نسبت طب و اسلام

نسبت طب و اسلام

اسلاید 1: 1

اسلاید 2: نسبت طب و اسلام طب اسلامی

اسلاید 3: مساله اصلیاما اولا در سابقه تمدنی ما، طبی وجود داشته که قابل اعتناستثانیا در آموزه‌های اسلامی گزاره‌های طبی فراوانی وجود دارداما امروزهدر حوزه سلامت، طب مدرن بر همه عرصه‌ها حکومت می‌کند، که نه طب سنتی ما اعتنایی دارد و نه به آموزه‌های اسلامی؛ آیا طب اسلامی ممکن است؟به چه معنایی؟ و چگونه؟

اسلاید 4: سیر بحثمقدماتی برای ورود صحیح به بحثتاملاتی درباره دینتاملاتی درباره علمنسبت علم و دین (معنای موجه علم دینی)

اسلاید 5: اهم مسائلی که بدانها خواهیم پرداختطب اسلامی به چه معنایی ممکن و قابل دفاع است؟طب اسلامی چه نسبتی با طب سنتی دارد؟طب اسلامی چه نسبتی با طب مدرن دارد؟ آیا طب اسلامی باید به روشهای طب مدرن تن دهد؟اعتبار روش‌شناختی گزاره‌های طب اسلامی چگونه بررسی می‌شود؟تعارض بین گزاره‌های متون دینی با تجربیات بشری در حوزه طب چگونه حل می‌شود؟آیا گزاره‌های طب اسلامی خطاناپذیر خواهد بود؟

اسلاید 6: تذکرات و نکات مقدماتی

اسلاید 7: در اسلام، اين دو همراه هم رشد، و همراه هم افول کرده‌اند. حداکثر، بحث رابطه عقل و وحي (به عنوان دو ابزار شناخت) بوده، نه رابطه علم و دين (دو مجموعه معرفتي در مقابل هم)تذکر1: نزاع علم و دين، مساله کیست؟ تمدن غربي یا تمدن اسلامي؟

اسلاید 8: منظور طرفداران «علم دینی» از این عنوان، تلاشی است برای حل این نزاع، بر اساس بازساری درک ما از نسبت میانعلم جدید و دین اسلام، به منظور بازسازی تمدن اسلامی، تا دوباره: علم و دین در کنار هم باشند نه در مقابل هم.

اسلاید 9: تذکر2: تعیین نسبت صحیح بین علم و دین1. ماهیت و جایگاه طب جدید در زندگی انسانتامین سلامت انسان2. ماهیت و جایگاه دین اسلام در زندگی انسانتامین سعادت انسانمساله: چه نسبتی بین سلامت و سعادت انسان برقرار است؟نتیجه: نیاز جدی به مباحث «انسان‌شناسی» و «علم و دین»

اسلاید 10: تذکر3: ما در میدان بازی غربیها قرار گرفته ایم1- «علم» بودن، در گروي «استفاده از روش حسي و تجربی» است.2- «دیني» بودن، در گروی «استناد به متون ديني» است.نتيجه: «علم دیني» ترکيبي بي‌معناست.نقد:1- آيا شناخت واقعيت، منحصر در استفاده از روش حسي است؟2- آيا تحلیلهای منافقان و خوارج از متون دینی، مورد قبول دین (= دینی) است؟ضرورت تغيير میدان فهم مساله

اسلاید 11: بازخوانی صورت مساله برای تغییر میدان بازییکبار درباره درک متعارف خود از علم و دین دوباره بیندیشیمببینیم به نحو متعارف: چه تلقی‌ای از علم و از دین داریم؟ و از هر کدام چه انتظاری داریم؟(تامل و بازخوانی جدی صورت مساله)

اسلاید 12: تذکر 4: دو نکته روش‌شناختيتفکيک مباحث معرفت‌شناسي از فلسفه علم مثلا:‌گزاره اسلامی يا طب اسلامیتفکيک دو سنخ تحليل و قضاوت:«منطقي- فلسفي» يا «تاريخي- جامعه‌شناختي»مثلا: آیا طب اسلامی باید به روشهای طب مدرن تن دهد؟

اسلاید 13: الف. بررسي مساله از منظر مباحث مربوط به علم

اسلاید 14: گام اول: مروری تاریخی- جامعه شناختی بر وضعیت علم

اسلاید 15: امروزه گمان می‌شود علم، فقط باید از روش تجربی استفاده کند.آیا این سخن معتبر است؟ (امکان طب اسلامی از زاویه علم)یادآوری: نزاع علم و دین، نزاع تمدن غربی است، نه اسلامآیا می دانید تصویر ما از علم در طول تاریخ چه اندازه تغییر کرده است؟علم جدید

اسلاید 16: مثال 1: نمود این تغییر در طبقه بندی علمعلم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی مدرن (ISI)علم در تلقی مدرن (ISI)علم در تلقی مدرن (ISI)علم (حکمت، فلسفه)نظریفلسفهعلمScience(روش تجربی)علوم محضفیزیک، شیمی و ...علم (حکمت، فلسفه)نظریریاضیاتعلمScience(روش تجربی)علوم محضفیزیک، شیمی و ...علم (حکمت، فلسفه)نظریطبیعیاتعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیمهندسیعلم (حکمت، فلسفه)عملیاخلاقعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیکشاورزیعلم (حکمت، فلسفه)عملیتدبیر منزلعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیپزشکیعلم (حکمت، فلسفه)عملیسیاست مدنعلمScience(روش تجربی)علوم اجتماعیروانشناسی، جامعه شناسیعلم (حکمت، فلسفه)تولیدیهنرعلمScience(روش تجربی)علوم اجتماعیروانشناسی، جامعه شناسیغیر علماسطوره، خرافات و ...اسطوره، خرافات و ...Humanitiesفلسفه، هنر، ادبیات، اخلاق، سیاستفلسفه، هنر، ادبیات، اخلاق، سیاستابزار علممنطقمنطقابزار علمریاضیات و متدولوژیریاضیات و متدولوژی

اسلاید 17: تلقي اسلامي:درصدد يافتن حقيقت، ذومراتب، داراي فضيلت، قرين ايمانتلقي غربي: درصدد تسلط بر عالم و آدم، حسي وتجربي (تقليل‌گرا)، بی ارتباط با اخلاق و ایمانمثال2: مولفه های علم در فرهنگ اسلامي و غربي

اسلاید 18: معرفي اجمالي دو جريان کلان علم‌شناسي در غربالف) پوزيتيويست‌ها: فقط آنچه تجربي است علم است.پس دين و اخلاق و هنر و سياست و ... خارج از علم است. مثال: طبقه‌بندي ISI در تفکيک علوم اجتماعي «social science» از علوم انساني «humanities»ب) پست‌پوزيتيويستها: «تجربه ناب» نداريم، بلکه تجربه‌ها آميخته است با پيش‌فرضها، ارزشها و ... . پس علم واقعا يک مجموعه معرفتي نيست، بلکه يک پديده فرهنگي است و لذا نسبي است.«science» چيست؟

اسلاید 19: اما پوزیتیویسم دچار چالشهای جدی شد1. آیا مشاهده مقدم بر نظریه است؟مثال تصاویر سه بعدی، تصاویر دوگانه (صفحه بعد)، تصاویر رادیولوژی2. آیا رهایی از پیشفرضها در علم ممکن است؟مثال: علل خرابیها در زلزله بم چه بود؟3. آیا علم فارغ از ارزش ممکن است؟«مساله» درگروی نامطلوب بودن وضع موجود (قضاوت ارزشی) استمثال: آیا این شخص بیمار است؟4. آیا اصلا اثبات یک تئوری ممکن است؟مثال: ابطال گرایی، پارادیمها و ...

اسلاید 20: در این تصویر چه می‌بینید؟

اسلاید 21: ويژگي هاي علم و معرفت نزد پوزيتيويسمپوزيتيويسم اوليه:تقدم مشاهده بر فرضيه و نظريه(استقراگرايي)اثبات‌گرايي بي‌معنايي شناختي گزاره‌هاي فلسفي، ديني، اخلاقي، هنريعدم ابتناي علم بر غيرتجربه نفي نگاه اخلاقي به دانشمندپوزيتيويسم اصلاح شده:تقدم زماني فرضيه بر مشاهده و تقدم رتبي مشاهده بر نظريه (تفکيک داوري از گردآوري)تاييدگرايي، ابطال‌گراييتفکيک علم از فلسفه، دين، اخلاق و هنرتاکيد بر هويت جمعي علم (ابتناي علم بر تصميم دانشمندان) اخلاق حرفه‌اي به جاي اخلاق انساني

اسلاید 22: ويژگي‌هاي معرفت نزد پساپوزيتيويسم

اسلاید 23: جمع‌بندي علم در فضاي فکري غربگمان کردند ملاک علم روش تجربي است اما فهميدند که روش تجربي ناب وجود ندارد پس: الف) پوزيتيويسمچاره‌اي نداريم؛ تا حد امکان سعي مي‌کنيم مولفه‌هاي غيرتجربي (پيشفرضها، ارزشها، نقش عالم و ...) را کنار بگذاريمب) پساپوزيتيويسمفرقي بين علم و غيرعلم نيست (نسبيت‌گرايي)

اسلاید 24: ورود اين نگاه به جامعه ما اولین موضع‌گیری‌ها در مساله علم دینیمحوريت روش تجربي در تحليل علمنگاه پوزيتيويستي و ظاهرگرایی (برخی مخالفان و موافقان علم ديني): تفکيک روش تجربي از روش عقلي و نقلينگاه پساپوزيتيويستي (برخي موافقان علم ديني): نسیبت معرفت و جدي گرفتن مولفه‌هاي فرهنگي در علم

اسلاید 25: گام دوم: آيا این نگاه به لحاظ منطقی- فلسفی موجه است؟

اسلاید 26: ماده‌هاي مختلف قضيه در ذيل صورت واحد قياس قابل جمع است.الف ب است + ب ج است = الف ج است.تناقض بين محصول دو روش قابل قبول نيست.آيا روش تجربي را ملاک علم بودن علم دانستن و تفکيک روشي علوم (به روش تجربي و روش عقلي) منطقي و قابل دفاع است؟

اسلاید 27: با وجود آن اشکال مهم منطقي، چرا اصرار بر روش تجربي وتفکيک روشي اينقدر مهم و معروف گرديده است؟ (مروری تاریخی- جامعه‌شناختی)سير نگاه به علم در غرب از بيکن تا کنت:تبديل وظيفه علم از شناخت واقعيت به تسلط بر عالمسير تفکر فلسفي غرب از دکارت تا کانت: تبديل وظيفه فلسفه از واقعيت‌شناسي به ذهن‌شناسي، و جدا شدن عرصه کار فلسفه از عرصه کار علم تجربي

اسلاید 28: چرا این تغییر نگرش رخ داد؟در عرصه علم: بیکن و نوشتن «نوارغنون»مخالفت با منطق ارسطویی و تاکید بر استقراء برای رسیدن به علمبیکن: منطق ارسطویی بر استدلال قیاسی تاکید می کند و در قیاس دانش جدیدی تولید نمی شود. آنچه علم ما را زیاد می کند استدلال استقرایی است.(منطق باید روش تحقیق و پیشرفت علم را در اختیار ما قرار دهد)

اسلاید 29: چرا این تغییر نگرش رخ داد؟در عرصه فلسفه: دکارت و شکاکیت دکارتی تحولات فلسفه پس از دکارت: پیدایش دو جریان رقیبعقلگرایان و مدلهای نامعقول از جهان: مالبرانش، لایب نیتس، اسپینوزاتجربه گرایان و بن بستهای معرفت: لاک بارکلی و هیوم

اسلاید 30: چرا این تغییر نگرش رخ داد؟تحلیل کانت (فیلسوف مدرنیته) از علم و معرفت:انقلاب کوپرنیکی در شناختمعرفت، محصول ورود داده ی محسوس از عینک ذهن است؛ یعنیفقط جایی درباره واقعیت عینی می توان سخن گفت که داده حسی داشته باشیم (انحصار علم به محصول روش تجربی)قضایای ریاضی قالبهای ذهن اند برای سامان بخشیدن ادراک حسیمفاهیم فلسفی قالبهای ذهن، و قضایای فلسفی جدلی الطرفینند قضایای ارزشی و هنری خارج از حیطه معرفت به واقع اندنتیجه: طبقه بندی جدید از علم

اسلاید 31: تاملی دوباره در نمودار طبقه بندی علمعلم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی سنتی (ارسطو و دوره اسلامی)علم در تلقی مدرن (ISI)علم در تلقی مدرن (ISI)علم در تلقی مدرن (ISI)علم (حکمت، فلسفه)نظریفلسفهعلمScience(روش تجربی)علوم محضفیزیک، شیمی و ...علم (حکمت، فلسفه)نظریریاضیاتعلمScience(روش تجربی)علوم محضفیزیک، شیمی و ...علم (حکمت، فلسفه)نظریطبیعیاتعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیمهندسیعلم (حکمت، فلسفه)عملیاخلاقعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیکشاورزیعلم (حکمت، فلسفه)عملیتدبیر منزلعلمScience(روش تجربی)علوم کاربردیپزشکیعلم (حکمت، فلسفه)عملیسیاست مدنعلمScience(روش تجربی)علوم اجتماعیروانشناسی، جامعه شناسیعلم (حکمت، فلسفه)تولیدیهنرعلمScience(روش تجربی)علوم اجتماعیروانشناسی، جامعه شناسیغیر علماسطوره، خرافات و ...اسطوره، خرافات و ...Humanitiesفلسفه، هنر، ادبیات، اخلاق، سیاستفلسفه، هنر، ادبیات، اخلاق، سیاستابزار علممنطقمنطقابزار علمریاضیات و متدولوژیریاضیات و متدولوژی

اسلاید 32: ادامه گام دوم: تبیین علم به لحاظ منطقی- فلسفی

اسلاید 33: 1) نتیجه بحث درباره روش در علمدیدگاه پوزیتیویسم و پست پوزیتیویسم: هویت علم به روش تجربی استپوزیتیویسم: علم فقط محصول روش تجربی استپست پوزیتیویسم: تجربه ناب نداریم، پس علم نسبی است.تحلیل منطقی- فلسفی از جایگاه روشروش شناخت واقعیت منحصر در روش تجربی نیست.اگر تکثر روشها را در شناخت واقعیت قبول کنیم، بحث روش فقط در عرصه معرفت شناسی ثمره دارد نه در عرصه فلسفه علمجمع بندی: تمایز روشی علوم قابل دفاع نیستتبصره تاریخی- جامعه شناختی درباره جایگاه روشانحصار علم به روش تجربی، به نسبیت گرایی منجر شد.تفکیک روشی به منزله تقسیم کار قابل دفاع است.

اسلاید 34: 2. پیش‌فرض‌ها یا مبادي و مباني علم؟دیدگاه پوزیتیویسم و پساپوزیتیویسم: معرفت منحصر در روش تجربی استپوزیتیویسم: پیشفرضها را تا حد امکان دخالت ندهید.پست پوزیتیویسم: نمی توانید؛ لذا علم پارادایمیک و نسبی است.تحلیل منطقی- فلسفی از جایگاه پیشفرضهااگر معرفت منحصر در داده های تجربی نیست، پس پیشفرضها قابلیت بحث معرفتی پیدا می کنند و به عنوان مبادی علم، مورد بررسی معرفتی قرار می گیرند و ورود آنها لزوما به نسبی گرایی منجر نمی شود. مثلا:1. آیا عالم منحصر در ماده فیزیکی است؟ 2. آیا انسان منحصر در ابعاد جسمی و مادی است؟3. آیا اختیار (انسان شناسی) با علیت (جهان شناسی) قابل جمع است؟

اسلاید 35: برخی مبانی انسان‌شناختی مهم در بحثنسبت نفس و بدن؛ و اصالت و فرعیت کدامیک؟نگاه کل‌نگر یا جزءنگر به انسانذوشئون بودن انسان در همه ابعاد هستی (افق وجودی انسان)معنای سلامت انسان (آیا قضاوت درباره طب بر اساس کارکرد ممکن است؟)نسبت سلامت و سعادت (الا من اتی الله بقلب سلیم)

اسلاید 36: 3. جایگاه معرفتی ارزشها، نسبت علم و اخلاقپوزیتیویسم و پساپوزیتیویسم: معرفت منحصردر داده های تجربی استپوزیتیویسم: ارزشها را تا حد امکان دخالت ندهید.پست پوزیتیویسم: نمی توانید؛ لذا علم پدیده ای فرهنگی و نسبی است.تحلیل منطقی- فلسفی از جایگاه ارزشهااشکال هيوم در باب نسبت هست و بایدراه‌حل:تقسیم ارزشها به ارزش مطلق و روشتحليل وجودشناختي غايات (واقعي بودن غايت)مثال: معیار سلامت و بیماری چیست؟ دیوانه کیست؟

اسلاید 37: 4. نقش و جايگاه عالم در علماشاره ای به نزاعهای پوزیتیویسم و پساپوزیتیویسم:ماشين منطقي يا صاحب نظر؟ توليد کارخانه اي پژوهشگر يا تربيت انديشمند؟تکنولوژي براي انسان يا انسان براي تکنولوژي؟هدف نظام آموزشي مدرن: جهت گيري شغلي يا علمي (علم براي ثروت و ...، يا علم براي حقيقت جويي)؟آيا اخلاق و مولفه‌های تربیتی در فرآیند عالم شدن اثري دارد؟

اسلاید 38: نحوه شکل گيري علم در ضمير عالمتحلیل منطقی- فلسفی از نسبت وجودی علم و اخلاق1- درهم تنيدگي ابعاد معرفتي و اخلاقي در وجود انساندليل: - عمل پژوهش يک فعل ارادي است - هرفعل ارادي غايتمند است.نتيجه: خواسته من در جهت‌گيري و برنامه پژوهشي من موثر است. (نسبی گرایی؟)راهکار: الف. بودايي (بي‌جهتي) ب. اسلامي (حقيقت‌جويي)2- دريافت علم از مراتب بالاتر وجوددليل: معطي شيء، فاقد شيء نيست.نتيجه: نقش سنخيت بين معطي و گيرنده در دستيابي به حقيقترفع اشکال در کافران: توجه به دو وصف رحمانيت و رحيميت در دريافت علممثال: مفهوم حکیم در دوره اسلامی

اسلاید 39: جمع بندی این نگاه جدید به علم و معرفت

اسلاید 40: در موضوع واحد، از همه منابع و ابزارهاي شناخت (حس، برهان، شهود، وحي) به تناسب موضوع مي‌توان استفاده کرد.هم بحث پيش‌فرض‌ها و هم بحث ارزشها قابليت بحث معرفتي دارند (مبادي تصوري و تصديقي، حکمت عملي)علم ربط وجودي با عالم دارد.جمع‌بندي بحث علم

اسلاید 41: نکته: مزايا و معايب تخصصي شدن علم و تکنولوژيمزيت مهم: امکان رشد و پيشرفت عيب مهم: علوم ابزاري ذاتاً تقليل‌گرا هستند.ابعاد ديگر را نمي‌بيينند و مدل زندگي را عوض مي‌کنند:در عرصه تصرف در طبيعت: مشکلات زيست محيطي و ...در عرصه زندگي انساني: معضلات سلامتی و فرهنگي و اجتماعي و ...راه حل مدرن: علوم ميان‌رشته‌ايآيا اين راه موفق است؟ آيا راه حل ديگري ممکن است؟

اسلاید 42: ب. بررسي مساله از منظر مباحث مربوط به دين

اسلاید 43: مسائل قابل بررسیاعتبار معرفتی گزاره‌های وحیانیقلمروی نفوذ وحیحیطه شمول معرفت دینی (آیا فقط متون دینی است؟)

اسلاید 44: نکته: تحقيقي بودن اصول دين در اسلاماستدلال بر توحید برهان وجوب و امکان؛ درک نیاز ذاتیاستدلال بر معادمرگ، بی‌نهایت‌طلبیاستدلال بر نبوتعدم کفایت عقل بشر در حل مسائل زندگی (سعادت)1. اعتبار معرفتی گزاره‌های وحی

اسلاید 45: اثبات نبوت خدا هست. (موجودی که همه عالم وابسته به اوست و او بی‌نیاز از همه است) یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید. فاطر/15 خداوند عالم مطلق و مهربان (رحمن) است. الایعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر. ملک/14نتیجه1: راه رفع تمام نیازهای بشر را می‌داند و انسان را رها نمی‌کند.ایحسب الانسان ان یترک سدی. قیامت/36عقل بشر برای درک راه زندگی به تنهایی کفایت نمی‌کند. عسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و ... والله یعلم و انتم لاتعلمون. بقره/216نتیجه2: از راه دیگری به عقل کمک می‌رساند. (وحی. اصل نبوت) الرحمن علم القرآن. رحمن/1-2 ان ربکم الرحمن فاتبعونی و اطیعوا امری. طه/90مایاتیهم من ذکر من الرحمن محدث الا استمعوه و هم یلعبون. شعرا/5

اسلاید 46: بررسی شبهه جانشینی علوم مدرن به جای دینمقدمه: روش علوم مدرن، آزمون و خطاست.پاسخ: نقص ذاتی علوم مدرن در سعادت دنیویالف) آزمون‌های ویرانگر وجود دارد که آزمودنش خلاف عقل است.ب) خدای مهربانی هست که انسان را رها نکرده است

اسلاید 47: ثمره بحث از ضرورت دین (نبوت)گزاره هاي وحیانی، معرفت‌زاست و مي‌توان از آنها در مباحث علمي استفاده کرد.

اسلاید 48: حقیقت وحی و قرآنآیا وحی از سنخ تجربه دینی است؟ (تفاوت تجربه دینی، شهود و وحی)درک مبهم، درک نیازمند تعبیر، دریافت کلام با عصمت- تفاوت بنیادین: آیا خدا به انسان اعتنا دارد یا انسان را رها کرده است؟ (مفهوم رحمانیت)- ریشه اشکال: تلقی مسیحی از وحی برهان آزمون ویرانگر (علمکم ما لم تکونوا تعلمون)کلام خدا: امکان استعمال لفظ در بیش از یک معنا + علم بی‌نهایت خدا (آیا فقط دلالت گزاره‌ای یا انواع دلالتها) (علم الانسان ما لم یعلم)

اسلاید 49: عرصه مداخله وحي در مسائل مختلف انسان (علمي و عملي) چقدر است؟ روش حل مساله: 1) ملکیان: درون‌بيني نقد و بررسی: انتظار از هر چیزی با توجه به خود آن چیز است، نه صرف احساسات ما نسبت به آن2) سروش:‌ دین حداقلی (جایی که علم ناتوان می‌شود)نقد و بررسی:ویرانگری فرضیه، بعد از آزمودن معلوم می‌شود؛ و نیاز ما قبل از آزمودن است.2. قلمروی نفوذ وحی (مساله انتظار بشر از دين)

اسلاید 50: روش صحیح حل مساله قلمروی وحی: بازخوانی دلیل نبوت1) از باب نقص ذاتی علم بشر (احتمال آزمونهای ویرانگر)چون وحی باید قبل از آزمودن، ما را مطلع کند، پس پذیرش سخن وحی، مقدم بر آزمودن است نه متوقف برآن.2) از باب عدم محدودیت و خطاناپذیری علم خدانتیجه: نمی‌توان پیشاپیش قلمروی مداخله وحی را محدود کرد.

اسلاید 51: قلمروی وحی با توجه به انسان شناسیانسان چیست حیوان هوشمند یا خلیفه الله؟سعه وجودی انسان (1): عالم ماده یا سبع سماوات (اولم یتفکروا فی انفسهم ما خلق الله السموات و الارض الا بالحق)سعه وجودی انسان (2): دنیا یا بی‌نهایت (عوالم ثلاث: قبل الدنیا، دنیا، بعد الدنیا)نتیجه: میزان نیاز به فراتر از حستکمله:نسبت نفس و بدن (نحوه اثرگذاری برای رفع بیماری: دارو، اعتقادات، اخلاقیات و ...)

اسلاید 52: جامعیت قرآن1) سعادت دنیا و آخرت (بحث قبل)2)‌ دین حداقلی و دین حداکثری (بحث قبل)3) ذاتی و عرضی دین آیا روش حل مساله، شرطیهای خلاف واقع است یا مراجعه به دلیل ضرورت دین؟4) شخصی بودن دین، آیا گوهره دین معنویت و اخلاق است؟سعادت، مساله‌ای شخصی یا اجتماعی؟ (نسبت فرد و جامعه)سلامت، مساله‌ای مادی یا معنوی؟افق نهایی انسان، اخلاق یا ایمان؟ (تفکیک ذات، صفات و فعل) نهایت انسان: حیوان اخلاقمند یا خلیفه الله؟

اسلاید 53: دو نتيجه بحث قبل1- ضرورت جدي گرفتن گزاره هاي وحياني در علم=يومنون بالغيب ( باور کنيم آزمونهاي ويرانگر وجود دارد و عقل تنها کفايت نمي‌کند. نمونه: مشکلات زيست محيطي و انساني) 2- درک جديدي از قلمروي نفوذ گزاره وحياني درعرصه هاي زندگي نومن ببعض و نکفر ببعضأصلوتک تأمرک أن يترک ما کان يعبد آبائنا أو أن نفعل في أموالنا ما نشاء

اسلاید 54: آيا اسلام فقط گزاره‌هاي وحياني را معتبر مي‌داند يا ساير گزاره‌هاي معرفتي (محصول عقل بشری) را هم قبول مي‌کند؟(طب اسلامی از زاویه دین)خالق همان رب است، پس کتاب خلقت و کتاب شريعت بر هم منطبق است.مساله همان مساله حجيت در علم اصول است. (حجيت عقل)3. موضع دین اسلام در قبال سایر گزاره‌های علمی

اسلاید 55: حوزه‌های معرفت دینیالف: متون دینیتعدد قرائات (معنای صحیح و غلط آن) تدبر همگانی در قرآن و مساله تفسیر به رای امکان قرائت معتبر و معیار (ذومراتب بودن اعتبار معرفت)ب. گزاره‌های معتبر بشرینکته: جایگاه نقل در نظام معرفتی بشر

اسلاید 56: ج. نسبت علم و دین معنای موجه طب اسلامی

اسلاید 57: مسائل قابل بررسیجمع‌بندی موضع علم و اسلام در قبال هم، معنای موجه طب اسلامی چیست؟آیا طب اسلامی خطاناپذیر است؟ آیا قابل پیشرفت است؟در صورت تعارض داده‌های بشری و آموزه‌های متون دینی چه باید کرد؟آیا طب اسلامی باید به روشهای طب مدرن تن در دهد؟

اسلاید 58: الف. موضع علم در قبال اسلامامروزه گمان می‌شود علم، فقط باید از روش تجربی استفاده کند.درحالی که هر روش معرفتی معتبر اجازه ورود در علم را دارد.ب. موضع اسلام در قبال علمعلاوه بر متون دینی (کتاب و سنت)، معارف معتبر بشری (عقل) جزء منابع معرفتی مورد قبول اسلام می‌باشد.1. جمع بندی موضع علم و دین در قبال هم

اسلاید 59: 4. ویژگی‌های علم دینی (طب اسلامی)1) استفاده از منابع مورد قبول علم و دین (عقل و نقل) (= محتواي صحيح)اِئْتُونِي بِكِتَابٍ مِن قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إن كُنتُمْ صَادِقِينَ (احقاف/4)تکمله2) در راستای غایات مطلوب بودن (= قرب خدا= تقرب به حقیقت محض)علم منافق (سوره منافقون، آیه 1)، اضلال با قرآن (يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً - بقره/6)3) مبتنی بر مبانی صحیح (= درک صحیح) خوارج (کلمه حق یراد بها الباطل) وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلاَّ أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ(بقره/78) لَيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلا أَمَانِيِّ أهْلِ الْكِتَابِ (نساء/123)

اسلاید 60: علم مطلوب دين«انما العلم ثلاثة : آية محکمة، أو فريضة عادلة أو سنة قائمة؛ و ما خلاهنّ فهو فضل» (اصول کافي، ج1، ص‌32)يعني هر علمي که واقعا به حقيقت مرتبط باشد (نظري) يا در راستاي تحقق حق به کار آيد (عملي). از آنجا که خدا ريشه و پشتوانه و اصل همه حقايق است، بینش توحيدي بايد در هر شناختي (چه نظري، چه عملي) حضور داشته باشد؛ و هر شناختي که از خدا غافل باشد، فضل هست، اما علم نيست؛ يا به تعبير ديگر، علم هست، اما علم مطلوب نيست: يَعْلَمُونَ ظَاهِراً مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ (روم/7)

اسلاید 61: 2. خطاپذیری و امکان پیشرفت طب اسلامیبررسی مساله در دو حوزهخطاپذیری کلان (مقام تئوریهای علمی)فازی بودن اعتبار معرفت علمی (بحث حجیت) و مدل کروی پیشرفت معرفت بشریخطاپذیری خُرد (مقام تشخیص طبی)

اسلاید 62: 3. تعارض علم و دیناگر بین داده‌های بشری و معارف نقلی تعارض رخ دهد، چه باید کرد؟1) همواره تعارض بين عقل (گزاره‌هاي معرفتي غيروحياني يا «فهم» ما از خلقت) و نقل (فهم ما از وحي) است؛ نه بين عقل و دين؛ یا علم و دین. دين مجموع عقل و نقل است.2) راه رفع تعارض، توسعه مباحث «تعادل و تراجيح» (روش‌شناسی) است: همان گونه که بين جملات وحي (قرآن و حديث) تناقضي نيست؛ و تعارض بين يک جمله معتبر و يک جمله غيرمعتبر، يا تعارض بين دو «فهم» از جملات وحي است؛ بين فعل تکويني خدا و فعل تشريعي او نيز تعارضي نيست؛ و تعارض بين «فهم» ما از فعل خدا و «فهم» ما از سخن خداوند است.

اسلاید 63: 3. دعوای پارادایمی طب مدرن و طب اسلامیآیا طب اسلامی باید به روشهای طب مدرن تن در دهد؟مساله‌ای علمی یا مساله اجتماعی؟ (بحث مقبولیت یک پارادایم متفاوت)نکته:سیاست‌گذاری یک عرصه سیاسی است تا منطقی؛ و البته مجاهدت علمی می‌تواند در تغییر سیاستها موثر باشد. مقبولیت یک آگاهی در جامعه غیر از درک شخص از حقیقت است؛ و در مقامِ- قضاوت (اگر مداوا به مرگ یا ضرر جدی منجر شد)- نظام رسمی تعلیم و تربیت و ... قابل بحث است؛ وگرنه کسی که به صدق مطلبی باور دارد بر اساس باورش حرکت می‌کند.

اسلاید 64: و آخر دعوانا أن الحمدلله رب العالمين