الزامات و بایسته‌های علم دینی

صفحه 1:
الزامات و بایسته‌های علم دینی 

صفحه 2:
wae: ll © ارائه فوق بر اساس کتاب «تأملاقی در باب دین و رهاوردهای ‎OT‏ در تریست دینی» و همچین جستجوهای مرتبط با این مبحث تهیه شده است. فرض بر این است که قبل از این فصل مباحث مربوط به تعاریف هین و علم و همچین فصل نقد و بررسی دید گاه‌های معاصر در باب نسبت دین و علم مطالعه شده است. 

صفحه 3:
۱5 

صفحه 4:
علاوه بر موضوع. در اهداف هم اشتراکاتی دارند. شین منحصر به امور مربوط به عالم ماوراء نیست و به جهان ماده نیز می‌پردازد. 

صفحه 5:
برداشت‌هایی که از علم بومی در ایران می‌شود چیست؟ کدامیک از این برداشت‌ها با هدف برقراری شتی بین علم و دین و لسیت مکعل بوتن ‎gal‏ رتر است؟ | بيش شرطهاى تحقق اين معنا جيست؟ ۱5 

صفحه 6:
دکتر مرتضی مطهری دین شناس و استاد فلسفه و از شاگردان شاخص علامه طباطبایی 

صفحه 7:
علم و دین به مثابه دو بال برای پرواز اگر بدین معناست که هر کدام مسائل خاصی را حل مى كنند, عملاً باز به متباين بودن علم و دين اشاره شده است! اما اگر منظور نسبت عام و خاص من وجه باشد؛ یی جطور دو حوزهبا بيش فرضها و مفروضدهاى متفاوت و بعضاً متغاير و 5 می‌توانند در راستای هدف و موضوع مشترک همدیگر را کامل کنند؟ علم بومی 

صفحه 8:
دکتر مجید کافی © دکترای جامعه‌شناسی از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه 

صفحه 9:
علم دینی؛ ِ در نتیجه استخراج مجموعه آموزه‌ها و تعاليم یک دین خاص در خصوص یکت موضوع معين ضعف جدى اين فوع نكاهة ‎ool Ty ead‏ ا ل ين مواردی چون کشف و شهود و حی: مثلاً در اسلام: كلام افق قرآنی و.. 

صفحه 10:
آیت‌اللّه جوادی آملی @ فقیه. فیلسوف عارف مضر قرآن و از مراجع. 

صفحه 11:
عقل بنابه فرهنگ اسلامی(قرتن و سنت). تأمین کننده معرفت دینی محسوب می‌شود. عقل از عمده‌ترین روش‌شناسی‌های علوم جدید تلقی می‌شود. 

صفحه 12:
عقل بنابه فرهنگ اسلامی(قرلن و ‎oe‏ ‎waste‏ كننده معرفت ديلى مهستوت می شود گونه معرفت عقلانی و دانش علمی عقل از عمده‌ترین روش‌شناسی‌های علوم جدید تلقی می‌شود. 

صفحه 13:
بر مبنای فلسفه الهی, جهان هستی به عنوان خلقت خداوند است. بر مینای فلسفه ماتریالیستی, جهان سراسر ماده است و بايد به عنوان طبيعت بررسى شسود. 

صفحه 14:
:برای احیای اسلامی کردن علم در علوم عنوان «طبیعت» برداشته شده به جای آن «خلقت» قرار گیرد. عنوان «خالق» که مبداً فاعلی است؛ همواره لحاظ شود. هدف خلقت که پرستش خدا و گسترش عدل و داد است به عنوان مبداً غایی منظور گردد. ادله نقلی مانند آیه قرآن یا حدیث صحیح نیز مبنای استنتاج علمی قرار گیرد. از تائیدهای نقلی یا تحلیل‌های آن استمداد شود. تفسیر هر جزئی از خلقت, با در نظر گرفتن تفسیر اجزاء دیگر آن باشد. 8 

صفحه 15:
انعطاف ‏ زياد در مفهوم‌پردازی درباره علم دینی. هر تلاش علمی می‌تولند در دایره علم دینی قرار که بیشتر به دانشمند مربوط است تا ماهیت علم. ۳ 

صفحه 16:
دکتر سعید زیبا کلام © دکتری فلسفه دانشگاه لیدز انگلستان ۵ استاد فلسفه دانشگاه تهران 

صفحه 17:


صفحه 18:
دکتر مهدی گلشنی ‎٩‏ دکترای فیزیک از دانشگاه کالیفرنیا 8 عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف © عضو يبوستة فرهتكستان علوم © رئيس و بنياتكذار “كروه فلسفه عليم دانشكاه صنعتى © رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطلعات فرهنگی 

صفحه 19:
علم مستقل از پیش‌فرض‌های متافیزیکی نیست. در كزينش آزمايش هاو مشاهدات. بيش فرضها و نوع جهانبينى يؤوهشكر موثو است. تقاوت بنیادی بین پژوهشگر لاییک و پژوهشگر معنقد به خذا در اهداء بيامدها و جهت گیری‌های کاربردی یافته‌ه مشهود خواهد بود علم دینی, علمی است که هم پیش‌فرش‌های متافیزیکی اش متلثر از جهان‌بینی دینی باشد و هم جهت گیری‌هایکاربردی‌اش مطلبق دستورات دین(متلاً اسلام) در جهت رفع نبازهای مشروع فردی و اجتماعی افراد و جامعه باشد. دخالت ارزش‌های دینی و جهان‌بینی الهی دررحوزه فعالیت‌های علوم انسانی بسیار وسیخ‌تر وعمیق‌تر از علوم طبیعی | 

صفحه 20:
پیش‌فرض الهی با دینی ملاک چندان دقیقی نیست! ‎nN ce Giada ce‏ إن الاق مر كردي لين تعريف مىتوائد الهى فرض شود. عدم مشخص شدن معنای نیازهای مشروع فردی و اجتماعی! اشتراک جهت گیری الهی در ادیان توحیدی, موجب وجود علم ‏ مشترک دینی می‌شود نه مثلاً علم اسلامی یا مسیحی, دخالت ارزش‌های دینی و جهان‌بینی الهی در حوزه فعالیت‌های علوم انسانی بسیار وسیخ‌تر وعمیق‌تر از علوم طبیعی است... 

صفحه 21:
دكتر سید خسن دصر © فيلسوف 8 _نویسنده. نظریه‌پرداز و استاد مطالعات اسلامى دانشگاه جورج واشنکتن در آمریکا از شاگردان علامه طباطبایی 

صفحه 22:
0 © هیچ حیطه معقیلی نیست که کاملاً علم نامقدس نا مقدس باشد. جرلكه جهان هستی ‎Ce)‏ تعاماً مظهر الهى است. ۷ بر اه ات به تیب علم مقدس علم دینی علمى است كه شالودة آن نگرش الهی و دینی باشد ray ‏راهبردى براى نيل به حق.‎ ML mel 9 و هدف تن هدلیت انسان, روشنایی بخش روان وی‌به نور علم و معرفت و نيل به ذاق قدسى است. 

صفحه 23:
عدم مشخص بودن چگونگی از بهره‌مندی از مفروضه‌های متافیزیکی در علم مقدس عدم روش‌مندی و تبعیت از روش‌شناسی علمی در مسبر پیشنهادی. منظور از احیاء جهان‌بینی اسلامی سنتی چیست؟ آب فقط یک چهان‌بینی سنتی وجود دارد با سة هدف از احباء جهان بیتی سنتی آلهی چیست؟ آبا فی نفسه فقدس و ارزشنند است با جهت‌متنی آن موضوعیت هارد؟ اگر جهت‌گیری آن مهم است. آبا نمى توان آن را به علوم جديد نيز الحاق کرد آبابجای «احیله. «بازتولید» عبارت بهتری اشکالات و نارسایی‌ها 

صفحه 24:
علی عابدی شاهرودی 6 فیلسوف 8 صاحب نظر در فلسفة اسلامی و فلسفة تطبیقی 

صفحه 25:
دينى خا علم دینی عام علومدینی 0 علومى كه استخراج آن از متون دينى امكا نيذير ‎ee‏ . ره عهدددار فرايندها: تشریح» ترویج و تطبیق آن است. ا ان عهده‌دار فرابندهای ‎ ‏مشخص کردن مسائل دانش مورد نظر تا بوان محدوده آن را مشخص و دربره موضوعات آن طرح مسئله کرد. + بازشناسی متون و منابع دینی که شناسه‌های منظور شده از مسائل در آن وجود درد یا قبل اکتشاف است. تحقیق در کتب و اسناد حدیث. هم بر مبنای قدما و هم بر مبنای متأخرین و هم بر مبنای جمع دو منبع. ۰ تحقیق در انواع اکتشاف‌های معکن از متون دینی کنار هم نهادن امور استخراج شده یا استخراج يشير از مجموعداى از متون.با امور استخراج شده ویا استخراج پذیر از مجموعه دیگری از متون برای ملاحظه هر مجموعه از استخراجها با مجموعه ديكر. سنجیدن هر مجموعه با مجموعه دیگر. ۳ * . سنجیدن همه استخرا‌ها با مدل متحقق کتاب خدا وبا مدل‌های خصوصی متحقق الصدو از معصومین. ‎ *‏ آزادکردن دستگاه شناسایی به مثابه دستكاه ناظر از تأثر بخش اکتسابی آن دستگاه ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 26:
بر خلاف فیلسوفانی مانندپیپر. چون عقل انسان بیک دستگاهاکتشلفی است. می‌تواند بهمقتضای استدلال خود را به تتايجى برسائد كه با نظريدها مقابله كند. از لحاظ ساختارى. تفاوت زيادى بين علم دينى و علوم جديد نيست. بلكه به لحاظ هدفى داراي تفلوت عميق هستند. الس تفاوت علم دينى و علوم جديد در درنظر كرفتن بنيانهاى دينى و جهت‌گیری الهی است. ‎O‏ علم دينى. كونهاى «اجتهاد» از كتاب و سنت تلقى مى شود ‎ ‎ ‏كرجه مراحل هشتكلنه را نوعى متولوقى لين نظربه مىتوان فرضي كرد. اعابه واسطه عدم روشن بودن رابطه اجتهاد و علم دينى و عدم توافق بر ميزان نقش متون دينى در توليد علمى. ابن پیش‌فرض مورد قبول نیست. ‏2 نتیجه مراحل ذکر شده این را متصور می‌کند که علم دینی خود وابسته بهعلمفعلی است. ‎ ‏مسئله روش اجتهادی از متون دینی برای مباحث مستقیم دینی نیز در طول تاریخ خیلی به روز کرآهد به نظر نمی رسد ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 27:
دکتر خسرو بافری 8 دکتری فلسفه علوم تربيتى دانشكاه نيوساوث ویلز © رئيس هينت مديره انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران 

صفحه 28:
Re ere ier UB Mer eee ‏ال‎ ‎FOTO TORTIE pte ome y ean ON fey reed | EO toe Bere ed هسته مرکزی نظریه را ای oie) سحت هسته یا همان لین فرضیه‌ها هستند که مورد مشاهده و آزمایش و بطال پذیری قرار می‌گیرند و در صورت ابطال, جهت حفاظت از سخت هسته. خود را با فرضیه جدید بازسازی می‌کند. 

صفحه 29:
»هر كاه صحبت از علم دينى به ميان مى آيد .منظورنظربههاى علمى است كه بر مبناى دين شكل كرفتهاند ابن بيش فرضها از منابع و متون دينى (مثل كتاب و سنت در اسلام) اخذ شده باشد. 

صفحه 30:
شرایط شکل گیری علم دینی از پیش‌فرض‌های آماده شده تعداد فرضیه‌ها آنقدر باشد به عنوان «صورت‌بندی» بتوان نظریه‌ای در خصوص فرضیه‌ها استفاده شود. موضوع مورد مطالعه ارائه داد. بت جل كا در مقام داورى اين فرضيدها. شواهدی برای تبیین: 

صفحه 31:
نقاط قوت: فلل إين طرح: نظام مند و دارا ساختار است. الا به لحاظ روشى. از همان روش علم جدید پیروی می‌کند. اين امر مكان قضاوت. داورى و نقد را بهتر فراهم مى كند. = نگاه به علم دینی, نكاه تأسيسى است كه به دست انديشمندان و محققين شكل مىكيرد. لذا نقد و يا ابطال آن, به بنیادهای دینی لطمه نمی‌زند. 

صفحه 32:
اما: تا نارسایی مفهوم «آموزه‌های دینی». اگرچه مفهوم دای تناوتتهایزتادق یل سا عتنفزاق انقا الا جه آموزههايى مى تواند در نقش بيش فرضها ظاهر شوند؟ مثلاً توحید. آفرینش انسان از خاک و لكا كزارههليى كه دين اسلامى را از ساير اديان توحيدى جدا می‌کند چیست؟ 

صفحه 33:
نقش جهت‌دهی و هدف‌عذاری i, LES 7 ‎Teese‏ ۰ ورود پیش‌فرض‌های دینی در قلمرو علم و عدم تعریف واضح از آن‌ها ‏حاکمیت جهت گیری دینی در حوزه علم ‏عدم توجه نه نقثن علم در خوزه دين ‏عدم تعيبن ‎pole pelle Cons‏ دينى و عالم ‏علم دينى ‎ 

صفحه 34:
استفاده از آراء سایر فلاسفه و متفکرین مانند وبتگنشتاین. کوهن و ... با ۲ روشمند بودن نظريه... سا توجه به رابطه دو سویه علم و دین = توجه به مراحل ساخت فرضیه و مقام داوری به شیوه آزمون پذیری و .. 

صفحه 35:
MED nnn | ا ا اال ل لت اك فلسفه ساخته و پرداخته بشر است و زبان آن با زبان وحیانی دینی متفاوت است. * _ اگرچه دکتر باقری سه منطقه: مر کزی» میانی و مرزی را مطرح کرده استه اما تفسیر این مناطق پیشتر متأثر از تفاسیر انسانی و تاریسنی است. بس نمىتوان بخش يا بخشهايى از بيام وحيانى را فلسفى بيان كرد... 

صفحه 36:
برای تحقق علم دینی باید شرط‌هایی در نظر گرفت: زبان علم و دین به هم نزدیک‌تر و مأنوس‌تر هستند علمل» از زبان فلسفه استفاده كرده الست و اين مفهوم ‎fo Je als‏ باقرى براى تببين مفهوم «انسان” مستقیماً در قرآن و سنت نیامده است. ‎۱5 ‎ 

صفحه 37:
برای تحقق علم دینی باید شرط‌هایی در نظر گرفت: و پر کردن نحله‌های قدرتمند فلسفی بر آمده از دین. مشاء» اشراق» صدرایی و ... 1 تسیر هی با ماد نی در مسيرتوليد عم مكى نخواهند كرد بلك يزه امي ی از ‎Ye‏ ‎pa a‏ 9 اقری»سا بدا ات ات ما یات مر هن اه ات۹ ات۳۳۹۹ ] ‎abou esis‏ وفع متعابيت ابا لوليد علو ل 

صفحه 38:
برای تحقق علم دینی باید شرطهایی در نظر گرفت: تفاسیر فلسفی از دین» ناظر بر هستی‌شناسی» معرفت‌شناسی» ارزش‌شناسی و انسان‌شناسی مبتنی بر آموزه‌های دینی است. فلسفه دین» ناظر به طرز تلیقی و مفهوم‌پردازی اندیشمند دینی از «خود دین» است و باید به سوالاتی مانند: - چیستی دین - كار كردهاى دين - نقش و جايكاه دين در زندكى انسان - توانمندىهاى دين 

صفحه 39:


الزامات و بایسته‌های علم دینی :مقدمه ● ارائ ه فوق بر اس اس کتاب «تأمالت ی در باب دین و رهاوردهای آ ن در تربی ت دین ی» و همچین جستجوهای مرتبط با این مبحث تهیه شده است. ● فرض بر این است که قبل از این فصل ،مباحث مربوط به تعاریف دین و علم و همچنین فصل نقد و بررسی دیدگاه‌های معاص ر در باب نس بت دین و عل م مطالعه شده است. دوران جدید تباین ‏science ‏religion ‏science تعارض ‏religion برای ایجاد آشتی بین مقوله علم و دین بنیان‌های مشترک عالوه بر موضوع ،در اهداف هم اشتراکاتی دارند. • جهان‌شناسی • انسان‌شناسی دین ،منحصر به امور مربوط ب ه عال م ماوراء نیس ت و به جهان ماده نیز می‌پردازد. برای فهم مفهوم علم بومی: برداشت‌های ی ک ه از عل م بومی در ایران می‌شود چیست؟ 1 کدام‌یک از این برداشت‌ها با هدف برقراری آشتی بین علم و دین و نسبت مکمل بودن آن‌دو سازگار‌تر است؟ پیش‌شرط‌های تحقق این معنا چیست؟ 2 3 دکتر مرتضی مطهری ● دین شناس و استاد فلسفه ● و از شاگردان شاخص عالمه طباطبایی مکمل ‏Religion & science علم و دین به مثابه دو بال برای پرواز اگر بدین معناست که هر کدام مسائل خاصی را حل می‌کنند ،عم ً ال باز به متباین بودن علم و دین اشاره شده است! اما اگر منظور نسبت عام و خاص من وجه باشد؛ ‏Fا و مفروضه‌های متفاوت و بعض ًا متغایر ‏Fا پیش‌فرض‌ه چطور دو حوزه ب می‌توانند در راستای هدف و موضوع مشترک همدیگر را کامل کنند؟ مفهوم علم دینی و علم بومی دکتر مجید کافی ● دكتراي جامعه‌شناسي از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه علم دینی؛ در نتیجه استخراج مجموعه آموزه‌ها و تعالیم یک دین خاص در خصوص یک موضوع معین ... علمِ نگاه: ضعف جدی این نوع دینی علوم دینی ‏Fی با ‏Fی وتجرب ‏Fی روش‌های عقل ‏Fه شده و عدم همنشین ‏Fر گرفت محدود بودن علوم در نظ حی....مفاهیم بدست آمده از منابع شهود وو تبیین کشف وتوجیه چونبرای مواردی که علومی دس ت اول دین ی ب ه کار گرفت ه می‌شود. مث ً ال در اسالم :کالم ،فقه ،علوم قرآنی و ... آیت‌اهلل جوادی آملی ● فقیه ،فیلسوف ،عارف ،مفسر قرآن و از مراجع تقلید شیعه 1 عقل بنا به فرهنگ اسالمی(قرآن و سنت)، تأمین کننده معرفت دینی محسوب می‌شود. ی ی 2 عق ل از عمده‌تری ن روش‌شناسی‌های علوم جدید تلقی‌ می‌شود. 1 عقل بنا به فرهنگ اسالمی(قرآن و سنت)، تأمین کننده معرفت دینی محسوب می‌شود. ی علم، هرگونه معرفت عقالنی و دانش علمی 2 تمام ًا دینی است و چیزی بنام علم غیر دینی وجود ندارد. عق ل از عمده‌تری ن روش‌شناسی‌های علوم جدید تلقی‌ می‌شود. بر مبنای فلسفه الهی ،جهان هستی خلقت خداوند است. ِ به عنوان علم دینی جهت‌مند کردن علم دینی ،نوعی جهت گیری خاص علم علم دینی علوم بر اساس زیربنای فکری و فلسفی‌شان بر مبنای فلسفه ماتریالیستی ،جهان سراسر ماده است و باید به عنوان طبیعت بررسی شود. علوم تجربی جدید ،ناقص و نارسا است .چون برای آن نه سرآغاز و نه سرآنجامی برای آن قائل است. علم الحادی برای احیای اسالمی کردن علم ،تغییر اساسی در نگاه به طبیعت و نقش خداوند در جهان هستی و علم :برای احیای اسالمی کردن علم یک: در علوم ،عنوان «طبیعت» برداشته شده به جای آن «خلقت» قرار گیرد. :دو عنوان «خالق» که مبدأ فاعلی است ،همواره لحاظ شود. :سه چهار : هدف خلقت که پرستش خدا و گسترش عدل و داد است به عنوان مبدأ غایی منظور گردد. ادله نقلی مانند آیه قرآن یا حدیث صحیح نیز مبنای استنتاج علمی قرار گیرد. :پنج از تائیدهای نقلی یا تحلیل‌های آن استمداد شود. :شش تفسیر هر جزئی از خلقت ،با در نظر گرفتن تفسیر اجزاء دیگر آن باشد. ضعف در زیاد انعطاف مفهوم‌پردازی درباره علم دینی. نقش استنتاج‌های به عمل آمده از مناب ع نقل ی به خوبی روشن نیست. ه ر تالش علمی می‌توان د در دایره علم دینی قرار بگیرد. جهت‌مندی کیفیت ی است ک ه بیشت ر ب ه دانشمند مربوط است تا ماهیت علم. قوت اینجا بیشتر بحث از «عالم دینی» است تا «علم دینی»! دکتر سعید زیباکالم ● دکتری فلسفه دانشگاه لیدز انگلستان ● استاد فلسفه دانشگاه تهران حوزه علم ،مستقل از تعلقات و تمنیات انسان نیست. ارزش‌های دینی نیز بخشی از تعلقات و تمنیات بشری است ضعف ‏Fم ارزش‌ها و باورهای دینی عدم روشنی مفهو ناروشنFی و ابهام در چگونگFی اسFتفاده از ارزش‌ها و ‏Fان مبنایی برای تولید علم. دستورات دینی به عنو ارزش‌ها ،نگرش‌ها و نوع باورهای دینی ،می‌تواند مالک تمایز علم از غیر علم یا شبه علم باشد. دکتر مهدی گلشنی ● دكتراي فيزيك از دانشگاه كاليفرنيا ● عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شريف ● عضو پيوستة فرهنگستان علوم ● رئيس و بنيانگذار گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتي ● رئيس پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي علم مستقل از پیش‌فرض‌های متافیزیکی نیست. در گزینش آزمایش‌ها و مشاهدات ،پیش‌فرض‌ها و نوع جهان‌بینی پژوهشگر موثر است. تفاوت بنیادی بی ن پژوهشگ ر الئی ک و پژوهشگ ر معتق د ب ه خدا در اهدا ،پیامدها و جهت‌گیری‌های کاربردی یافته‌ها مشهود خواهد بود. علم دینی ،علمی است که هم پیش‌فرض‌های متافیزیکی‌اش متأثر از جهان‌بینی دینی باشد و هم جهت‌گیری‌های کاربردی‌اش مطابق دستورات دین(مث ً ال اسالم) در جهت رفع نیازهای مشروع فردی و اجتماعی افراد و جامعه باشد... دخالت ارزش‌های دینی و جهان‌بینی الهی درحوزه فعالیت‌های علوم انسانی بسیار وسیع‌تر وعمیق‌تر از علوم طبیعی است... علم مستقل از پیش‌فرض‌های متافیزیکی نیست. در گزینش آزمایش‌ها و مشاهدات ،پیش‌فرض‌ها و نوع جهان‌بینی پژوهشگر موثر است. پیش‌فرض‌ الهی یا دینی مالک چندان دقیقی نیست! بخ6ش بزرگ6ی از علوم جدی6د ک6ه ص6فت س6کوالر ی6ا الئی6ک ب6ه آ6ن اطالق می‌شود 6ب6ا این ‌تواندنالهی فرض تعریف می شود.الئی ک و پژوهشگ ر معتق د ب ه خدا در اهدا ،پیامدها و پژوهشگ ر بنیادی بی تفاوت جهت‌گیری‌های کاربردی یافته‌ها مشهود خواهد بود. عدم مشخص شدن معنای نیازهای مشروع فردی و اجتماعی! علم دینی ،علمی است که هم پیش‌فرض‌های متافیزیکی‌اش متأثر از جهان‌بینی دینی باشد موجب توحیدی، مطابقادیان ‌اشی در گیرییاله جهت اشتراک دین(مث ً علمرفع نیازهای وجودجهت اسالم) در ال دستورات ‌های کاربرد ‌گیری و هم جهت نه مث ً اسالمی یا مسیحی. جامعهعلم ال اجتماعی‌شود فردی ودینی می مشترک باشد... افراد و مشروع دخالت ارزش‌های دینی و جهان‌بینی الهی درحوزه فعالیت‌های علوم انسانی بسیار وسیع‌تر وعمیق‌تر از علوم طبیعی است... دکتر سیدحسین نصر ● فیلسوف ● نویسنده ،نظریه‌پرداز و استاد مطالعات اسالمی دانشگاه جورج واشنگتن در آمریکا ● از شاگردان عالمه طباطبایی مبتنی بر تجربه و قیاس علم نامقدس (علم جدید) علم مقدس (علم سنتی) روش قیاس و تجربه در جهت زدودن معرفت باطنی تالش کرده و موج ب دوری انس ان از کن ه معرفت متعالی خویش است. بر پایه اعتقاد به متافیزیک و دین راهبردی برای نیل به حق.... هیچ حیطه معقولی نیست که کام ً ال نا مقدس باشد .چراکه جهان هستی تمام ًا مظهر الهی است... علم دین ی ،علم ی اس ت که شالوده آن نگرش الهی و دینی باشد و هدف آن هدایت انسان ،روشنایی بخش روان وی به نور علم و معرفت و نیل به ذاق قدسی است. خاتمه دادن به دیدگاه پرستش گرایانه به علم و فناوری جدید. مقدس علم احیاء جهان‌بینی اسالمی سنتی چیست؟ آیا فقط یک جهان‌بینی سنتی وجود دارد یا ....؟ منظور از شناخت عمیق علوم جدید غربی به منظور کسب آگاهی و توانمندی الزم جهت نقد دقیق آن‌ها. (علم سنتی) هدف از احیاء جهان‌بینی سنتی الهی چیست؟ آیا فی نفسه مقدس و ارزشمند است یا جهت‌مندی آن موضوعیت دارد؟ احیاء علوم اسالمی سنتی در تمامی قلمروهای علمی اعم از پزشکی ،داروشناسی ،معماری ،کشاورزی و . ... اگر جهت‌گیری آن مهم است ،آیا نمی‌توان آن را به علوم جدید نیز الحاق کرد؟ آیا بجای «احیاء»« ،بازتولید» عبارت بهتری نیست؟ اقدام جهت تلفیق مجدد علم با اخالق ،با کمک ساختارهای نظری و شالوده فلسفی علم. اشکاالت و نارسایی‌ها عدم مشخص بودن چگونگی از بهره‌مندی از مفروضه‌های متافیزیکی در علم مقدس. رجوع به منابع اسالمی سنتی(کتاب و سنت) به منظور تدوین جهان‌بینی اسالمی وخصوص ًا مفهوم اسالمی در مسیر پیشنهادی. علومعلمی ‌شناسی عدم روش‌مندی و تبعیت از روش طبیعی. طبیعت و علی عابدی شاهرودی ● فیلسوف ● صاحب نظر در فلسفۀ اسالمی و فلسفۀ تطبیقی علم دینی خاص علوم دینی سنتی ،که دین عهده‌دار تعلیم ،تبیین، تشریح ،ترویج و تطبیق آن است. علم دینی عام علومی که استخراج آن از متون دینی امکان‌پذیر ‏Fای است هرچند دین بطور ویژه عهده‌دار فراینده آن نباشد. • مشخص کردن مسائل دانش‌ مورد نظر تا بتوان محدوده آن را مشخص و درباره موضوعات آن طرح مسئله کرد. • بازشناسی متون و منابع دینی که شناسه‌های منظور شده از مسائل در آن وجود دارد یا قابل اکتشاف است. • تحقیق در کتب و اسناد حدیث ،هم بر مبنای قدما و هم بر مبنای متأخرین و هم بر مبنای جمع دو منبع. • تحقیق در انواع اکتشاف‌های ممکن از متون دینی. • کنار هم نهادن امور استخراج شده و یا استخراج پذیر از مجموعه‌ای از متون با امور استخراج شده و یا استخراج‌پذیر از مجموعه دیگری از متون برای مالحظه هر مجموعه از استخراج‌ها با مجموعه دیگر. • سنجیدن هر مجموعه با مجموعه دیگر. • سنجیدن همه استخراج‌ها با مدل متحقق کتاب خدا و با مدل‌های خصوصی متحقق الصدور از معصومین. • آزادکردن دستگاه شناسایی به مثابه دستگاه ناظر از تأثر بخش اکتسابی آن دستگاه.  بر خالف فیلسوفانی مانند پوپر ،چون عقل انسان یک دستگاه اکتشافی است ،می‌تواند به مقتضای استدالل خود را به نتایجی برساند که با نظریه‌ها مقابله کند. از لحاظ ساختاری ،تفاوت زیادی بین علم دینی و علوم جدید نیست ،بلکه به لحاظ هدفی دارای تفاوت عمیق هستند. تفاوت علم دینی و علوم جدید در درنظر گرفتن بنیان‌های دینی و جهت‌گیری الهی است. علم دینی ،گونه‌ای «اجتهاد» از کتاب و سنت تلقی می‌شود اگرچه مراحل هشت‌گانه را نوعی متولوژی این نظریه می‌توان فرض کرد ،اما به واسطه عدم روشن بودن رابط ه اجتهاد و عل م دین ی و عدم تواف ق بر میزان نق ش متون دین ی در تولی د علم ی ،این پیش‌فرض مورد قبول نیست. نتیجه مراحل ذکر شده این را متصور می‌کند که علم دینی خود وابسته به علم فعلی است. مسئله روش اجتهادی از متون دینی برای مباحث مستقیم دینی نیز در طول تاریخ خیلی به روز و کارآمد به نظر نمی‌رسد. دکتر خسرو باقری ● دکتری فلسفه علوم تربیتی دانشگاه نیوساوث ویلز ● رئیس هیئت مدیره انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران علوم ،پیرامون نظریه‌ها شکل گرفته‌اند. شواهد و ‌شود، ضی ‌فر م شFه نظری آنچFه کFه موجFب کنار گذاشت بنیادی نظریه ‌های ‏Fن پی ک6ه معمو ًال گزاره‌های متافیزیک6ی هس6تند ک6ه نق6ش هس6ته مرکزی نظری6ه را ایفا می‌کنند. ‏Fت که ‏Fب اس ‏Fه نظریه‌ای رقی ‏Fت ،بلک ‏Fتندات ابطال کننده نیس مس ‏Fح فرضی ‏Fتی و پیش‌بینی از ‌هاس جهانه ه ‏Fن و توضی ‏Fی تبیی ‏Fه لحاظ توانای ب نظریه قبلی توانا تر است. (الکاتوش) ک6ه عموم ًا نق6ش کمربن6د ایمن6ی برای محافظ6ت از س6خت هس6ته یا همان پیش‌فرض‌های بنیادین را ایف6ا می‌کنند. ای6ن فرضی ‌هه6ا هس6تند ک6ه مورد مشاهده و آزمایش و ابطال‌پذیری قرار می‌گیرند و در ص6ورت ابطال ،جهت حفاظ6ت از س6خت هس6ته ،خود را ب6ا فرضی6ه جدید بازسازی می‌کند. ،هر گاه صحبت از علم دینی به میان می‌آید .منظورنظریه‌های علمی است که بر مبنای دین شکل گرفته‌اند علم دینی به مثابه «نظریه علم دینی» است. این نظریه ،متشکل ازپیش‌فرض‌ها و مجموعه‌ای از فرضیه‌های علمی است. این پیش‌فرض‌ها از منابع و متون دینی(مثل کتاب و سنت در اسالم) اخذ شده باشد. فرضیه‌ها با الهام از این پیش‌فرض‌ها ساخته شده و در مقام داوری و آزمون قرار می‌گیرند. شرایط شکل گیری علم دینی 1 از پیش‌فرض‌های آماده شده به عنوان «صورت‌بندی» فرضیه‌ها استفاده شود. آموزه‌های دینی از نظر علمی تجربی چندان غنی باشد که بتوان آن‌ها را به عنوان پیش‌فرض علم بکار برد. 2 3 تعداد فرضیه‌ها آنقدر باشد بتوان نظریه‌ای در خصوص موضوع مورد مطالعه ارائه داد. در مقام داوری این فرضیه‌ها، شواهدی برای تبیین‌ها، پیش‌بینی‌ها و کنترل سرچشمه گرفته از آن‌ها کسب شود. 4 نقاط قوت: این طرح ،نظام‌مند و دارای ساختار است. به لحاظ روشی ،از همان روش علم جدید پیروی می‌کند. این امر مکان قضاوت ،داوری و نقد را بهتر فراهم می‌کند. نگاه به علم دینی ،نگاه تأسیسی است که به دست اندیشمندان و محققین شکل می‌گیرد. لذا نقد و یا ابطال آن ،به بنیادهای دینی لطمه نمی‌زند. اما: نارسایی مفهوم «آموزه‌های دینی». اگرچ6ه مفهوم «منطق6ه اول دی6ن» ،ب6ه عنوان محدوده‌ای ک6ه در مقام بیان عقای6د ،ارزش‌ها و احکام6ی ک6ه ب6ه غی6ر از منب6ع وح6ی ممک6ن نیس6ت مطرح شده اس6ت ،ام6ا ای6ن تعریف خود دارای تفاوت‌های زیادی بین صاحب‌نظران است. چه آموزه‌هایی می‌تواند در نقش پیش‌فرض‌ها ظاهر شوند؟ مث ً ال توحید ،آفرینش انسان از خاک و . ... گزاره‌هایی که دین اسالمی را از سایر ادیان توحیدی جدا می‌کند چیست؟ جدا دانستن حیطه‌های علم و دین ،عم ً ال تعارض بین این دو حوزه را در پی دارد... • ورود پیش‌فرض‌های دینی در قلمرو علم و عدم تعریف واضح از آن‌ها • حاکمیت جهت‌گیری دینی در حوزه علم • عدم توجه به نقش علم در حوزه دین • عدم تعیین نسبت عالَم علم دینی و عالِم علم دینی نقش جهت‌دهی و هدف‌گذاری دین و ابهام در نوع استنتاج‌های علمی از منابع دینی اس تفاده از آراء س ایر فالس فه و متفکرین مانند ویتگنشتاین ،کوهن و ... روشمند بودن نظریه... توجه به رابطه دو سویه علم و دین توج ه ب ه مراح ل س اخت فرضیه و مقام داوری به شیوه آزمون پذیری و ... پیش‌شرط‌های تحقق این معنا چیست؟ 1 3 توجه به مفهوم پیش‌فرض‌های دینی به عنوان سخت هسته نظریه علم دینی • «پیش‌فرض» مفهومی فلسفی است. • فلسفه ساخته و پرداخته بشر است و زبان آن با زبان وحیانی دینی متفاوت است. • اگرچه دکتر باقری سه منطقه :مرکزی ،میانی و مرزی را مطرح کرده است ،اما تفسیر این مناطق بیشتر متأثر از تفاسیر انسانی و تاریخی است. پس نمی‌توان بخش یا بخش‌هایی از پیام وحیانی را فلسفی بیان کرد... برای تحقق علم دینی باید شرط‌هایی در نظر گرفت: -1تمایزگذاری بین زبان دین و زبان فلسفه آموزه‌های دینی به زبان دین فلسفه دینی به زبان فلسفه نظریه‌های علمی به زبان علم زبان علم و دین به هم نزدیک‌تر و مأنوس‌تر هستند ‏Fن مفهوم «انسان ‏Fر باقری برای تبیی ‏Fه عنوان مثال دکت ب ‏Fت و این مفهوم ‏Fتفاده کرده اس ‏Fفه اس ‏Fل» از زبان فلس عام مستقیم ًا در قرآن و سنت نیامده است. برای تحقق علم دینی باید شرط‌هایی در نظر گرفت: -2ساخته و پرداخته کردن نحله‌های قدرتمند فلسفی برآمده از دین. مانند مکتب مشاء ،اشراق ،صدرایی و ... تفاسیر فقهی و یا موارد مشابه ،در مسیر تولید علم کمکی نخواهند کرد ،بلکه نیازمند تفاسیر فلسفی از دین هستیم.... ‏Fا» منتهی شه ‏Fفه رو ‌ ‏Fه «فلس ‏Fفه ب ‏Fن فلس ‏Fتیم .ای ‏Fی هس ‏Fی دین ‏Fی بر مبان ‏Fی مبتن ‏Fفه عمل ‏Fد فلس ‏Fا ابتدا نیازمن ‏Fر باقری ،م ‏Fر دکت ‏Fه تعبی ب می‌شود و فلسفه روش‌ها به روش‌شناسی متناسب با تولید علم.... برای تحقق علم دینی باید شرط‌هایی در نظر گرفت: -3پرداختن به اصل «فلسفه دین» یا همان دین‌شناسی فلسفی. ‏Fی و انسان‌شناسی ‏Fی ،ارزش‌شناس ‏Fتی‌شناسی ،معرفت‌شناس ‏Fر بر هس ‏Fن ،ناظ ‏Fفی از دی ‏Fیر فلس تفاس مبتنی بر آموزه‌های دینی است. فلسفه دین ،ناظر به طرز تلیقی و مفهوم‌پردازی اندیشمند دینی از «خود دین» است و باید به سواالتی مانند: چیستی دین کارکردهای دین نقش و جایگاه دین در زندگی انسان توانمندی‌های دین و ...پاسخ دهد.