نور در معماری

نور در معماری

اسلاید 1: نور در معماری استاد : خانم مهندس محمدیدانشجویان:سعید جامه بزرگاکبر مخدومیبهار94

اسلاید 2: یا نوراللهُ نور السموات و الارضِ مثَلُ نورِه کَمشکوه فیها مصباح المصباح فی زجاجه الزجاجۀُکانها کوکب دري یوقَد من شجره مبارکه زیتُونَهِ لاشرقیه و لاغربیه یکاد زیتُها یضئ و لَولَم تَمسسه نار نور علی نورٍ یهدي اللهُ بنوره من یشاء و یضرب اللهُ الامثالَ للناسِو اللهُ بکلِ شیٍ علیمٍخداوند نور آسمانها و زمین استمثَل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد، آن چراغ در آبگینه اي،آن آبگینه گویی ستارة تابانی است که از روغن درخت پر برکت زیتونی که با آن نه خاوري ونه باختري است، فروزان است. روغنش گر چه آتشی به آن نرسیده نزدیک است روشنی بخشجهان است، روشنی بر روشنی است خداي هر که را خواهد به نور خود هدایت کندو خداي براي مردم مثلها می زند و خداي به همه چیز داناست.« سوره نور . آیه 35 »

اسلاید 3: نور

اسلاید 4: فهرستمقدمهنور و انساننور و طبیعتنور و معمارینور در معماری ایراننور در معماری غرب

اسلاید 5: مقدمهنور سرچشمه تمام هستی است نور در همان حال که به سطح چیزها برخورد می کند به آن ها شکل می دهد و با انباشتن سایه در پشت آن چیز ها به آن ها عمق می بخشد. نور اولین شرط برای ادراک هر نوع بینایی است. در تاریکی مطلق ما نه فضا را می بینیم و نه فرم و نه رنگ را. زیبایی که به چشم می آید از پرتو نور و روشنایی است و گرنه در تاریکی، زیبایی مفهومی ندارد.

اسلاید 6: نور و انسان در افسانه کهن هند آگنی مظهر آتش است و دهان او محراب مقدس ، که قربانی ها و نیازها به دهان آن ریخته می شود . آگنی در آسمان و در فروغ خورشید جای دارد و در میان آسمان و زمین در جایی که آتش به گونه آذرخش از ابرها می جهد ، آشکار می شود. این مظهر نیایش ، آدمیان را به بارگاه خدا می رساند و رابطه میان انسان و خداست. در متن نیایش آمده ای خدای هستی ، دانا ی بی همتا که بخشاینده همه چیز و از دیده ما ناپیدایی این آتش را که در برابر خود گذاشته ایم فروغ آفرینش تو می دانیم و آن را به منزله قبله می شناسیم وبه واسطه آن که ذره ای از انوار توست خواستاریم خود را به نور حقیقت تو برسانیم.

اسلاید 7: از دوران ماقبل تاریخ همواره اجسام نورانی که تجسمی از یک شی زنده را در ذهن بیدار می کردند توسط بشر مورد ستایش و احترام قرار گرفته و مشتاقانه برایشان جشن می گرفتند، آن ها را عبادت کرده و می پرستیدند. این توجه بیش از اندازه به عنصر نور در اغلب فرهنگ های اولیه بشری و درجوامعی با آداب و رسوم و عقاید مذهبی متفاوت همچنان در طول زمان مشاهده می شود. برخی از جوامع نور خورشید را در تشریفات مذهبی شان به کار می بردند و برخی دیگر درخشش اجسام نورانی را به عنوان عامل ایجاد فعل و انفعالاتی رمز آلود جهت دست یابی به حیطه های ماورای دنیای زمینی تلقی می کردنددر اغلب ادیان نورنماد عقل الهی و منشأ تمام پاکی ها و نیکی هاست وخارج شدن انسان از تاریکی جهل و تابیده شدن نور معرفت در وجودش همواره یک هدف نهایی می باشد.

اسلاید 8: ÷در اثر تابیده شدن نور الهی به درون کالبد مادی، یعنی جایگاه نفس آدمی است که انسان به رشد و تکامل معنوی می رسد در نتیجه برای نمایش این تمثیل در معماری اغلب بناهای مذهبی نور به عنوان عنصری بارزو مستقل از سایر عناصر و مفاهیم به کار رفته در ساختمان به کار گرفته می شود به گونه ای که شعاع های آن به طور واضح در داخل کالبد مادی و تاریک حجم قابل مشاهده است. فضاهای عمیق و تاریک کلیساهای قرون وسطی و یا مساجد اسلامی که با عنصر نور مزین شده اند به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند. انسان در چنین فضاهایی که با نوری ضعیف روشن می شوند با مشاهده سایه های مبهم از اشیاء و احجام در ذهن خود به کامل کردن تصاویر پرداخته و با این عمل به نوعی خلسه فرو می رود که نتیجه آن یک حس نزدیکی به منبع وجود و هستی در درونش بیدار می شود.

اسلاید 9: نور و طبیعت نور طبیعی که حامل انرژی حیات بخش درونی است به عنوان یکی از منابع وجود حیات بر روی زمین محسوب می گردد. علاوه بر آن نور میتواند با رنگ ها و جلوه های متفاوت خود باعث تغییر چهره یک مکان شود زیرا نور در هر یک از فصول سال در آب و هوا های متفاوت و یا در هر زمانی از طول روز دارای چهره ای مخصوص به خود می باشد. ضمناً هر مکانی دارای نور خاصی است که تنها به آن جا تعلق دارد و برای مثال در صحرای یک منطقه استوایی تابش به قدری شدید و سایه ها آن قدر کوتاه است که اشیا به چشم بیننده مرتعش و درحال ذوب شدن به نظر می آیند.به همین ترتیب نور موجود در مناطق کوهستانی ، جنگلی و یا سواحل نیز دارای ویژگی های مکانی مخصوص به خود و متمایز از سایر مناطق است. زمانی که نور را به داخل فضاهای ساخته شده هدایت میکنیم در اصل نوعی ارتباط بین ساختمان و محیط خارج از آن ایجاد کرده ایم. بدین وسیله می توان جلوه های متفاوتی از فضای داخلی را که هر یک دارای ماهیت خاص خود از لحاظ ادراک فضایی می باشند ایجاد کرد.

اسلاید 10: نور ومعماری « . . . از آنجاكه شفافيت با نور بسيار قرين است، قاعدتاً بايد انتظار داشت كه عمده‌ترين كار را در معماري ، نور انجام دهد. انصافاً چنين نيز هست. به جرأت مي‌توان گفت كه هيچ يك از دوره‌هاي برجستة معماري جهان تا قبل از دوره مدرن، آن چنان كه معماري ايران از نور بهره برده است، نتوانسته‌اند بهره ببرند. نور چيزي عرضي بر اين معماري نيست. بلكه با حقيقت و ذات آن عجين است. . . . نور در اين معماري تنها يك وظيفه كاربردي ندارد، نقش آن حتي به آفرينش زيبايي هم محدود نمي‌شود، بلكه نور حقيقت معماري را مي‌سازد و آنجايي حضور دارد كه تعالي ماده به نور در اين معماري صورت مي‌گيرد؛ و ماجرايي مي‌آفريند كه به هدف عميق معماري يعني تبديل ماده به نور تجسم مي‌بخشد. . . . هدف عالي اين معماري به لحاظ فلسفي در جهت حركت تكاملي ماده به روح و به عبارت معمارانه كم كردن ماده و افزايش فضا و به تعبير شاعرانه تبديل ماده به نور مي‌باشد.  . . .

اسلاید 11: نور طبیعی در روز که از خورشید تراوش می کند به دلیل بزرگ و پر انرژی بودن منبع و فاصله زیاد آن از سطح نور گیر زمین نور در تمام عرصه فضا پراکنده می شود، به گونه ای که تصور می شود پرتوها محیط را به تسخیر خود در آورده اند اما زمانی که معماری شکل می گیرد نور پراکنده را در اختیار خود گرفته و ساختاری به نور و فضای نورگیر می دهد و سایه ها از برخورد نور با اثر معماری به عنوان جز مکمل نور پا به عرصه ظهور می نهند. به هنگام رویارویی نور و اثر معماری نور بر روی پوسته خارجی آن می لغزد و به دو شیوه با معماری می آمیزد

اسلاید 12: اول اینکه بر روی پوسته خارجی ساکن شده و با ایجاد سایه احراز هویت می کند و در حالت دوم از پوسته خارجی عبور کرده و به فضای داخلی رخنه میکند و با حرکت خورشید در ساعات مختلف روز نور در عرصه تاریک داخل به رقص در می آید و انسان را قادر به آزمودن عینیات کیفی فضا می سازد بدین طریق روح فضا را به انسان می‌نمایاند. در مورد اول، كلیت و چیدمان حجم یا احجام با فرورفتگی‌ها و بیرون زدگی‌ها و ویژگی های متفاوت آنها از قبیل مصالح، رنگ، بافت، جنس و ... در شكل‌گیری ادارك فضایی بسیار تعیین كننده اند، نور یا برروی پوسته‌ای خشن، متخلخل و نقش برجسته اقتدار نشان می دهد و یا از سطحی صاف و صیقلی منعكس شده و به طور غیر مستقیم در محیط پخش می‌شود.

اسلاید 13: وقتی كه نور بر پوسته خارجی توقف (سکوت) نکرده و در راستای عبور از پوسته خارجی به حرکت خود ادامه می دهد، اینجاست كه معمار می تواند نمای خارجی را چون ابزاری برای مجسمه سازی به كار برد؛ می‌توان نور را تندیس گونه، از روزنه‌های تراشیده ی نما عبور داد و در فضای داخلی به نمایش گذاشت. هر روزنه‌ای بر دیواره‌های داخلی، می تواند نقش منبع نور را ایفا كند، با این تفاوت كه این بار سرچشمه نور را معمار می‌آفریند، و ابعاد و اشكال و نحوه قرارگیری دریچه‌های نور را با توجه به مفاهیم و ساختار فضایی كه می‌خواهد در داخل خلق كند، تغییر می‌دهد.

اسلاید 14:

اسلاید 15: مفاهیمی که در پهنه ادراک ما از چگونگی قرارگیری منابع نور و نحوه پرتو افكنی در فضا، شكل می‌گیرند را می توان به سه دسته تقسیم‌بندی کرد. ١) مركز ٢) محور ٣) حوزه یا شبكههر سبكی از معماری به سبب فرم فضایی که دارا است گویای یك محتوی ذهنی است. در طرح معماری برحسب آنچه كه ساختمان بایستی بیان كننده آن باشد، كم و بیش از این مفاهیم و تناسبات بهره می گیرند.

اسلاید 16: مرکز

اسلاید 17: مركزیت در فضا به صحنه‌ای برای هدفی خاص و نمایش یك تجربه بصری تبدیل می‌شود. منابع نور در تضاد با پیرامون تاریك و ناشناخته، معرف شناخته ها است. مركز، فضای درنگ و مكث است كه حادثه را در خود جای می‌دهد و محیط را به درون خود کشیده و ساكن می‌كند. سكوت مبهم این فضای نورانی نمادی از خورشید، ماه و پیكره‌ای الهی است. فضای مركزی، آرامش و ثبات را القا می‌كند، فضایی كه در كمال سادگی می‌تواند مظهری از مکانی مقدس باشد. نه آغاز دارد و نه پایان، حركتی است بی‌پایان كه همواره به نقطه آغازش باز می‌‌گردد.

اسلاید 18: محور

اسلاید 19: در نورپردازی به شكل محوری، یک مسیر نورانی، جهت خاصی را در فضا القا می كند، چرا كه محور، سیری است برای حركت، كه از مفاهیمی همچون سلسله مراتب و تكرار در عرصه فضا، بهره می گیرد و كششی را به سمت انتها، در امتداد خودش ایجاد می‌كند. گاهی این انتها روشن است و شناخته شده و گاهی ناشناخته.

اسلاید 20: شبکه

اسلاید 21: از برخورد محورهای نور، محدوده‌ای شكل می‌گیرد كه نقاط برخورد، به شكل مركزهایی در این شبكه نمایان می‌شوند. چنین فضایی می‌تواند هم وحدت‌آفرین باشد و هم تنوع‌پذیر و همچنین محورها و مراكز مورد بحث عمومیت بیشتری پیدا بیان می کنند. بر عكس مركز كه هدف خاصی را القا می‌كند، می‌تواند هویتی گسترده تری داشته باشد و سایر مفاهیم مانند تضاد، تقارن، سلسله مراتب و تكرار و ... در چنین فضایی به راحتی نمایان شوند. این تجربیات كیفی، از مشاهده مشخصات كمی در فضا، به طور نسبی و متغییر می توانند در چهار چوب ذهنی لمس شوند. چرا كه از طریق پارامترهایی همچون ویژگی‌های مختلف نورپردازی به شكل عمومی و در مکانی فردی به شكل خصوصی، تغییر می‌كنند.

اسلاید 22: نور در معماری ایران

اسلاید 23: جایگاه نور در فرهنگ ایرانی و هنرهاي اسلامی اي می داند که در پیرامون کائنات و موجودات « هاله » هانري کربن این نور را همان »نوري که بر گرد مخلوقات اهورامزدا هاله افکنده است. » : متعلق به عالم نور و اشراق موجود استهمچنین این همان نور ساطع از عالم قدس است که اکسیر معرفت و قدرت و فضیلت تلقی میشود و سرچشمه این انوار که سهرودي از آن ها سخن می گوید به طور قطع همان امري است کهبه نحو خاص و مختص در اصطلاح خره بنا بر آیین مزدیسنا مندرج است. همچنان که ذکر شد،حضور این معنا در فرهنگ ایرانی، هالۀ نورانی یاد شده را اصلی ترین مشخصۀ قدیسین و اولیا درنگارگري ایرانی از یک سو و نقوش هندسی انتزاعی در دیگر سو قرار داد. شاید اولین نمونه از حضور« نسخه اي از رساله خطی منسوب به جالینوس » انسانی نورانی و هاله نورانی اش در نگارگري ایرانیمربوط به مکتب نگارگري سلجوقی است که تمامی شخصیت هاي موجود در تصویر، داراي هاله ايدر « الله نور السموات و الارض » نورانی اند. شباهت فوق العاده مفهوم نور در فرهنگ زرتشتی بافرهنگ اسلامی، هالۀ نوري (که اینک به صورت شعله اي فروزان در آمده بود) را در اطراف صورتفرار » مربوط به مکتب شیراز یا « ابراهیم در میان آتش » پیامبران و اولیا قرار داد.

اسلاید 24: اولین تاریخی که ما از بهره گیری نورخورشید در بناهای ایرانی اطلاع داریم سده سوم هزاره چهارم ق.م می باشد که درآن زمان جهت کسب نور و سایه از ایجاد اختلاف سطح در دیوارهای خارجی استفاده می کردند. در شهر سوخته از هزاره سوم و دوم ق.م از روی آثار خانه هایی که دیوار آن ها تا زیر سقف باقی مانده بود می توان استنباط کرد که هر اتاق از طریق یک در به خارج ارتباط داشته و فاقد پنجره بوده اند، در دوره عیلام در حدود ١٣٠٠و١٤٠٠ق.م نیز نمونه ای از پنجره های شیشه ای بدست آمده که شامل لوله هایی از خمیر شیشه می باشد که در کنار هم و در داخل یک قاب جای می گرفته و به طور حتم جهت روشن کردن داخل بنا مورد استفاده بود.از جمله کهن ترین مدارک ونمونه های در و پنجره در معماری ایران را شاید بتوان در نقش قلعه های مادی در آثار دوره شاروکین یافت. از روی نقش برجسته آشوری می توان روزن هایی را که بر روی برج ها ساخته شده اند تشخیص داد. در دوره هخامنش در تخت جمشید وضع درها به خوبی روشن و پاشنه گرد آن ها اغلب به جای مانده است. بر اساس تحقیقات پروفسور ولفانگ معلوم شده که انحراف زوایای تخت جمشید بر اساسی بنیاد گذاشته شده که به وسیله ایجاد سایه روشن های گوناگون تعیین روز اول سال و فصول مختلف میسر می شده و این انحراف به معمار ایرانی اجازه می داده مکان های مورد نیاز برای سکونت را به گونه ای بسازد که در فصول مختلف سال هر خانه به مقدار لازم از آفتاب و روشنایی استفاده نماید.

اسلاید 25: ساسانیان تمایل به نشان دادن تضاد بین سایه و روشن داشته اند واین امر در تمام بناهای آن ها مشهود است.نوک گنبد ها ی چهار طاقی آن ها به صورت روزنه در آمده زیرا برای برافروختن آتش به آن احتیاج داشته اند. در بناهایی که طاق ضربی داشته اند معمولا تامین نور از آن قسمت هایی بوده که سقف مسطح داشته اند. روش استفاده از طاق گهواره ای که از انواع طاق سازی ها ی عصر ساسانی است به معمار اجازه می داد که در فاصله میان دو قوس پنجره تعبیه نماید و روشنایی بنا را تامین کند. در دوره ساسانی که استفاده از گنبد به شکل وسیعی معمول شده و جز ویژگی های این معماری می شود می بینیم که در روی گنبد روزنه هایی که با حفره هایی تعبیه می کردند که احتمالا برای پوشش آن ها از شیشه استفاده می کردند تنها از روزن وسط گنبد یا از سوراخ های تعبیه شده بر روی آن جهت نورگیری استفاده می کردند.

اسلاید 26: تاثیر نور در معماری اسلامی انکار ناشدنی است و از اهمیت و گستردگی معنایی زیادی برخوردار است. نقش نور در معماری اسلامی تاکید بسیار گسترده بر اصل تجلی است. نقش نور شفاف کردن ماده و کاستن از سردی و صعوبت بناست. نور به عنوان مظهر وجود در فضای مسجد افشانده می شود تا یکی از عناصر تشکیل دهنده فضای ادراکی باشد. در واقع نور تحرک و حیاتی فعال به تزئینات اسلامی بخشیده است و به جای اینکه ذهن را به دنبال خود بکشد انسان را به جهانی خیالی رهنمون می سازد.

اسلاید 27:

اسلاید 28: چنانچه بر این اعتقاد باشیم که معماری ایرانی یک معماری حقیقت جو است حقیقت برای معمار در کمال است و کمال ازآن باریتعالی است و هرچه که در این معماری حضور دارد عضوی از آن است که جدایی ناپذیر است و رو به سوی حقیقت دارد. نور نشانی از حرکت به سمت حقیقت است که حالت فیزیکی و مادی ندارد و این موضوع در کنار عوامل دیگر مانند اقلیم و موقعیت قرار گیری یک بنا و نحوه استفاده از نور مطرح می شود.

اسلاید 29:

اسلاید 30: در معماری ساختمانهای معاصر نور به طور مستقیم وارد فضای داخل سلختمان می شود؛ این غیر از خلوص معنوی می باشد. با این نگرش و تفکر نور در معماری حضور مستقیم دارد، در صورتی که در معماری ایرانی نور همیشه تعدیل شده دریافت می شده است و این امر از طریق عناصر تشکیل دهنده ی معماری مانند انواع روزن ها-نورگیر ها-گلجام و شیشه های رنگی و ارسی ها تامین می گردید.

اسلاید 31:

اسلاید 32: در فضای معماری ایرانی به دقت از سلسله مراتب نور و تاریکی در جهت حرکت و هدایت از فضایی به فضای دیگر استفاده شده است. در این سلسله مراتب شدت نور و تاریکی در فضاهاست که میزان اهمیت آن ها را مشخص می کند. با تامل در الگوی اصلی معماری سنتی ایران می بینیم که در خانه ها و مساجد و بیشتر فضاهای عمومی دیگر بطور محسوس جایگاه ویژه ای دارد. به طور مثال یک خانه مسکونی را در نظر می گیریم پس از ورود به آن و مکثی در هشتی خانه از فضاهای کم نور و نسبتا تاریک – که بیشتر آن ها فضاهای حرکتی و مکث میباشند و توسط شعاع های نور تابیده شده از کنار یا بالا هدایت می شود- به حیاط که قلب بنا و پرنورترین فضاست می رسیم. در طول مسیر حرکتی ، ورود نور از طریق روزن ها به فضای داخلی بسیار حساب شده است؛ همچنین بازشو ها و روزن های اطاق ها نیز به نحوی است که عبور نور سطح محدودی از پوسته فضای داخلی را به خود اختصاص می دهد، که از طریق شعاع های نورانی ورود نور به فضای درون مشخص می شود و در تقابل با فضای غالب تاریکی داخل، اثر نور با اهمیت و پر رنگ تر جلوه می کند. نمای بیرونی ساختمان به علت درون گرا بودن خانه های ایرانی هیچ ارتباط بصری و روزنی با داخل بنا ندارد و نور مورد نیاز بنا از روزنه های رو به حیاط تامین می شده است.

اسلاید 33:

اسلاید 34:

اسلاید 35: نور طبیعی دربناهای سنتی همواره جهت دهنده و از جهت خاصی وارد فضاها می شود، در صورتی که با تغییرات محسوسی که در عصر حاضر در نحوه نگرش انسان به وجود آمده، نگاهشان از آسمان به عنوان یک فضای ماورا طبیعی به یک اصل فیزیکی و مادی تغییر یافته و نور به یک عنصر کاربردی تبدیل گردیده است. بنابراین استفاده از نور در فضای مدرن از معنا رمزی خود تهی شده. به عبارتی نور در معماری سنتی موجب تمرکز و در معماری مدرن موجب تفرق است. 

اسلاید 36: معماری و نور به همان اندازه به یکدیگر وابسته اند که جسم و روح، یکی برای زنده بودن و دیگری برای حضور مادی این جهان به دیگری نیاز دارد و آن هنگام که نور بر جسم فضا جاری می شود هر دو در جهان مرئی «وجود» پیدا می کنندنقش نور در معماری مدرن : مساله مهم در این میان آن است که با بالا رفتن تکنیکهای ساخت و ساز و دستیابی به سهولت در اجرا در بیشتر موارد توجه و ظرافت هایی که در گذشته و در سبک های متنوع معماری کشورمان و سایر ملل در پرداختن به نور بوده متاسفانه امروزه دیگر به چشم نمی خورد و نیروی کار آمد نور در ادراک فضا و بالا بردن کیفیت معماری و بدنبال آن کیفیت زندگی بلا استفاده شده است نور قادر است از لحاظ بصری به فضا وسعت ببخشد.که مملو از تضاد سایه فضایی که فضایی روشن است سر شار از نیروهای بصریست.قطعاً نور یکی از عناصر تعیین کننده آهنگ حیات در زندگی بشر است.

اسلاید 37: نور قادر است از لحاظ بصری به فضا وسعت ببخشد. اما فضایی که با نور یکنواخت پر شده باشد بسیار خنثی است و در تاریکی محض اصولا فضایی وجود ندارد، بر خلاف این دو، فضایی که مملو از تضاد سایه روشنهاست سر شار از نیروهای بصریست.نقش نور در فضا

اسلاید 38: نور در فضای معمارینور یک ابزار بیان معماریست که علاوه بر آن بر سایر ابزارهای معمارانه نیز تاثیر گذار است. سناریویی که معمار برای نور مطلوب ساختمان خود در روز وشب در نظر می گیرد در پیدایش حال و هوای کلی حاکم در بنا نقش دارد و همان اهداف کلی که گام اول در بدست آمدن کالبد روحی بناست را شکل می دهد

اسلاید 39: نتیجه گیرینور در دوره های مختلف معماری و سبک های گوناگون معماری، با هدفی خاص و تعریف شده به کار گرفته می شد. روندی که معماری معاصر طی می کند کم کم به سمتی پیش می رود که نور جایگاه حسی و معنوی اش را از دست می دهد. این وظیفه بر عهده معمار است که از نور و سایه، روشنایی و تاریکی، روزنه های جداره بنا و... به گونه ای استفاده کند که مانع انجام دادن فعالیتهای روزانه نشود، بعلاوه احساس مطلوبی را در شخص ناظر القا کند.

اسلاید 40: پایان