌کند.(نوروزی چاکلی، 1392، ص249)