بهداشت محیط

بهداشت محیط

اسلاید 1: (PRIMARY HEALTH CARE) PHC در بهداشت محيط تهيه كننده: مهندس قاسم قنبري كارشناس مسئول بهداشت محيط دانشگاه شهيد بهشتي1

اسلاید 2: مقدمه :تا اواخر دوران قاجار هيچگونه نشانه اي از تشكيلات منظم و قانوني براي مديريت امر بهداشت و درمان مملكت در دست نيست.اولين قدم در راه تشكيل يك مرجع قانوني براي رسيدگي به سلامت مردم در كشور با تشكيل شورايي به نام مجلس صحت در محل دارالفنون برداشته شد و در سال 1300 وزارتخانه جديدي به نام وزارت صحيه و فوايد عامه تأسيس گرديد.در تاريخ 1320/6/28 شمسي وزارت بهداري با تشكيلات جديد تأسيس گرديد. در اين سال امور بهداشت و درمان شكل قانوني يافت و برنامه هايي براي آن تدوين گرديد. در سال 1332 اداره كل مهندسي بهداشت محيط وزارت بهداري تأسيس گرديد و يكي از اهداف آن اجراي طرحهاي توزيع آب سالم براي شهرها و روستاهاي كشور بود كه موفقيتهاي زيادي به دست آورد و در سال 1342 به منظور تأمين و تربيت نيروي انساني دوره مهندسي بهداشت در دانشكده فني و بهسازي محيط در بهداري شروع به كار نمود.شايان ذكر است در خرداد ماه 1334 قانون مربوط به مقررات پزشكي ،دارويي و مواد خوردني و آشاميدني تصويب گرديد.در تير ماه 1346 قانون مواد خوردني ،آشاميدني تصويب گرديد و در سالهاي 1347و1354 مورد اصلاح قرار گرفت و دستورالعملهاي لازم را در مورد ساخت ،توزيع و فروش مواد غذايي و آشاميدني تعيين و مجازات متخلفين مربوطه را نيز اعلام كرد. 2

اسلاید 3: در خرداد سال 1367 قانون تشكيلات و وظايف وزارت بهداشت توسط مجلس شوراي اسلامي تصويب گرديد و بند 2 ماده 1 وظايف بهداشت اعلام ميدارد : تأمين بهداشت عمومي و ارتقاء سطح آن از طريق اجراي برنامه هاي بهداشتي خصوصا“ در زمينه بهداشت محيط ،مبارزه با بيماريها ،بهداشت خانواده ،مدارس و آموزش بهداشت ”از وظايف وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشكي مي باشد. بديهي است كه تا تاريخ فوق بهداشت محيط در سطح وزارتخانه تحت عنوان مديريت بهداشت محيط فعاليت مي نمود. و از همان سال 1367 با ايجاد سيستم هاي شبكه بهداشتي و درماني به عنوان يكي از اصول اوليه بهداشت انجام وظيفه مي نمايد. 3

اسلاید 4: بهداشت به معني سلامت كامل جسمي ،رواني و اجتماعي است نه فقط فقدان بيماري ،لذا خدمات بهداشتي اوليه به عنوان كليد رسيدن به هدف ”بهداشت براي همه تا سال 2000ميلادي“ به عنوان يك هدف اجتماعي تعيين شد تا تمامي مردم جهان با رسيدن به سطح قابل قبولي از نظر بهداشت ،بتوانند از يك زندگي سالم و سودمند برخوردار گردند ، خدمات بهداشتي اوليه هسته اصلي نظام بهداشتي كشور و جزء جدايي ناپذير توسعه اقتصادي و اجتماعي جامعه را تشكيل مي دهد.4

اسلاید 5: خدمات بهداشتي اوليه :1-آموزش بهداشت با تأكيد بر مهمترين مسايل2-تأمين آب آشاميدني سالم و بهسازي اساسي محيط3-ايمن سازي بر عليه بيماريهاي عمده عفوني 4-مراقبت از گروه آسيب پذير جامعه و تنظيم خانواده5-تغذيه و اصلاح روشهاي نگهداري مواد غذايي6-پيشگيري از بيماريهاي شايع و بومي و كنترل آنها7-درمان مناسب بيماريها و حوادث8-پيش بيني و تدارك داروهاي اساسي و مورد نياز9-بهداشت رواني10-بهداشت دهان و دندان11-بهداشت حرفه اي12-نظارت بر دفع صحيح مواد زائد جامد و مايع13-نظارت بر مراكز تهيه و توزيع مواد غذايي و اماكن عمومي شامل مراكز درماني و آموزشي و تربيتي14-مبارزه با حشرات و جوندگان 5

اسلاید 6: تعريف بهداشت محيط:بهداشت محيط عبارت است از كنترل عواملي از محيط زندگي كه به گونه اي روي سلامت جسمي ،رواني و اجتماعي انسان تأثير مي گذارند.مهمترين هدف بهداشت محيط،مطالعه عوامل محيطي مضر براي سلامتي انسان و تشخيص و پيشگيري ،رفع و كنترل اثرات سوء ناشي از اين عوامل تلقي مي گردد.بهداشت محيط به طور مؤكد سلامتي انسان و بهداشت مردم را به عنوان هدف اصلي پيگيري مي كند و كيفيت محيط و حفظ سلامتي اكوسيستم ها را به طور غير مستقيم مورد توجه قرار مي دهد.برخي از مهمترين برنامه هاي بهداشت محيط عبارتند از:پيشگيري از بروز سوانح و حوادث، كنترل آلودگي هوا ،پيشگيري از بيماريهاي واگير ،بهداشت محيط در موارد اضطراري، نظارت بهداشتي بر تهيه ،توزيع و فروش مواد غذايي، كنترل بر بهداشت مراكز بهداشتي و درماني ،كنترل بيماريهاي ناشي از مواد غذايي و مسموميتها ،كنترل حشرات و جوندگان،بهداشت اماكن عمومي دفع و تصفيه فاضلاب و تآمين آب آشاميدني سالم ،كه به شرح مختصري از آنها مي پردازيم: 6

اسلاید 7: كنترل بهداشتي آب آشاميدني:آب يك عنصر حياتي است با ويژگيهاي قابل توجه و كم نظير ،يكي از مهمترين عناصر شيميايي مي باشد كه قسمت اعظم وزن موجودات زنده و محيط زيست را تشكيل مي دهد.اگر چه آب خالص در طبيعت يافت نمي شود ،اما آب خالص مايعي بي رنگ، بي بو بي مزه است كه داراي نقطه انجماد صفر و نقطه جوش 100درجه مي باشد.بسياري از مشكلات بهداشتي كشورهاي در حال پيشرفت ،عدم برخورداري از آب آشاميدني سالم است. از آنجايي كه محور توسعه پايدار ،انسان سالم است و سلامت انسان در گرو بهره مندي از آب آشاميدني مطلوب مي باشد ،بدون تأمين آب سالم جايي براي سلامت مثبت و رفاه جامعه ، وجود ندارد.7

اسلاید 8: ناخالصي هاي آب: 1-ناخالصي هاي معلق: نظير ذرات معلق زنده و غير زنده كه مي توان آنها را در سه گروه تقسيم بندي نمود: الف:ذرات معلق زنده بيماريزا مانند عامل بيماري وبا ب:ذرات معلق زنده غير بيماريزا مانند اغلب جلبكها ج:ذرات معلق غير زنده مانند رس 2-ناخالصي هاي محلول:شامل املاح معدني مانند املاح كلسيم ،گازهاي محلول مانند سولفيد هيدروژن مي باشند. منابع تأمين آب: الف:منابع سطحي :آبهايي كه در قالب آب باران،آب رودخانه و قناتها در طبيعت موجود هستند. ب:منابع زيرزميني آب :منابعي نظير چاههاي كم عمق و چاههاي عميق منابع زيرزميني آب را تشكيل ميدهند.8

اسلاید 9: ويژگي هاي آب سالم: 1-عاري از عوامل زنده بيماريزا باشد. 2-عاري از مواد شيميايي زيان آور باشد. 3-بدون رنگ و بو بوده و طعم مطبوع داشته باشد. 4-قابل استفاده براي مصارف خانگي باشد. تعريف آب آلوده: آبي كه داراي عوامل بيماريزاي عفوني يا انگلي، مواد شيميايي سمي، ضايعات و فاضلاب خانگي و صنعتي باشد را آب آلوده گويند. منابع آلاينده آب عبارتند از : 1-فاضلاب كه عوامل زنده بيماريزا و مواد آلي تجزيه پذير را در بر دارد. 2-مواد زائد تجاري و صنعتي در بردارنده عوامل سمي از نمكهاي فلزي يا مواد شيميايي مصنوعي. 3-آلاينده هاي كشاورزي نظير كودها و آفت كش ها. 4-آلاينده هاي فيزيكي مانند گرما (آلودگي حرارتي)و مواد پرتوزا. 9

اسلاید 10: آلودگي آب از نظر منشأ: آلودگي با منشأ زيست شناختي نظير: الف) باكتريها ما نند عوامل بيماريهايي همچون وبا، حصبه و امثال آن ب)ويروس ها مانند عوامل بيماريهايي چون هپاتيت ويروسي و فلج اطفال ج)پروتوزوئرها مانند عوامل بيماريهايي همچون آميبيازيس و ژيارديازيس د)كرم هاي انگلي مانند عوامل بيماري شيستوزوميازيس و آسكاريازيس ه)سموم توليدي از سيانو باكترها :سمومي هستند كه ايجاد ناراحتي كبدي مي كنند . اين سموم توسط ميكروسيستيس آنابنا و نودولاريا توليد مي شوند. آلودگي آب با منشأ شيميايي: منابع آب اغلب در بردارنده ناخالصي هاي شيميايي هستند. اين ناخالصي ها ممكن است ناشي از آلودگي هوا، آلودگي خاك يا مواد آلاينده ناشي از فعاليتهاي انساني كه به صورت فضولات جامد و مايع به محيط تخليه مي گردد باشد. اين آلاينده ها عبارتند از حلال هاي شوينده، فلزات سنگين، مواد سفيد كننده و انواع گوناگون تركيبات آلي كشنده موجودات زنده.10

اسلاید 11: ويژگي هاي فيزيكي يا ظاهري آب: ويژگي هاي فيزيكي آب: نظير بو، مزه، كدورت، درجه حرارت و رنگ آب كه مي تواند آب را براي مصرف كننده نامطلوب سازد. -بو و طعم: اساسي ترين مساله در مورد آب تصفيه شده عدم داشتن بو و طعم مي باشد. عوامل مختلفي نظير جلبكها ،تجزيه گياهان آبزي، محصولات حاصل از كلرينه نمودن آب در ايجاد بو و طعم آب مؤثر است. -كدورت آب: پديده اي است كه ميزان زلال بودن يا شفافيت آن را مشخص مي كند و يكي از معيارهاي تعيين كننده كيفيت ظاهري آب است .كدورت به علت وجود مواد معلق در آب ايجاد مي شود. -دماي آب : از آنجايي كه گوارايي آب مربوط به ميزان اكسيژن محلول در آن مي باشد هر اندازه دماي آب بالا تر باشد ميزان حلاليت اكسيژن محلول در آن كمتر بوده و مورد رضايت مصرف كننده نيست. 11

اسلاید 12: تآمين آب آشاميدني سالم و پاكيزه مبتني است بر آگاهي و مشاركت همه جانبه جامعه در خصوص بهره برداري و نگهداري از منابع آب. بهداشت محيط به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مكلف است كيفيت آب آشاميدني عمومي را از نقطه آبگيري تا مصرف از نظر بهداشت تحت نظارت مستمر قرار دهد و سازمانها ،مؤسسات دولتي و خصوصي تأمين كننده آب آشاميدني عمومي موظف به رعايت همه ضوابط و معيارهاي بهداشتي اعلام شده از طرف وزارت بهداشت بوده و بايد همه اطلاعات لازم براي بررسي مورد يا موارد و تسهيلات بازديد از تأسيسات را در اختيار وزارت بهداشت قرار دهند. به همين منظور پرسنل بهداشت محيط در مراكز بهداشت اقدام به كلر سنجي،نمونه برداري آب و انجام آزمونهاي ميكروبي و شيميايي روي آب انجام مي دهند و نتايج آن را به سازمان مربوطه منعكس مي كنند. كلر سنجي در خانه هاي بهداشت بر عهده بهورزان شاغل در خانه هاي بهداشت است. 12

اسلاید 13: كنترل و مديريت زباله هاي شهري(مواد زائد جامد)در كشور ما با محاسبه 800گرم زباله سرانه، هر روزه بالغ بر 50000 تن مواد زايد جامد توليد مي شود كه در مقايسه با ساير كشورهاي جهان با 292 كيلوگرم زباله هر نفر در سال در حد متعادلي قرار گرفته است، ليكن برنامه هاي جمع آوري و دفع زباله موجود جوابگوي نيازهاي اين بخش از كار نخواهد بود.امر جمع آوري، دفع، بازيافت و اصولا مديريت مواد زايد جامد در ايران با توجه به نوع و كيفيت زباله هاي ايران تفاوت فاحشي با ساير كشورهاي جهان دارد، لذا به كارگيري هرگونه تكنولوژي بدون شناخت مواد و سازگاري عوامل محلي كار ارزنده اي نيست.13

اسلاید 14: خطرات ناشي از دفع زباله به طريق غير بهداشتي: اصولا بهداشت و بهسازي محيط، در هر شهر ايجاب مي كند كه زباله ها در حداقل زمان از منازل و محيط زندگي انسان دور شده و در اسرع وقت دفع گردند.اهميت دفع بهداشتي زباله ها موقعي بر همه روشن خواهد شد كه خطرات ناشي از آنها به خوبي شناخته شود. زباله ها نه فقط باعث توليد بيماري، تعفن و زشتي مناظر مي گردند، بلكه مي توانند به وسيله آلوده كردن خاك، آب و هوا خسارات فراواني را به بار آورند.به همان اندازه كه تركيبات زباله مختلف است، خطرات ناشي از مواد تشكيل دهنده آنها نيز مي توانند متفاوت باشند. جمع آوري، حمل و نقل و آخرين مرحله دفع اين مواد بايد به طريقي باشد كه خطرات ناشي از آنها در سلامتي انسان به حداقل ممكن كاهش يابد.14

اسلاید 15: طبقه بندي مواد زائد جامد: عبارت مواد زائد جامد به مجموعه مواد ناشي از فعاليتهاي انسان و حيوان كه معمولا جامد بوده و به صورت ناخواسته و يا غير قابل استفاده دور ريخته مي شوند اطلاق مي گردد و به سه دسته كلي زباله هاي شهري، زباله هاي صنعتي و زباله هاي خطرناك تقسيم مي گردند. 1-زباله هاي شهري كه شامل: -زائدات غذايي: به قسمت فسادپذير كه معمولا از زائدات گياهي، تهيه و طبخ و يا انبار كردن مواد غذايي به دست مي آيد اطلاق مي شود. -آشغال: به قسمت فسادناپذير زباله به جز خاكستر گفته مي شود.آشغال در زباله معمولا شامل كاغذ، پلاستيك، قطعات فلزي و شيشه مي شود. -زائدات ناشي از تخريب و ساختمان سازي:به زائدات حاصل از تخريب ساختمان، تعمير اماكن مسكوني، تجاري، صنعتي و يا ساير فعاليتهاي ساختمان سازي اطلاق مي شود. -زائدات ويژه: اين قسمت از زباله شامل مواد حاصل از جاروب كردن خيابانها و معابر، برگ درختان و اجساد حيوانات مرده مي شود.15

اسلاید 16: 2-زباله هاي صنعتي:مواد زايد ناشي از فعاليتهاي صنعتي هستند و معمولا شامل فلزات، مواد پلاستيكي و مواد شيميايي مي باشد. 3-زباله هاي خطرناك:زباله هاي خطرناك به مواد زايد جامدي اطلاق مي شود كه بالقوه خطرناك بوده و يا اينكه پس از طي مدت زماني موجبات خطر را براي محيط زيست، فراهم مي كنند. -انجام مديريت صحيح مواد زائد در مراحل توليد، جمع آوري، حمل و نقل و دفع نهايي از ضروريات مي باشد كه در اين خصوص انجام مطالعات لازم جهت بررسي وضعيت جمع آوري و دفع زباله و تهيه و تدوين استانداردها از راهكارهاي اساسي در كنترل و مديريت زباله است. نظارت بر جمع آوري و دفع نهايي از وظايف اصلي بهداشت محيط است. ارائه دستورالعمل ها و توصيه هاي لازم بهداشتي به شهرداري ها در تنظيم روشهاي جمع آوري، حمل و نقل و دفع زباله در شهر يكي از وظايف بهداشت محيط در شهر مي باشد. 16

اسلاید 17: بررسي هاي لازم در مورد تأثيرات هوا:از زمان برپايي آتش، آلودگي هوا با انسان بوده است ولي در دورانهاي مختلف به جنبه هاي متفاوتي از آلودگي اهميت داده شده است. در مقياس كوچك آلودگي هاي محلي كه اثراتي از مزاحمت هاي ساده تا بيماريهاي خطرناك و دير علاج را باعث مي شوند مورد توجه مي باشند و در حد جهاني مسائلي مثل تخريب لايه ازن، بارانهاي اسيدي و گرمايش زمين مورد توجه و بحث است.17

اسلاید 18: طبقه بندي آلاينده هاي هوا: آلاينده هاي هوا را به چند طريق تقسيم كرده اند كه از آن جمله مي توان به تقسيم از نظر منشأ آلودگي و تقسيم از نظر اثرات فيزيولوژيك نام برد. -از نظر منشأ: 1-آلاينده هاي اوليه :آنهايي هستند كه به همان شكل و تركيبي كه از منبع توليد خارج شده اند در هوا وجود دارند. 2-آلاينده هاي ثانويه: از تركيب آلاينده هاي اوليه تحت تأثير اشعه خورشيد توليد مي شوند.مانند مونواكسيد كربن -از نظر اثرات فيزيولوژيكي: به 5 گروه عمده تقسيم مي شوند كه عبارتند از: 1-خفه كننده ها مانند دي اكسيد كربن 2-تحريك كننده ها شامل تحريك كننده هاي مجاري فوقاني و تحتاني تنفسي 3-سموم سيستميك مثل تركيبات جيوه 4-تركيبات مخدر و بيهوش كننده كه روي اعصاب اثر دارند 5-مواد سرطان زا مانند بنزن18

اسلاید 19: منابع آلودگي هوا: منابع انتشار آلاينده هاي هوا را به دو گروه ثابت و متحرك تقسيم كرده اند. گروه ثابت شامل صنايع، نيروگاهها و مراكز تجاري و مسكوني است . گروه متحرك كه انواع وسايل نقليه را شامل مي شود. -در بحث هوا بهداشت محيط بررسي هاي لازم را روي هواي استنشاقي انجام ميدهد و با اندازه گيري آلاينده هاي مختلف تأثير آنها روي سلامتي انسان را مورد ارزيابي قرار داده و راهكارهاي مناسب به مراجع ذيربط جهت اقدام براي كنترل آنها را ارائه مي دهد. 19

اسلاید 20: كنترل مراكز بهداشتي و درماني:اين اماكن شامل بيمارستانها، درمانگاهها، مطبها، آزمايشگاهها، مراكز طب هسته اي، راديولوژيها و... مي باشد.كه در اين بخش به كنترل عفونتهاي بيمارستاني مي پردازيم:در سالهاي اخير ساختمانهاي جديد و مجهز به نام بيمارستان ساخته شده اند كه انواع خدمات تشخيصي و درماني را به بيماران ارائه مي نمايد ولي گاهي اين اقدامات به طور اجتناب ناپذير به كسب عفونتهاي بيمارستاني توسط بيماران منجر مي گردد كه ممكن است حتي به فوت بيماران نيز بيانجامد.20

اسلاید 21: تعريف عفونت بيمارستاني: عفونت بيمارستاني به عفونتي گفته مي شود كه پس از پذيرش بيمار در بيمارستان يا طي دوره اي مشخص (10تا30 روز) پس از ترخيص بيمار رخ دهد و در زمان پذيرش بيمار وجود نداشته است. -اهميت عفونت بيمارستاني: عفونتهاي بيمارستاني از چند جنبه حائز اهميت مي باشند: -مرگ و مير و ناخوشي بيماران -افزايش طول مدت بستري بيماران در بيمارستان -افزايش هزينه هاي ناشي از طولاني شدن اقامت بيماران، اقدامات تشخيصي و درماني21

اسلاید 22: روش هاي كنترل عفونت بيمارستاني: هدف اصلي برنامه كنترل عفونت، كاهش خطر اكتساب عفونت بيمارستاني و در نتيجه محافظت از بيماران، كاركنان بيمارستان، و عيادت كنندگان است. به منظور رسيدن به اين هدف،تشكيلاتي در بيمارستانها پديد آمده است كه به آن كميته كنترل عفونت بيمارستاني گويند . كميته كنترل عفونت در بيمارستان كه بهداشت محيط بيمارستان نيز يكي از اعضاي آن مي باشد مسئوليت برنامه ريزي و ارزيابي كليه امور مربوط به كنترل عفونت را بر عهده دارد. استراتژيهاي كنترل عفونت بيمارستاني عبارتند از : فعال نمودن كميته كنترل عفونت بيمارستاني، برقراري نظام مراقبت عفونت بيمارستاني،آموزش كاركنان، تأكيد بر شستن دستها، ارزيابي موارد همه گيري و انجام مداخلات لازم، رعايت نكات و اصول گندزدايي و سترون سازي و دفع بهداشتي زباله . در خصوص كنترل بر دفع بهداشتي زباله جدا نمودن زباله ها از يكديگر و قرار دادن آنها در ظروف يا كيسه هاي پلاستيكي جداگانه، دفع وسايل نوك تيز در داخل ظروف مقاوم و محكم و وجود برچسب مخصوص روي زباله هاي عفوني از اقداماتي است كه مي توان انجام داد كه كنترل اين امر بر عهده بهداشت محيط بيمارستان مي باشد. 22

اسلاید 23: نظارت بر امر مبارزه با بندپايان، جوندگان و حيوانات ناقل بيماريها:از دير باز حشرات و جانوران موذي به سبب ايجاد مزاحمت براي انسان و ساير موجودات زنده مورد توجه قرار گرفته اند. اين موجودات با گزش و نيش خود مزاحمت بسياري براي انسان فراهم مي آورند و گاه نيش سمي آنان مرگ موجودات را به همراه داشته و مشكلات عديده اي پيامد اين گزش مي باشد. گاهي اوقات نيش و گزش باعث تحريك و آلرژي شديد مي شود. انتقال عوامل بيماريزا به روشها و به صورت مختلف توسط حشرات و جانوران موذي و ايجاد اپيدمي هاي چندان بزرگ جان هزاران انسان را با خطر جدي مواجه نموده و گاهي سبب مرگ مي شود.لازم به تأكيد است كه به منظور جلوگيري از آلودگي محيط به سموم و مواد شيميايي روشهاي مبارزه از طريق بهسازي محيط ارجح مي باشد. بهداشت محيط در اين زمينه بخشنامه ها و دستورالعملهايي دارد و مراجع ذيربط ملزم به رعايت اين دستورالعملها مي باشند.23

اسلاید 24: كنترل مراكز آموزشي و تربيتي:اين مراكز شامل مدارس، آموزشگاههاي تحصيلي، حوزه هاي علميه، دانشكده ها، پرورشگاهها، مراكز تربيتي شبانه روزي، ندامتگاهها، مهد كودك ها، و... مي باشد.بهداشت محيط در كليه سطوح شبكه هاي بهداشت و درمان ملزم به بازديد از اين مراكز و پركردن چك ليستهاي مربوط مي باشد. البته همانطور كه قبلا گفته شد اولين اصل در Phcآموزش بهداشت مي باشد كه در اين زمينه آموزش مسئولين مراكز آموزشي و تحصيل كنندگان در اولويت قرار دارد.24

اسلاید 25: كنترل بهداشتي اماكن عمومي و مراكز تهيه و توزيع مواد غذايي:اماكن عمومي شامل اماكن متبركه، هتلها، حمامها، آرايشگاهها، استخرها، پاركها و... و مراكز تهيه و توزيع مواد غذايي نيز شامل واحدهايي است كه به گونه اي نسبت به تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي اقدام ميكنند.بازديد و بررسي وضعيت بهداشتي اين اماكن نيز در مراكز بهداشتي بر عهده بازرسين بهداشت محيط و در روستاها با بهورزان است كه بايد مطابق چك ليست اقدام به بازديد از اين محلها بنمايند.(در اسلايدهاي بعدي در مورد سطوح مختلف شبكه بهداشت و درمان صحبت خواهيم كرد.)25

اسلاید 26: بهداشت محيط روستا:كنترل بهداشت محيط در روستاها از طريق خانه هاي بهداشت وتوسط بهورزان ضمن آموزش مردم و جلب همكاري بين بخشي در زمينه مسائل بهداشت محيطي از قبيل جمع آوري، حمل و دفع زباله، دفع بهداشتي مدفوع و كود حيواني، بهسازي معابر و جداسازي محل نگهداري دام و طيور از محل سكونت نظارت و پيگيري لازم ،بهسازي منابع و كنترل كيفي آب آشاميدني، جمع آوري و دفع بهداشتي فاضلابها، كنترل اماكن عمومي و مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي صورت مي گيرد.تمام اين اقدامات در روستاها توسط بهورزان نيز صورت مي گيرد و در تمام مراحل نيروهاي بهداشتي و نظارتي خانه هاي بهداشت بر كار بهورزان كنترل دارند.26

اسلاید 27: سطوح مختلف شبكه:سطح اول در روستاها شامل : خانه بهداشت و مراكز بهداشتي و درماني روستايي و در شهرها شامل: پايگاه بهداشتي و مراكز بهداشتي و درماني شهري مي باشد.سطح دوم شامل: مراكز بهداشت شهرستان، مراكز آموزش بهورزي و مركز آموزش ماماي روستايي است.سطح سوم شامل: مركز بهداشت ا ستان مي باشد.27

اسلاید 28: شرح وظايف واحدهاي ارائه دهنده خدمات بهداشتي و درماني:خانه بهداشت:واحد ارائه كننده خدمات بهداشتي در روستا مي باشد كه غالبا چند روستاي ديگر(روستاي قمر) را نيز پوشش مي دهد.پرسنل خانه بهداشت را بهورزان زن و مرد تشكيل مي دهند كه با توجه به جمعيت تحت پوشش تعداد آنها متفاوت است.مهمترين وظايف خانه بهداشت:الف)سرشماري سالانه از جمعيت تحت پوششب)آموزش مردم و جلب مشاركت آنان در زمينه هاي مختلفج)ارائه خدمات بهداشت خانوادهد)فعاليتهاي مربوط به مبارزه با بيماريهاه) فعاليتهاي بهداشت محيط شامل:28

اسلاید 29: 1-بازديد از مراكز تهيه و توزيع و فروش مواد غذايي و اماكن عمومي و تهيه و تنظيم آمار.در اين خصوص بهورزان بايد طبق چك ليست هاي موجود مربوط به هر صنف اقدام به بازديد از مراكز تحت پوشش روستاي خود نمايند و پس از پر كردن چك ليست براي انجام مراحل قانوني آن را به سطح بالاتر خود ارجاع دهند ، همچنين اقدامات صورت گرفته در پايان هرروز در دفاتر مربوطه ثبت مي گردد و آمار فعاليتها در پايان هر فصل در فرمهاي آماري بهداشت محيط ثبت و به مركز بهداشت ارسال مي گردد. (در روستاها اين وظيفه يعني تهيه آمار بر عهده بهورز است ولي در صورت بروز مشكل اين امر بر عهده شخص كاردان يا كارشناس كه بيشتر نقش نظارتي بر كار بهورزان را دارد مي باشد.) 2-بهداشت محيط مدارس و مراكز آموزشي و تربيتي: در اين خصوص بهورزان بايد از كليه مدارس و مهد كودكهاي روستا بازديد نمايند و گزارش اقدام صورت گرفته را پس از پر كردن چك ليست مربوطه به سطح بالاتر ارجاع دهند. 29

اسلاید 30: 3-پيشنهاد بهسازي اساسي محيط : بهورز به دليل بومي بودن در روستا به كليه مشكلات بهداشت محيطي روستا آگاه مي باشد و به همين دليل مي توان در زمان اجراي پروژه هاي بهسازي در محيط روستا كه توسط مركز بهداشت استان انجام ميگيرد از بهورز روستا در اين زمينه كمك گرفت . 4-كلرينه كردن آبهاي آشاميدني و انجام نمونه برداري از آب براي كلر سنجي: به منظور كنترل آب آشاميدني در روستا بهورزان بايد چند نوبت در روز از محلهاي مختلف در سطح منطقه خود كلر سنجي نمايند، نتايج حاصل از كلر سنجي روي فرمهاي مخصوص كه بايد روي برد اطلاعاتي خانه بهداشت نصب باشد ثبت مي گردد كه در صورت عدم وجود كلر باقي مانده بهورز بايدعلاوه بر هماهنگي با شورا و آبدار روستا مراتب را به صورت كتبي به مركز بهداشت نيز ارسال كند وپيگير اقدامات صورت گرفته توسط مركز بهداشت باشد .نمونه برداري از آب روستا نيز بر عهده كاردان بهداشت محيط مركز مي باشد كه بهتر است اين امر با حضور بهورز باشد. 30

اسلاید 31: 5-بازديد هر ساله از مسكن روستايي و تهيه آمار و پر كردن بخش انتهايي فرم خانوار كه مربوط به بهداشت محيط و تمام اطلاعات بهداشت محيطي از جمله وضعيت مسكن شامل حمام،نور،كف، سقف، ايمني، فاضلاب، آب و ... است . هر خانوار در روستا داراي يك پرونده است كه بخش انتهايي آن مربوط به بهداشت مسكن خانوارها مي باشد كه بهورز ملزم به پر كردن آن ميباشد، اين امر در زمان انجام بهسازي محيط روستا به بهورز كمك مي كند، زيرا با اين پرونده اطلاعات كاملي از مساكن روستايي خود دارد. 6-توجه به جمع آوري مواد زائد جامد و دفع بهداشتي زباله ها و فضولات حيواني در سطح روستا: در صورت عدم جمع آوري به موقع زباله ها در روستا بهورز بايد با اعضاي شورا كه متولي اين كار در روستا هستند ديدار و مراتب را به آنها اطلاع دهد و در صورت برطرف نشدن مشكل از بهداشت محيط مركز بهداشت كمك بگيرد، در خصوص فضولات حيواني نيز بهورز ملزم به نظارت بر جمع آوري بهداشتي كودهاي حيواني در سطح روستا مي باشد كه اين امر ابتدا با آموزش و در صورت برطرف نشدن مشكل از طريق مراجع قضايي قابل حل خواهد بود. 31

اسلاید 32: 7-مشاركت در اجراي پروژه هاي بهسازي محيط روستا 8-جمع آوري، ثبت و نگهداري آمار و تنظيم گزارش. كليه فعاليتهاي صورت گرفته توسط بهورز همانطور كه گفته شد بايد در دفاتر و فرمهاي مخصوص ثبت شود. 9-تشكيل شوراي بهداشت در روستا:بهورزان بايد هر ماه يكبار هماهنگي لازم براي تشكيل جلسات شوراي بهداشت را انجام دهند تا مشكلات مربوط به روستا در جلسات مطرح گردد و با همكاري اعضاي شورا مشكلات برطرف گردد. وظيفه كاردان بهداشت به عنوان كاردان مربي در خانه هاي بهداشت نظارت بر كليه فعاليتهاي بهورزان مي باشد. به همين دليل بايد از تمام اقداماتي كه در خانه بهداشت صورت مي گيرد، فرمهاي آماري، فرمهايي قابل نصب روي برد و ... آگاه باشد، همچنين كاردان مربي موظف به جمع آوري فرمهاي آماري تهيه شده در خانه بهداشت و ارجاع آن به ستاد بهداشت محيط مركز بهداشت مي باشد. 32

اسلاید 33: مراكز بهداشتي و درماني روستايي:واحدي است مستقر در روستاها كه خانه بهداشت را در همان روستا و غالبا چند خانه بهداشت از روستاهاي ديگر را تحت پوشش دارد.وظيفه اصلي مركز درماني روستايي، پشتيباني از خانه هاي بهداشت، نظارت بر كار آنها، قبول يا ارجاعات و برقراري ارتباط مناسب با سطوح بالاتر مي باشد.علاوه بر آن وظايفي چون انجام آزمايشات تشخيص طبي، توجه به بهداشت محيط كارگاهها و مدارس، بيماريابي و پيگيري برنامه درمان، بررسيهاي آماري و تهيه گزارشات نيز پيش بيني شده است.در مراكز بهداشتي و درماني روستايي معمولا يك كاردان وظيفه رسيدگي به امور بهداشت محيط روستا و نظارت بر فعاليت خانه هاي تحت پوشش را بر عهده دارد. كاردان بهداشت محيط در مراكز روستايي بايد در صورت امكان در تمام مراحل كار در روستا بهورز را همراهي نمايد ، در زمان بازديدها ، جلسات شوراي روستا ، نمونه برداري آب و...33

اسلاید 34: وظايف مراكز بهداشتي درماني شهريهر مركز بهداشتي درماني شهري، محدوده جمعيتي معيني را در بر ميگيرد و وظايف و خدمات زير را اجرا مي گذارد:1-درمان بيماران سرپايي، بيماريابي از ميان مراجعين، مشخص كردن مواردي كه بايد تحت مراقبتهاي ويژه قرار گيرند و آموزش بهداشت به بيماران2-بهداشت دهان و دندان و خدمات دندانپزشكي3-بهداشت خانواده4-مبارزه با بيماريها5-بهداشت محيط و بهداشت مواد غذايي( فقط در محدوده جفرافيايي تحت پوشش خود)6-بهداشت حرفه اي7-همكاري در آموزش نيروي انساني8-جمع آوري، ثبت، طبقه بندي، بررسيهاي اوليه و نگهداري اطلاعات و آمار و تنظيم گزارشات34

اسلاید 35: وظايف مركز بهداشت شهرستانمركز بهداشت شهرستان، واحدي است كه مسئوليت و مديريت مجموعه واحدها و فعاليتهاي بهداشتي شهرستان را بر عهده خواهد داشت. به همين دليل پيش بيني شده است كه از خود گرداني لازم و كافي براي اعمال نظارت فعال و تدارك فني تجهيزاتي و پشتيباني اداري و مالي برخوردار باشد.35

اسلاید 36: وظايف كلي مركز بهداشت عبارت است از:1-جمع آوري و نگهداري تازه ترين اطلاعات و آماري كه براي شناخت كليه خصوصيات جمعيتي، بهداشتي، درماني، اقتصادي، اجتماعي، طبيعي و جغرافيايي حوزه شهرستان لازم است.2-جمع آوري اطلاعات و آمار مربوط به مسائل و مشكلات بهداشتي و آمار حياتي3-برنامه ريزي اجرايي بر اساس دستورالعملهاي ابلاغ شده4-نظارت مستقيم بر فعاليتهاي مراكز بهداشتي و درماني شهري، روستايي و خانه بهداشت5-هدايت، نظارت و ارزشيابي فعاليتهاي واحدهاي تحت نظر6-پشتيباني فني و كمك به آموزش بهداشت عمومي مراكز بهداشتي درماني شهري و روستايي و كنترل اپيدمي ها در حوزه هاي شهرستان با در نظر گرفتن اولويت بيماريهاي واگير7-تهيه نقشه و اجراي پروژه هاي بهداشت محيط و نظارت و كمك فني در اجراي آنها36

اسلاید 37: 8-آزمايش نمونه هاي آب، فاضلاب و مواد غذايي 9-بهداشت هوا و بهداشت پرتوها 10-سنجش عوامل زيان آور محيط كار و ضوابط حفاظتي وسايل كار 11-اجراي مقررات بين المللي قرنطينه اي در نقاط مرزي در مورد بيماريهاي قرنطينه اي(تيفوس، طاعون و...) 12-آموزش حين خدمت و باز آموزي 13-اعمال ضوابط و مقررات بهداشت مواد غذايي 14-بررسي گزارشات واحدهاي تابعه، تحليل آنها و تهيه گزارش نهايي و اعلام نتايج بر واحدها 15-نظارت و همكاري در پروژه هاي بررسي لارو كشي در سطح شهرستان و جمع آوري و بررسي روي حشرات 37

اسلاید 38: نمونه فرمهايي كه بايد توسط بهورز در خانه بهداشت تكميل گردد38

اسلاید 39: وضعيت جمع آوري و دفع فاضلاب روستا ............. مركز بهداشتي و درماني روستايي............ خانه بهداشت.............. الف-فاضلاب سرويسهاي بهداشتي و حمام و آشپزخانه39

اسلاید 40: اطلاعات مربوط به جمع آوري و دفع فضولات حيواني روستاي .......... سه ماهه.................... سال...................الف-نحوه جمع آوري و دفع زباله توسط پاكبان:1-وسيله جمع آوري :الف)چرخ دستي ب)گاري و حيوان ج)تراكتور ه)وانت خ)تريلر د)غيره2-تعداد دفعات جمع آوري زباله در هفته .......................... بار3-نحوه دفع زباله:الف)تلنبار كردن ب)سوزاندن ج)دفن بهداشتي4-فاصله محل دفن از روستا........................... كيلومترمسير بادهاي غالب از محل دفن به طرف الف)روستا ب)بالعكس5-حصاركشي دفن زباله: الف)محصور شده ب)محصور نشدهب-جمع آوري و دفع اختصاصي زباله توسط روستاييان:1-تعداد كل خانوار:.................................2-تعداد خانوارهايي كه زباله را مي سوزانند.........................3-تعداد خانوارهايي كه زباله را به نحو بهداشتي و صحيح دفن مي كنند ............................جمع آوري و دفع زباله: الف) بهداشتي ب)غير بهداشتيج-جمع آوري و دفع فضولات حيواني:1-تعداد خانوارهاي داراي دام:...............2-دفع فضولات حيواني الف)قابل قبول ب)غير قابل قبول40

اسلاید 41: وضعيت تأمين آب آشاميدني روستاي ...........الف : داراي شبكه لوله كشي1-تعداد خانوار روستا ............... 2-جمعيت روستا................... 3-تعداد منابع تأمين آب................... الف)دستي......................... قنات........... آب انبار......... چشمه.......... چاه......... ب)نيمه عميق............... رودخانه...............بركه........................ ج )عميق........................4-وضعيت بهسازي منابع مورد استفاده:الف)تعداد بهسازي شده......................... ب)تعداد بهسازي نشده..........................5-تعداد انشعاب خصوصي...................... تعداد خانوارهاي استفاده كننده...................6-تعداد شير برداشت عمومي................. تعداد خانوارهاي استفاده كننده....................7-نحوه انتقال آب: الف)پمپاژ.................. ب)قوه ثقل......................8-در صورتيكه عمل تصفيه انجام مي گيرد نوع تصفيه........................9-مخزن ذخيره آب: الف)حجم مخزن زميني به متر مكعب............ ب)حجم مخزن هوايي به متر مكعب............... ج)فاقد مخزن ذخيره......................10-روش گندزدايي آب آشاميدني:كلريناتور..................كلرزدني دستي.............. انجام نمي گيرد.............. كلر مادر.............. جوشاندن....................كروكي تأسيسات آبرساني :41

اسلاید 42: وضعيت تأمين آب آشاميدني روستاي ...........ب- فاقد شبكه لوله كشي1-تعداد خانوار روستا ............... 2-جمعيت روستا................... 3-تعداد منابع تأمين آب................... الف)دستي......................... قنات........... آب انبار......... چشمه.......... چاه......... ب)نيمه عميق............... رودخانه...............بركه........................ ج )عميق........................4-وضعيت بهسازي منابع مورد استفاده:الف)تعداد بهسازي شده......................... ب)تعداد بهسازي نشده..........................5-فاصله زماني منبع آب از روستا:كمتر از 15 دقيقه.................................. بيشتر از 15 دقيقه................................6-نحوه گندزدايي آب آشاميدني:استفاده از كلر مادر.......................... جوشاندن........................... ساير روشها......................كروكي موقعيت منابع تأمين آب:ا42

اسلاید 43: فرم صورتجلسه شوراي بهداشت روستا مركز بهداشتي درماني روستاي................................... خانه بهداشت............................... تاريخ تشكيل جلسه.................... محل تشكيل جلسه....................الف)دستور جلسه:ب)گزارش اقدامات انجام يافته مربوط به جلسه قبل:ج)موارد مورد بحث و تصميمات اتخاذ شده:1-2-3-د)تقسيم كار و تعيين وظايف اعضاي شورا جهت اقدام و پيگيريهاي لازم:1-2-3-ه) تاريخ برگزاري و موضوع مورد بحث جلسه آينده:و)نام و نام خانوادگي شركت كنندگان در جلسه:43