معرفت شناسی و ارکان آن

معرفت شناسی و ارکان آن

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحيم

اسلاید 2: پيش فرض هاى معرفت شناسى  معرفت شناسى و ارکان آنگفته شد که معرفت شناسى يکى از مفروضات اساسـى ومهـم براى پى افکنــدن هر دانشى است. معرفت شناسـىارکانى دارد که در ادامه به توضيح آنها پرداخته مى شود.

اسلاید 3: با تقسيم ابزار شناخت به حسى، عقلى و قلبى (شهودى)، مشخصشد که هريک از اين ابزارها به نحوى در کسب معرفت نقش دارند.اما گاهى موانعى در راه حصــول معرفت وجــود دارد که باعــثمی شود معرفتـى آميخته با خطا به دست آيد. اين آميختگـى، بـهدليل بعضى رخدادهاى طبيعى يا مادى و به تناسب هر ابــزارى،متفاوت است.از آن جا که در ابزار حسـى، تناسب وضعى شىء محســوس بـااين ابزار، شرط اساسى معرفت است، گاهى موانع طبيعــى باعثمی شود که اين شرط به صورت مطلوب تحقق نيابد؛ براى مثـالدر رؤيتِ چشم که ابزار حس بينايى است، سلامت چشم، صافــىهوا، روشنايى، فاصله مناسب و مانند آن، شرط حصــول معرفتدرست حسى است.

اسلاید 4: تعقل نيز که از قوه عاقله کمک مى گيرد، نيازمنــد پيرايش نفساز دام هاى وهمى و خيالى است. استقراى ظنّـى و تمثيـل، از موانعمهم روشى در رسيدن صحيح و بدون خطا به حقايق عقلى هستند؛بنابراين، لازم است با اتکا به برهـان و در يک شکل قياس منطقــى،مسير قوه عاقله در درک صورت هاى معقــول و درنهايت، حصـولنتايج يقينى هموار شود.اما ابزار قلب نيز شرايط و موانع مخصوص خود را دارد. کارقلب نيزمشاهده حقايق کلى سِعى است. اين مشاهده، از طريق صيقـــل دادنقلب و تصفيه آن حاصل مى شود؛ بنابراين لازم است قلب از هرگونهشائبه وهم آلود و آلوده به زنگارهاى دنيوى پاک شود تا در هنگـاماشراق حقايق عاليه بتواند به گونه اى صحيح تلقى نمايد. (جوادىآملى، 1377، ص439ـ440).

اسلاید 5: قرآن کريم، به برخـى شرايط ايجابـى و سلبـى که نقـشتعيين کننده اى در کسب معرفت دارند، پرداخته است. درادامــه به اين شرايــط به صورت اجمال اشاره مى شود:

اسلاید 6: اسباب کسب معرفت الف) تقوا: تقوا، شرط مهم و اساسى در شناخت بدون خطا از واقع معرفـىشده است. انسان هاى مؤمن با کسب ملکه تقوا، توانايى تشخيصحق از باطل را مى يابند و اين تشخيص، فقط مربوط به معرفــتقلبى (عرفانى) نيست؛ بلکه شامل ديگر راه هاى حصــول معرفتنيز مى شود: «اگر تقواى الهى پيشه کنيــد، خداوند براى شمـــافرقانى را ـ که تمييزدهنــدة حق از باطــل است ـ قرار مى دهد».(سوره انفال، آيه 29).اطلاق آيه ، دربرگيرنده معرفت شهـودى و برهانــى است و درکصحيح و مناسب مفاهيم ذهنى و ديدن حقايق عينى، در پرتو تقواتأمين مى گردد.

اسلاید 7: در آيه ديگرى، تقوا سبب گشايش راهى براى حل مشکلات معرفىشده است: « هرکس از خداوند پروا کند (خداوند) براى او بيـرونشدنى مى گذارد» (سوره طلاق،آيه 2).از مدلول آيه چنين برمى آيد که اگر کسى در مسيـر کسب روزىيا دانش نظرى، تقواى متناسب با آن کسب را رعايت کند، هرگـزگرفتار مشکل نمى شود.برخى از مصاديق مهم تقوا در راه معرفت علمى عبارت اند از:امانـت دارى در نقل اقـوال و آراى ديگـران، پرهيز از مغالطـه درهنگام احتجاج و آمادگى براى پذيرش نظر حق. رعايت اين گونـهموارد، سبب حصول تقوا و درنتيجه، گشايش تنگناها و مشکلاتفکرى و نظرى مى شود.

اسلاید 8: ب) نيايش و دعا: قرآن کريم به کسانى که اهل تهجّد، دعا و نيايش در هنگام سحـرهستند، روشنايى در بصيرت مى بخشد و بدين وسيلـه، آنها بـــاحقايقى آشنا مى شوند که ديگران از فهم آنها محروم اند:« پهلوهايشان از بستــرها جدا شود و پروردگارشان را با بيــم واميد بخوانند و از آنچــه روزى شان کرديم، ببخشنــد. آرى، هيـچکس نداند که چه بسيار مايه روشنى چشم ها براى آنان نهفته استکه جزاى کار و کردار پيشينيان است» (سوره سجده، آيه 1،17). براساس اين آيه مبارکه خداوند به کسانى که پهلوهاى خــود رادر هنگام سحر از بسترها جدا مى سازند تا خداونـد را از سر بيم واميد بخوانند، پاداشــى که روشنـى بخش ديــده و دل آنهاســـت،مى بخشد و اين روشنى چشم، همان بصيرت و بينايى است که بـاآن، مى توانند حقايقى را از عالم واقع به خوبى درک کنند.

اسلاید 9: امروزه، اين رويکرد به دليل پارادايم حاکم بر معرفت بشرى، به کلىاز ساختار معرفت حذف شده است؛ اما در گذشته، بسيارى از عالمــانوفرهيختگان،معضلات فکرى وعلمى خود را از اين راه حل می کردند.صدرالمتألهين شيرازى از حکماى بزرگ اسلامى، که به وجود آورنــدهمکتب ويژه اى در فلسفه اسلامى است، در موارد بسيارى، معضـــلاتفلسفى خود را از اين راه مى گشود. وى در کتاب مهم و مشهور اسفـار،در بحث چگونگى درک نفس از حقايق عقلى، که يکى از مباحث بسيــارمهـم و اساسى فلسفه است،بيان مى کند که:«بعد از مطالعه آراىحکماىپيشين در اين زمينه، متوجه شدم که از بحث هاى آنان چيزى که بتوانبر آن تکيه نمود و مستند دليل قرار داد، به دست نمى آيـد؛ بنابرايــن،«توجه جبلّى» و«تضرع غريزى» به سوى «مسبّب الاسباب»و «مسـهّلالامور الصعاب» بردم که سبب شد، از خزاين علم الهى فيوضاتى بر مننازل گردد و درنتيجه، به معارف جديدى راه پيدا کنم» (صدرالدين شيرازى،1981م، ص313).

اسلاید 10: بنابراين، تهجّد، تضرع و نيايش به درگاه الهى، يکى از شرايط مهمرسيدن به حقايق عينى است که هم نصوص دينى بر آن دلالتدارند و هم تجربه عملى عالمان دينى مؤيّد آن است.

اسلاید 11: الف) گناه:يکى از موانعى که سبب محروم ماندن از درک حقايق مى شــود ،گناه است. قرآن کريم، اعمال آلودة گناهکــاران را مانــع درک وفهم حقايق دينى مى داند: «چنين نيست، بلکه آنچه کرده اند، بـردل هايشان زنگار نهاده است» (سوره مطفّفين، آيه 14).در مواردى نيز، جدال در آيات الهى،مانع از هدايت و کشف حقيقتدانسته شده است (رک: سوره غافر،آيات56 و 59).موانع درک حقايق

اسلاید 12: ب) حب دنيا:در برخى از روايات نيز حبّ دنيا، عامل مهم خطاپيشگى انســانمعرفــى شده است: «حبّ الدنيا رأس کل خطيئة»؛ دنيادوستــى،سرچشمه هر خطا و اشتباهى است» (اصول کافى، ج 2، ص 130).روشن است که در اينجا، دنيا به معناى طبيعت و انسان نيست ؛زيرا اين امور از مظاهر اسماى حسناى الهى اند و علاقه به آنـان،به علاقه به خداوند بر مى گردد. آنچه در فرهنگ دينى از آن بــهدنيا تعبيـر مى شود، تعلّقاتى است که ريشـه مادى و غيرالهــىدارد. در فرهنگ اسلامــى، سرمايـه و علمـى که سبب غــرور واعراض از خداوند و معنويت شود، منشأ گمراهى و خطاست.

اسلاید 13: پس از بررسى ديدگاه حکماى الهى و بيان آيات نورانى درزمينه معرفت شناسى نقلى ـ عقلى، به نتايجــى که اين نـوعمعرفت شناسى در دانش مديريت اسلامــى بر جا مى گـذارد ،خواهيم پرداخت و نشان خواهيم داد کسى که چنين باورى بهشناخت و معرفت به عالم واقع داشتــه باشد، چگونــه دانشمديريت اسلامى را ارائه خواهد داد؛ دانشى که در بسيــارى ازموارد، با آنچه به عنوان علم مديريت مطرح مى شود، تفــاوتاساسى دارد.