بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران و شبه قاره هند

بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران و شبه قاره هند

اسلاید 1: بیداری اسلامی در جهان عرب، ایران و شبه قاره هنددكتر علی اكبر ولايتی

اسلاید 2: 1. روش «جریان شناسی»: کتاب سیر اندیشه سیاسی عرب: حمید عنایت؛کتاب گرایشهای سیاسی در جهان عرب: نوشته مجید خدوری؛2. روش «مقوله شناسی»: مقوله های مهم جامعه و سیاست شناسی در نظر گرفته شده است-.کنتاب اندیشه سیاسی در اسلام معاصر: حمید عنایت؛3. روش «متفکر شناسی»:کتاب تفکر عرب: آلبرت حورانی؛زعماء الاصلاح فی عصر الحدیث: احمد امین؛ منابع مطالعه اندیشه سیاسی معاصر عرب

اسلاید 3: اندیشه سیاسی به طورمعطوف به دوره بحران است.اندیشه عرب به طور خاصی مصداق این عبارت است، زیرا در دوران معاصر بحرانهای پی در پی نقش اساسی در شکل گیری اندیشه های عرب و دگرگونی آن داشته است.بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 4: نجیب عیسی: «بحران فرهنگ و روشنفکری در جهان عرب، بخشی از یک بحران فراگیر و کهن است» که آن را بحران «توسعه» می نامند.عربها چون ایرانیان، از هنگامی که با دولتهای اروپایی آشنا شدند، به عمق عقب ماندگی خود و توسعه و پیشرفت اروپاییها پی بردند.پاسخهای گوناگونی به این معضل داده شده است که یکی از آنها بازگشت به اسلام به مثابه دین و تمدن است.بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 5: در واقع، جنبش بیداری اسلامی در جهان عرب پایداری در برابر مخاطراتی بودد که موجودیت آنها به خطر انداخته بود و با اتکا به اصول و مبانی اسلامی انجام شد و اصلاح دینی را به منظور برانگیختن روح ایستادگی در وجود امّت اسلامی در برابر سلطه غرب و نیز ضعف و فساد داخلی برگزید.بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 6: بر اساس نوع پاسخهای داده شده آنها در چهار دسته قرار می گیرند.این تقسیم بندی پاسخهایی است که اندیشمندان عرب در درون گفتمان اسلامی مطرح کرده اندو نتیجتاً ناسیونالیسم، سوسیالیسم و ایدئولوژیهایی از این دست را پوشش نمی دهد. بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 7: 1. تمدن گرایان – عرب گرایان2. تمدن گرایان – اسلام گرایان3. اسلام گرایان سنتی4. اصول گرایان اسلامیطهطاوی و خیر الدین تونسی از اندیشمندان برجسته گرایش اول؛سید جمال الدین اسد آبادی و تا حدودی محمد عبده از متفکران گرایش دوم؛رشید رضا از سخن گویان اصلی گرایش سوم؛سید قطب و اخوان المسلمین از فعالان گرایش چهارم؛بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 8: معمولاً در بررسی اندیشه های سیاسی عرب میان گرایشهای گوناگون و متکثر بالا تفاوتی نمی گذارند.زید مهم ترین ساز و کار گفتمان دینی معاصر را ایدئولوژی باوری آن می داند که میان اعتدال و تندروی و نیز میان فقیهان و واعظان جمع می کند و همه را در یک صف قرار می دهد.وی اعتراف به سلطه مطلق سلف و سنت را از ویژگیهای جنبشهای اسلامی اعم از تندرو و میانه رو می داند.سید قطب از کسانی بود که از تأویل اجتماعی دین به سوی ایدئولوژی حاکمیت الهی که انسان را نفی می کرد و واقعیت اجتماعی را در اشکال خشکی محصور می کرد، گرایش یافت.بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 9: از دیدگاه نصر حامد ابوزید گروههای میانه رو و تندرو عرب همسو هستند.او می گوید: «حقیقت این است که فرق میان این دو گرایش در درجه است نه نوع، تشابه میان این دو شکل از گفتمان دینی در اعتماد هر دو بر عناصر اساسی ثابت در ساختار گفتمان دینی است».تحول در گرایشهای مذکور مفهوم «شکست» را به ذهن متبادر می کند، با وجود اینکه تحولات سیاسی و اجتماعی در تحول فکری از گرایشی به گرایش دیگر مؤثر بوده است، ولی باید گفت که علت اصلی این تحولات، شکست اندیشه پیشین در برآوردن انتظارات موجود است که زمینه را برای ظهور اندیشه جدید فراهم می کند.رضوان السید این فرایند را سیر «قهقرایی» اندیشه عرب می نامد. بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 10: هر چه بدین سو می آییم گرایشهای اسلامی اصول گرا می شود، بر دیگر جریانهای فکری غالب شده و آنها را به حاشیه می راند و جهت گیری ضد غربی آن تشدید می شود و ویژگی مبارزه جویانه آن آشکارتر می شود و از دولتهای حاکم بر جوامع اسلامی فاصله می گیرد و اندیشه های سَلَفیه در آنها قوت گرفته و از حرکتی فکری به جنبشی توده ای و سیاسی تبدیل می شود.بیداری اسلامی در جهان عرب

اسلاید 11: نحله «تمدن گرا – عرب گرا» بیشتر به اخذ تمدن اروپایی گرایش دارد، اما در همان حال آنان دغدغه عظمت جوامع اسلامی را دارند و راه آن را جذب علم، صنعت، مدنیّت و نهادهای اروپایی می دانند.در این گونه اندیشه ها برتری اروپاییان به صورت فرض قطعی پذیرفته می شود.طهطاوی: «تمدن اروپایی عمدتاً بر پایه چیزهایی است که اروپا از اسلام اخذ کرده بود».وطنی که طهطاوی از آن نام می برد مصر است، نه آنچه امروز نزد عربها «وطن عربی» نام دارد و همه سرزمینهای عرب زبان را در بر می گیرد.گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 12: 1. اصالت و برتری تمدن غرب را می پذیرد و مسلمانان را برخوردار از این توانایی می داند که در کسب فنّاوری و تمدن غربی موفق عمل کنند، زیرا علم غربی را همان علوم اسلامی می پندارد.مسلمانان را به در آویختن با اروپا و تعامل با تمدن اروپایی و پیروی کردن از آنان و اخذ دستاوردهای آنان، در مواردی که با شریعت و دین مغایرتی ندارد، دعوت می کند ولی از موضع قدرت به اروپاییان نگاه می کند.ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 13: 2. این گرایش در تعامل با دولت است و هر دو نماینده برجسته این گرایش، از مقامهای دولتی بوده اند و اخذ تمدن و نهادها و فنّاوری غربی را وظیفه دولت به شمار می آورنذ تا موجب ترقی مسلمانان شود.به همین دلیل اصولاً حرکت آنان یک جنبش توده ای سیاسی نیست و ملت مخاطب اول آنان نیست.ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 14: 3. روش و منش آنان اصلاحگرست و به دنبال اصلاح نهادهای سیاسی – اجتماعی جوامع خود با استفاده از تجربیات و نهادهای اروپایی هستند.بر این اساس، این گرایش نه تنها مخالفتی را در میان حکومت موجب نمی شود، بلکه به سبب تعاملات مستقیم با دولت با آن در ارتباط است و طبعاً به همین دلیل هم، حرکتی سیاسی بر ضد نظامهای حاکم به شمار نمی آید تا واکنش منفی دولت زمانه خود را برانگیزد.ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 15: 4. این گروه اصولاً به احتمال تضاد اسلام و تمدن اروپایی نمی اندیشند، زیرا آنان به جِدّ باور دارند که اساساً تمدن اروپایی برگرفته از اسلام و علوم اروپایی ترجمه علوم اسلامی پیشین است و هیچ منعی در اخذ این تمدن وجود ندارد.بنابراین، هدف آنان «تعیین معیاری بود که در اخذ تمدن از اروپا – در بهره برداری از دانش اروپا – به کار آید» و «از نظر آنان تنها بهسازی نهادهای غیر دینی ضرورت داشت».ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 16: 5. آنان اندیشه پان اسلامی ندارند و این وجه افتراق آنان با جنبشهای پیشین و اندیشه های نوگرایانه پس از آنان است.نگرش آنان کاملاً محدود است و حتی هنگامی که از وطن عربی سخن می گویند، مرادشان همه ممالک عرب زبان نیست، بلکه دقیقاً منظور مشخصی دارند که برای نمونه برای طهطاوی وطن عربی همان مصر است.ویژگیهای گرایش تمدن گرا – عرب گرا

اسلاید 17: نسل دوم از منادیان بیداری اسلامی را می توان «تمدن گرا – اسلام گرا» نامید و چهره بارز آن سید جمال الدین اسد آبادی و شیخ محمد عبده است.روح اصلی اصلاحگری سید جمال در جهان اسلام «تجدد» است.کانون اندیشه سید جمال «ترقّی» و «زوال» است.جنبش اصلاحی که سید جمال الدین آن را آغاز کرده بود، جنبشی عقل گرا و خواهان استفاده از شیوه های جدید نوسازی و پیشرفت و علم و صنعت و خواهان برپایی نظامهای سیاسی مبتنی بر آزادی و دموکراسی در قالب حکومتهای پارلمانی و مشروطه و پادشاهیهای مقید و محدود بود، البته اگر امکان برپایی نظام جمهوری نبود.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 18: سید جمال بر خلاف عرب گرایان تمدن گرا، بر دو فرض اساسی تأکید می کرد:1- نقش ناگزیر دین در زندگی ملتها، به ویژه ملتهایی که جامعه آنها بر پایه دین قرار دارد.2- نیاز به نهادهای جدید و مهارتهای فنی برای برآوردن خواستهای زندگی جدید.دو هدف اصلی سید جمال، یعنی وحدت اسلامی و مبارزه با سلطه غرب، از نقاط تمایز اندیشه وی از گرایش «تمدن گرا – عرب گرا» بود.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 19: وی در عین حال که آشکارا مسلمانان را به ایستادگی در برابر سلطه اروپا بر سرزمینهای اسلامی تحریک می کرد، با تأکید بر اقتباس از دستاوردهای علمی و صنعتی غرب، تقلید از غرب را رد می کرد.به همین سبب هم از روند موجود در جوامع اسلامی انتقاد می کرد.اگر چه در اندیشه های نوگرایانه سید جمال بر بحث تجدد بیش از هویت تأکید می شود، دغدغه های هویّتی هم در اندیشه های وی با تأکید جدی همراه است که از مبارزه او با سلطه اروپا و نیز در پرهیز دادن از تقلید صِرف از اروپا کاملاً مشهود است.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 20: اندیشه های سید جمال در نخستین گام از اندیشه های اصلاحی اولیه، که نگرشی کاملاً مثبت به اندیشه های و نهادهای غربی داشت، فاصله گرفت و این فاصله گیری در اندیشه های شیخ محمد عبده شدیدتر شد.می توان تفاوت سید جمال با محمد عبده را به فاصله یک انقلابی (سید جمال) با یک اصلاحگر (عبده) تشبیه کرد.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 21: شیخ محمد عبده از سید جمال در گرایش تمدنی بسیار فاصله گرفته و به رشید رضا، اندیشمند پس از خود، نزدیک تر می شود.وی ضمن تأکید بر اینکه اصلاحات غیر دینی (اصلاحات اجتماعی و سیاسی) باید پا به پای اصلاحات دینی (اصلاحات معنوی و اخلاقی) پیش رود، اصل اخذ تمدن را پذیرفت.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 22: 1- تأکید بر اصالت عقل و علم2- توانایی اسلام در تمدن سازی و افزایش اقتدار مسلمانان3- یگانگی و اتحاد اسلامی4- مبارزه با سلطه اروپامحورهای اصلی گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 23: سید جمال و عبده در تلاش اصلاحگرانه خود به دنبال:- فهمیدن و توجیه عقلانی علت زوال مسلمانان؛- یافتن علل برتری غرب و پیشرفت آنها؛- درک مناسبات قدرت بین مسلمانان و اروپاییان؛- کوشش برای قرار دادن مسلمانان در جایگاه برتری از قدرت؛- راههای ایجاد اتحاد و یگانگی میان مسلمانان و- تأکید بر تعلق همه مسلمانان به یک دین؛ بودند.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 24: هشام شرابی: این گرایش کوشید تا نه با نشان دادن بی تناسبی اندیشه ها و نهادهای اروپا، بلکه از راه اثبات اینکه اسلام اندیشه ها و نهادهای بهتری دارد، با اروپا بستیزد.این ایدئولوژی کوشید با به کار گرفتن اندیشه های اروپایی پوشیده در جامعه اسلامی، تجاوز ایدئولوژیک اروپا را دفع کند.]با این حال[، اصلاح طلبی اسلامی بیشترین تأثیر را بر آگاهی سیاسی عرب گذاشت.گرایش تمدن گرا – اسلام گرا

اسلاید 25: اندیشه نوگرای اسلامی با رشید رضا وارد مرحله ای نوین شد که می توان آن را «اسلام گرایی سنتی» نامید.این گرایش به طور اساسی از دو گرایش پیشین فاصله گرفت و به جنبش سَلَفیه بسیار نزدیک شد و به همین دلیل می توان آن را بازگشت به اسلام سنتی دانست.اگر تمدن گرایان اسلام گرا احیای اسلام را در احیای علمی، جذب تفکر نوین و استفاده از دستاوردهای فنی اروپایی در جوامع اسلامی می دانستند، اسلام گرایان سنتی و اندیشمند برجسته آن رشید رضا، که ادامه دهندگان سَلَفیه هستند، احیاگری اسلامی را در بازگشت به «بزرگان اسلام» (سلف صالح) می دانستند.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 26: هراریر دکمجیان، سید جمال، عبده و رشید رضا را در درون گرایش سَلَفیه بررسی می کند، در حالی که این برداشت خطایی آشکار است.حمید عنایت نیز داوری عجیبی درباره رشید رضا دارد و در این باره می نویسد: در نوشته های او ]رشید رضا[ چیزی نمی یابیم که پیش از او سید جمال و عبده نگفته باشند.تنها نکته ای که عقاید او را از تجدد خواهان دیگر متمایز می کند اصرار اوست بر سر اصلاح خلافت سنی و اعاده آن به شکلی که در صدر اسلام معمول بود.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 27: مجید خدوّری به درستی رشید رضا را در چارچوب گرایشهای سنت گرا مورد مطالعه قرار می دهد که با رنگ و لعاب نوگرایی پوشش داده شده است.خدوری، رشید رضا را شاگرد عبده می داند، اما شاگردی که میراث فکری استاد را تفکر لیبرالی کوته بینانه ای تلقی می کرد که امتیازهای بی جا به نوگرایی داده است و این تفاوت مهم میان «اسلام گرایان تمدن گرا» و «اسلام گرایی سنتی» است.رشید رضا، اندیشه هایی درباره دولت اسلامی یا حکومت اسلامی چونان بدیلی برای خلافت عثمانی مطرح کرد، در حالی که در طرح سید جمال بحثی از «حکومت اسلامی» به عنوان نظامی جامع صورت نگرفته است. گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 28: رشید رضا به دنبال ارائه نظریه ای منسجم از حکومت اسلامی است.تفاوت نگرش به قانون در آرای رشید رضا و سید جمال بسیار است.اگر افرادی چون سید جمال قانون و حکومت مشروطه را از دیدگاه شرط معقول زندگی اجتماعی منظم درک می کردند، سنت گرایان طرفدار حکومت اسلامی، غالباً مایل بودند آن را همچون صحنه آزمایشی برای سنجش تمامیت فرهنگی و اخلاقی امت اسلامی، ببینند.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 29: خدوّری در این باره می نویسد: « تلقی او از قانون تفاوت مهمی بین او و سنت گرایان پیشین ایجاد می کرد.او میان شریعت و فقه فرق می گذاشت و معتقد بود شریعت ابدی است و نمی تواند تغییر یابد، اما فقه (حقوق) بر حسب تغییر شرایط اجتماعی لزوماً باید مورد تجدید نظر قرار گیرد».اندیشه سیاسی سنت گرای رشید رضا، به جای تأکید بر حکومت قانون، آزادی و مشروطه که در اندیشه های نوگرایانه طهطاوی و سید جمال بر آن پافشاری می شد، به دنبال بازسازی نظام اسلامی بود که به آن عناصری از آرمان گرایی صدر اسلام که به پیشداوریهای دنیوی و نژادی و فرقه ای آلوده نشده بود، افزوده می شد.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 30: امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دولت با یک قانون اساسی تنظیم شده است که در اصول کلی خود از قرآن، حدیث و تجربه خلفای راشدین سرمشق گرفته که با اصل اجتهاد به منابعی پویا بدل می شوند.رشید رضا نقطه عطفی در تحول اندیشه سیاسی – اسلامی معاصر عرب است، زیرا نمایانگر دوره ای است که مرحله اصلاحگرایی التقاطی به پایان می رسد و مرحله بنیادگرایی درگیر با نگرش سنت گرایانه آغاز می شود.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 31: در اندیشه رشید رضا، علت اساسی افول مسلمانان، غفلت از معنای راستین اسلام است، او همچنین تقصیر زوال را به گردن فرمانروایان انداخت که در کوشش برای حفظ انقیاد اتباعشان به روش استبدادی متوسل شده و از معنای راستین اسلام غفلت ورزیدند.آلبرت حورانی می نویسد: «ضرورت ایجاد یک نظام قانونی که در دوران جدید مردم بتوانند اطاعت کنند، نظامی که به معنای واقعی قانونی و اسلامی باشد، محور اندیشه رشید رضاست».گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 32: رضوان السید: «رشید رضا از گروه اصلاحگرانی بود که در نیمه دهه 1920 از تفکرات سَلَفیه جانب داری می کرد.اندیشه های سَلَفیه را نخست ابن تیمیه بنیاد نهاد، سپس محمد بن عبدالوهاب بدان پرداخت و سپس در توجه به سنت و مراجعه به آن در اجتهادات فقهی خود، دچار اغراق گردید».رویکرد اسلام گرایی سنتی نسبت به غرب، مانند وهابیت، چنان بود که گویی اساساً از غرب غافل است و توجه چندانی به آن نمی کند.رشید رضا معتقد است که غرب برای گذراندن مراحل پیشرفت، اصول اسلامی را به کار گرفت، حال آنکه خود مسلمانان این اصول را رها کردند.گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 33: اگر چه رشید رضا در رهیافت سنت گرایی خود چندان به غرب نپرداخته است، ولی از خط فکری وی روشن است که نسبت به غرب رویکردی ستیزه جویانه دارد، و از آن خوش بینیهای موجود در گرایش «تمدن گرا – عرب گرا» اثری به چشم نمی خورد.رشید رضا غرب و به ویژه بریتانیا را تهدید جدّی علیه مسلمانان می داند.وی می نویسد: «نگران عربها هستم نه از سوی بلشویکها، نه از ترکها، بلکه از بریتانیا.می ترسم که بریتانیا، پیش از آنکه عربها فرصت رفع ضعف مفرطشان را داشته باشند، آنها را با یورشی خرد کننده از هم بپاشد».گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 34: حسن حنفی کارنامه رشید رضا را این گونه خلاصه می کند: « رشید رضا پس از آنکه عمری را در اصلاحگری و نواندیشی و ترقی خواهی گذرانده بود، خود را از تأثیر پیشگامانی چون طهطاوی و سید جمال و نیز عبده رها ساخت و به دامن محمد بن عبدالوهاب پناه برد که او را ابن قیّم جوزیه و ابن تیمیه و سپس به احمد بن حنبل می رسانید.وی به جای میل به شیوه های مدنیت نو و همگامی با تحولات زمانه، فروبستگی و هجوم به غرب را ترجیح داد. گرایش اسلام گرایی سنتی

اسلاید 35: ژاک برک در تحلیلی از اصول گرایی اسلامی ناتوانی کشورهای اسلامی را در ارائه مدلهای مناسب با عصر تکنیک و تمدن در سده بیستم، زمینه ساز افراطی شدن آن می داند. وی مهم ترین دلیل درونی را توقف اجتهاد و سرکوب حرکتهای اصلاحی به نام مبارزه با بدعت می داند. حمید عنایت نیز میان (تندروی) اخوان المسلمین و شکست عربها از اسرائیل در جنگهای پس از 1954 و به ویژه 1967 ارتباط برقرار می کند.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 36: تصور اخوان المسلمین از دولت اسلامی، صورت مؤکدتری از برداشت رشید رضا است، ولی تمایز واقعی اش با آن، این است که در قالب جنبشی مسلحانه و پیکارجو عرض اندام می کند.حسن البنّا، بنیادگذار اخوان المسلمین، درباره اصلاحگران اسلامی چنین نظر می دهد: «اسد آبادی فقط یک فریاد هشدار برای مشکلات است و شیخ محمد عبده فقط یک معلم و فیلسوف و رشید رضا فقط یک تاریخ نویس و وقایع نگار است، در حالی که اخوان المسلمین به معنای جهاد، تلاش و کار است و فقط یک پیام نیست».از باورهای اساسی اخوان المسلمین «قدرت تفوق ناپذیر اسلام برای حل مسائل اجتماعی و سیاسی مسلمین» است؛ که در واقع، جوهر اصول گرایی اسلام گرایی است.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 37: کسانی چن سید قطب و محمد غزالی نمایندگان برجسته فکری اخوان المسلمین بودند.از نظر سید قطب، تنها «حاکمیت قانونی و مشروع در یک جامعه خوب (اسلامی) حاکمیت خداوند است.رژیم تنها می تواند به نام خداوند، آن هم با اجرای قوانین الهی، به اعمال حاکمیت بپردازد».اصل حاکمیت الهی تنها تضمین موجود در برابر قدرت بی حد و حصر حکمران است.فقط حکومتی عادلانه است که نشان الهی داشته باشد.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 38: سید قطب با استفاده از دو عبارت «جامعه اسلامی» و «جامعه جاهلی»، اندیشه خود را در قالب نوعی ثنویت معرفی کرد.نخستین وظیفه ما ایجاد تحول در جامعه م تغییر دادن واقعیت جاهلی از رأس تا پایه است ... برای آغاز کار باید از دست جامعه جاهلی خلاص شویم، ارزشها و ایدئولوژی آن را رها کنیم.نباید ارزشها و ایدئولوژی خود را برای نزدیک تر کردن آنها به جامعه، حتی ذره ای تضعیف کنیم.روشها و راه ما با آن فرق دارد و حتی اگر تنها یک گام به طرف آن برداریم عقایدمان از بین خواهد رفت و نابود خواهیم شد.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 39: سید قطب همه جوامع موجود را جاهلی می داند و جوامع اروپایی را اوج جاهلیت مدرن تلقی می کند و اینجاست که تفاوت اساسی و تعیین کننده اندیشه وی با پیشگامان اسلام گرایی، که برتری و پیشرفت تمدن اروپایی را پذیرفته بودند، نمایان می شود.بابی سعید اصول گرایی اسلامی را مرکز زدایی ار غرب تلقی می کند که بر اساس آن، ذهنیت تدافعی که در نخستین گرایشهای بیداری اسلامی شکل گرفته بود، فرو می پاشد. وی، امام خمینی را برجسته ترین اندیشمندی می داند که موجب فروپاشی این ذهنیت شد.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 40: از دید بابی سعید، اسلام گرایی با امام خمینی اوج گرفت و دیگر جنبشهای اسلامی در سراسر جهان تحت تأثیر پیروزی ایشان در برپایی جمهوری اسلامی توانا شد.تفکر و طرح امام خمینی در واقع، تلفیقی از هویّت و توسعه بود.امام خمینی همان گونه که به دنبال احیای هویّت اسلامی بود، مقوله توسعه را نیز در گفتمان خود جای داده بود؛ توسعه ای که در چارچوب هویّت اسلامی تعریف می شد و اروپا محوری مدرنیته را زیر سؤال می برد.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 41: موضوعی که بیشتر صاحب نظران در وقوع انقلاب اسلامی بر آن تأکید می کنند، توانایی بالای گفتمان اسلام گرایی در خلق یک ذهنیت جدید بود و [بر این اساس] وقوع انقلاب ایران، بیانگر استقرار و تثبیت یک ذهنیت سیاسی اسلامی بود.ویژگی اصلی این ذهنیت اسلامی، نگرش ضد امپریالیستی و ضد صهیونیستی در جهان اسلام بود.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 42: اسلام گرایی امام خمینی بیانگر جنبشی هویّت گرایانه در برابر امپریالیسم غربی و توسعه گرایانه در جهان اسلام، بر خلاف روایت غربی بود که آشکارا از همه گرایشهای اسلام گرایی پیشین متمایز می شد.امام خمینی بر سیاق پوزش طلبان یافته های معرفت شناختی دیگران را از آن خود نمی دانست و بر طریق اختلاط گرایان تلاش خود را مصروف درانداختن گفتمانی پیوندی (بین اسلام و مدرنیته غرب) نمی کرد.جنبه هویّتی حرکت امام خمینی چنان بود که به تعبیر زُبیداس، امام خمینی چنان سخن می گفت که گویی غرب و اندیشه غربی وجود ندارد.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 43: نظریه سیاسی امام خمینی منحصراً در قالب و شکل اسلامی مطرح می شد و همین امر جایگاه و ویژگی ممتازی در جنبش اسلام گرایی در جهان اسلام به او می دهد.در این زمینه، بیشتر صاحب نظران غربی هم آوا هستند که امام خمینی نقش محوری در اسلام گرایی در جهان معاصر داشته است.برای نمونه اسپوزیتو، امام خمینی را یک چهره محوری در جهان اسلامی معاصر معرفی می کند.گرایش اسلام گرایی اصول گرا

اسلاید 44: 1. برخی از گروههای اسلامی در جهان عرب آشکارا هراسی از مخالفت با دولتهای حاکم در آن کشورهای ندارند، بلکه خواهان استقرار حکومت اسلامی در کشورشان شده اند.در این میان حتی برخی از گروهها در اساسنامه خود به این خواسته اشاره کرده اند.مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از آن شمار است.برخی گروهها نیز در بیانیه های خود این خواسته را مطرح کرده اند که از آن شمار می توان حزب الدعوة را نام برد.تأثیر گذاری انقلاب اسلامی

اسلاید 45: 2. برخی دیگر از گروههای اسلامی، مانند جمعیت ارشاد اسلامی مصر، با طرح لزوم اجرای شریعت اسلامی یا مانند الیسار الاسلامی مصر با ترجمه کتاب حکومت اسلامی امام خمینی، یا همچون جبهه نجات اسلامی الجزایر با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها راه حل علاقه مندی خود را برای برپا کردن حکومت اسلامی به شیوه ایران اعلام کرده اند.آیت ا... شهید محمد باقر صدر مهم پیش از آغاز جنگ عراق با ایران می کوشید رژیم عراق را سرنگون کند و حکومتی اسلامی برپا کند.تأثیر گذاری انقلاب اسلامی

اسلاید 46: 3. برخی دیگر از حرکات هم خود را از دایره ملی گرایی خارج کرده و خواهان برپایی نظام اسلامی بر پایه امت واحد مسلمان از خلیج فارس تا اقیانوس اطلس شده اند، مانند رابطة الدعوة الاسلامیة در الجزایر، و یا اینکه بر اساس اصل ولایت فقیه و قبول آن، از رهبری انقلاب اسلامی ایران پیروی می کنند.این گروهها دو دسته اند:- دسته ای از لحاظ عقیدتی و مذهبی خود را پیرو رهبری انقلاب اسلامی ایران می دانند- دسته ای هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ مذهبی از رهبری انقلاب اسلامی پیروی می کنند.تأثیر گذاری انقلاب اسلامی

اسلاید 47: یکی از جنبشهایی که تحت تأثیر انقلاب اسلامی شکل گرفت، جنبش جهاد اسلامی فلسطین بود.این وضعیت در جنبش حزب اﷲ لبنان هم آشکارا مشهود است که انقلابی اسلامی تأثیری عظیم بر جهت گیری فکری و سیاسی آنان گذاشت.تأثیر گذاری انقلاب اسلامی

اسلاید 48: طلال عتریسی معتقد است که: جنبه دینی-اسلامی مقاومت از زمان تجاوز اسرائیل به لبنان در 1982 نقش بسیار مهمی در رویارویی با نیروهای اشغالگر، خواه در سطح مردمی، خواه در سطح نیروهای مقاومت داشته است.مقاومت لبنان، که بُعد دینی آن ویژگی بارز آن در تمایز دیگر گروهها به شمار می آید، توانسته است اسرائیل را در صحنه هایی شکست دهد. تأثیر گذاری انقلاب اسلامی

اسلاید 49: بیداری اسلامی در ایران

اسلاید 50: تاريخ معاصر ايراندو سده اخير، به لحاظ تغييرات و تحـولات فزاينده در عرصه های گوناگون سيــاسی، اقتصادی، اجتماعی و دينی از اعصار مهم تاريخ ايران به شمار می رود. اين دوره كه به تاريـــخ معــــاصر ايــران شهرت يافته، با آغاز حكـــومت سلــسلـــه قاجاريه در ايران شروع می شود.

اسلاید 51: بیداری اسلامی در ایرانشكست ايران در رويارويی با قدرتهای بزرگ، ‌به ويژه روسيه و انگليس، به تدريــج دگــرگــونی مهمی ، نخـــــست درساختــار سيــــاسی رســــمی وسپس ساختار غير رسمی جامعه پديد آورد.

اسلاید 52: بیداری اسلامی در ایراناين دگرگونی عبــارت بود از لزوم اصلاحــات، نخست در بخشهای نظـامی و صنـعتی و سپس در دیگر بخشها، به ويژه سيــاسی و همچنين پديدار شدن جنبش بيداری اسلامی برای حفظ اساس اسلام و اساس دین در مقابله با استبداد داخلی و به کار بستن قاعده «نفی سبيل» در رويارويی با استعمارگران خارجی.

اسلاید 53: بیداری اسلامی در ایرانپس از پايه گذاری مكتب اصولی و تاليفات فراوان كه به منزله فراهم آوردن مقدمات نظری اين مكتب و بيداری اسلامی بود، به تدريج نوبت به مرحله عمل رسيد . عالمان شيعه دراين عصر با پديده ای به نام استعمار خارجی روبه رو شدند و با تكيه بر قاعــده فقهی «نفی سبيل» در برابر سلــطه گران خارجی موضع گرفتند .

اسلاید 54: بیداری اسلامی در ایراناين قاعـده براساس آيــه شريفه «لن يجعل الله للكافرين علي المومنين سبيلا» است كه سلطه كافران بر مسلمانان را نفی می كند . در تفكر نوين انقلابی شيعه ، تفسيرهای «دعوت كننده به آرامـش» و «انفعــال» و «تسلیـم» كنار نهاده شد و روحيه انقلاب ،مبارزه و ستيز جـــای آن را گرفت .

اسلاید 55: بیداری اسلامی در ایران واكنش سريع علـــمای شيــعه نشـان می دهد كه گرايش عالمان مكتب اصولی به احيــــای روحـــيه بيداری اسلامی ولزوم دخالت آنها درسياست، روز به روز در حال گسترش بوده است. سياست مذهبی فتحعلی شاه ، دست كم تا پيش از جنگهای دوره دوم ايران و روس، درجلب و حمايت از روحانيان و دعوت آنها برای ايفای نقش در جامعه نيز به پررنگ شدن حضور اين گروه انجاميد.

اسلاید 56: بیداری اسلامی در ایران از پايان جنگــهای ايران و روس در 1243ق تا نهضت تحــريم تنبــاكو، فكــر احيــا شده وبــيداری اسلامی، در ظاهر، دچار ركود و كندی شد. با اين همه، تلــقی ايرانيــان شـــيعه،‌ از مفاهيم و آموزه های فرهنگ شيعه، همچنان درحال دگرگونی بود. نمـــونه بــرجســـته آن، مخـــالفت روز افــــزون بزرگ ترين روحانی آن زمان ، يعنی سيد محمدباقر شفتی دراصفهان با حكومت محمدشاه بود.

اسلاید 57: بیداری اسلامی در ایران علت ديگر تكاپوهای مكتب اجتهادی در اين دوره، واكنش مخالفان درونی و بيرونی آن بود. اين واكنشها در قالب ترويج صوفی گری، بابی گری، شيخی گری و اخباری گری نمايا ن شد. در پشت صحنه اين جريانها، تحريكها، زمينه سازيها و دست پنهان استعمار، ‌به ويژه استعمار انگليس نيز در كار بوده است. مانع ديگری كه در برابر روند رو به رشد مكتب اجتهادی پديدار شد، طرح انديشه ها و باورهای الحادی و ضددينی و سكولار و گسترش فراماسونری بود.

اسلاید 58: بیداری اسلامی در ایران گرچه در زمان صدارت ملا عباس ايروانی، ملقب به حاجی ميرزا آقاسی، به امور صوفيان رجحان داده شد و محمد شاه قاجار نيز بر آن گردن نهاد،‌ اما در زمان صدارت ميرزا تقی خان فراهانی، ملقب به امير كبير، عناصر درويش مسلك از حوزه های وابسته به حكومت و سلطنت طرد شدند و با سنتهای بدعت آميز و خرافه پرستی مقابله شد. او رسم بست نشينی را برانداخت و از پذيرش وساطتها و سفارشهای نيروهای متنفذ مذهبی، مانند ميرزا ابوالقاسم امام جمعه خودداری كرد.

اسلاید 59: بیداری اسلامی در ایراندرمجموع ، سياست مذهبی امير كبير، با وجود محدود كردن نقش روحانيان، به بيداری اسلام كمك كرد.او با برتری بخشيدن به «آگاهی» و عقلانی كردن امور در عرصه های دينی و روز آمد كردن آن و همچنين مبارزه با وهــم انديشی و خـــرافه پرستی، كاســــتن از نقش روحــانيان درباری و كاهش اختيــارات امـام جمعه ها، نظــام العلماها و سلطــان الذاكرينها، با روند تدريجی بيداری اسلامی همراهی كرد.

اسلاید 60: بیداری اسلامی در ایراندر دوره صدرات ميرزاحسين خان سپهسالار نيز، جايگاه نهاد دينی تضعيف شد. اصلاحات غرب گرايانه وی و اعطای امتيازات به خارجيان، اعتراض ومخالفت روحانيان را برانگيخت. يكي از روشهای سپهسالار برای اصلاحات ،‌ترغيب ناصرالدين شاه برای سفر به فرنگستان و نشان دادن پيشرفتهای غرب بود.

اسلاید 61: بیداری اسلامی در ایرانيكي از پديده های عصر مرجعيت دراين زمان ظهور شيخ مرتضی انصاری است كه فصل جديدی در انديشه علمای اصولی گشود.اواز شاگردان مجتهدانی، چون سيد محمدباقر شفتی و شيخ جعفر نجفی، ‌مشهور به صاحب جواهر بود كه از علمای اصولی بودند. تا زمان شيخ مرتضی انصاری نهاد مرجعيت مركزيت واحد و رويه ای متحد نداشت واين امر به تضعيف گاه وبيگاه نهاد دينی منجرمی شد.

اسلاید 62: بیداری اسلامی در ایرانناصــرالــدين شــاه قاجــار در جريان سفر سوم خود در 1306ق به فرنگ، امتياز انحصاری تجارت، توتون و تنباكو را در داخل و خارج به يك شركت انگليسی به نام رژی واگذاركرد. اين امتياز که در سال 1308ق/1890م به امضا رسيد از آنجا كه منافع هزاران كشاورز، كارگرو بازرگان ايرانی و كنترل بخش مهمی از اقتصاد ايران را به بيگانه واگذار می كرد، از زيان بارترين امتيازها بود .

اسلاید 63: بیداری اسلامی در ایراننقش احيا گرانه و بيدار گرانه نهضت تنباكو بيش از ديگر جريانهای سياسی و مذهبی پيش از خود بوده است.اين اهميت به دلايل گوناگون، مانند گستره جغرافيايی وسيع، وحدت در حركت، نفوذ مرجعيت شيعه، غياب روشنفكران و اصلاح طلبان در جريان نهضت و گسترش شبكه اطلاع رسانی درميان نهاد مذهبی و پيروزی يك جريان سياسی-مذهبی براستبداد داخلی و استعمار خارجی بود.

اسلاید 64: بیداری اسلامی در ایراندر عصر ناصری، شاهد حركت بيدارگرانه ديگری نيز هستيم كه سيد جمال الدين اسد آبادی آن را رهبری كرد.سيد جمال در راستای بيداری اسلامی و اتحــاد مسلمين بالغ بر صد نامه به علمای شيعه جهان نوشت و دويست نامه هم دريافت كرد . سيد با ميرزا حسن شيرازی، مرجع تقليد مقيم نجف، نيز با نامه نگاری در ارتباط بود و وی را در جريان اوضاع ايران قرار می داد.

اسلاید 65: بیداری اسلامی در ایرانسيد جمال به برخی از زبانهای زنده جهان تسلط داشت و از آن، به عنوان ابزاری برای تبليغ انديشه های خود در جوامع استفاده می كرد. مهم ترين انديشه بيدارگرانه وی، انديشه اتحاد اسلامی بود. او ترديدی نداشت كه نيرو مندترين رابطه ميان مسلمانان، رابطه و پيوند دينی است. ازمهم ترين كارهای وی هــويت بخشيدن به جوامع اسلامی ومسلمانان بود.

اسلاید 66: بیداری اسلامی در ایرانشعار وی «بازگشت به اسلام» و «بازگشت به قرآن» يا «احيای سنت سلف صالح» به قصد ايجاد هويت نوين برای مسلمانان بود. او علت عقب ماندگی مسلمانان را تفرقه و تعصب ودور شدن از اسلام اصيل صدر اسلام می دانست. بدين سبب قرآن را معتبر ترين سند شناخت و حقيقت دين و عامل ومحور وحدت می دانست.وی در عروه الوثقي نوشت: «من آرزو دارم كــه سلطــان همه مسلمانان قــرآن باشد ومركز وحدت آن، ايمان».

اسلاید 67: بیداری اسلامی در ایرانيكی از ابزارهای بيدارگرانه و آگاهی بخش در جريان نهضت مشروطه خواهی، نگارش و انتشار رساله هايی در موافقت يا مخالفت با مشروطيت بوده است.اين رساله ها به كوشش روحانيان و علمای مكتب اصولی تهيه شده و هدف آن روشنگری مردم به ابعاد مشروطيت و تبيين انطباق يا تباين آن با احكام اسلامی است.

اسلاید 68: بیداری اسلامی در ایراننهضت جنگل ، به رهبری ميرزا كوچك خان جنگلی، ازشوال 1333 تا ربيع الثاني 1340، در شرايطی شكل گرفت كه جــای جــای سرزمــين ايــران آماده قيامهای آزاد يبخش برای پايان بخشيدن به حضور بيگانگان و پايان دادن به اوضاع آشفته درون مرزها بود .

اسلاید 69: بیداری اسلامی در ایرانميرزا كوچك خان پس از ايجاد ارتباط با تشكيلات اتحاد اسلام در تهرا ن و بحث و مناظره با آنها، با اين هدف كه «آن گاه که دولتی نتواند مملكت خود را از سلطه و اقتدار دشمنان خارجی نجات دهد، وظيفه ملت است كه برای استخلاص وطنش قيام كند». مصمم به سازماندهی نهضتی برای دست يابی به آن هدف شد.

اسلاید 70: بیداری اسلامی در ایراناز صحنه های ديگری كه علمای شيعه دست به واكنش زدند و در برابر آن موضع گرفتند ونظرهايی ارائه كردند، طرح جمهوری خواهی رضاخان بود. اين طرح در 1303ش هنگامی مطرح شد كه حاكميت سلسله قاجار كاملا از اعتبار افتاده بود ودر همسايگی ايران، در كشورتركيه نظام جمهوری اعلام شده بود.

اسلاید 71: بیداری اسلامی در ایران طرح اين موضوع و به ويژه متا ثر بودن آن از تركيه، دل نگرانی روحانيت را برانگيخت، زيرا اعلام جمهوريت را با برنامه های ضد اسلامی آتاتورك در ارتباط می دانستند .رضا خان در اين زمان، نخست وزير بود. اودر صدد تغيير حكومت قاجاريه بوده واحتمالا، می خواست مقــام رياســت جمهوری را مادام العمر به خود اختصاص دهد، اما مخالفت علما با جمهوريت، منجر شد كه اين فكر را كنار بگذارد.

اسلاید 72: بیداری اسلامی در ایراناز 1327، مسئله فلسطــين نيز وارد حـــوزه بيــدارگری اسلامی در ايران شد. برای رسيدن به هدفهای مذكور در چهار محور مبارزه با بی دينی، تشكلها، انجمنها، گروهها و احزاب سياسی-مذهبی نيز به وجود آمدند .دركــنار فعاليتهای ياد شده، دو محــــور ســنتی فعــاليت روحانيان مكتب اجتهادی، يعنی مبارزه عليه اســتبداد و استعمار نيز دنبال شد.

اسلاید 73: بیداری اسلامی در ایرانيكی از بارزترين صحنه های پيروزی جنبش بيداری اسلامی، درنهضت ملی شدن صنعت نفت به نمايش گذاشته شد. اين نهضت مهم ترين حركت ضد استعماری دهه 1320 به شمار می رود. در جريان ملی شدن صنعت نفت، دو گرايش فكری ملی ومذهبی به هم رسيدند و از اقدامات متحدانه خود در دفاع از حقوق مردم نتيجه درخشانی گرفتند.

اسلاید 74: بیداری اسلامی در ایراندهــــه های 1340 و 1350 به لحـــاظ ســياســی، اقتصادی، اجتماعی و رشد فزاينده بـيداری اســلامی و احيای تفكر دينی، جايگاهی ويژه در تاريخ معاصر ايران و شكــل گيری زميـــنه های پـــيرزی انقـــلاب اسلامی دارد.

اسلاید 75: بیداری اسلامی در ایراندراين دودهه، جــريانی اصيل درشكل ومحتوای حقيقی آن در عرصه تفكرنوين مذهبی پديد آمد كه رهبر واقعی و بلا منازع آن امام خمينی بود. ايشان هم در حوزه مبانی نظری و هم در قلمرو علمی بااحيا گران پيشين تفاوت اساسی داشت . جــريانهای فكر ی ديگری كه به اســلام سيــاسی واســتقرار حكومت ديني به جای پادشاهی سكولارمعتقد بودند، آن جريان اصيل وريشه دار را تقويت كردند .

اسلاید 76: بیداری اسلامی در شبه قاره هنــــــــد

اسلاید 77: بیداری اسلامی در شبه قاره هندبه دنبال انحطاط وزوال تدريجی امپراتوری گوركانيان و در پی آن ناآراميهای داخلی به ويژه قيام «ماراتــا» و سيكها درمناطق گوناگون هند، قدرتهای استــعماری آن دوران مانند بريتانيا، فرانسه، هلند و پرتغال فرصت پيدا كردند، در راستای مطامع سياسی و اقتصادی خود اين سرزمين را از جنبه های گوناگون مورد تاخت وتاز قرار دهند .

اسلاید 78: بیداری اسلامی در شبه قاره هند دراين ميان، دولت بريتانيا قــدرت استــعماری توانمند تری بود و توانــست بر ديـگر رقــيبان خود پيشی بگيرد و حتی از طريق «كمپانی هند شرقی» قدرتهای رقيب رااز صحنه بيرون كند.

اسلاید 79: بیداری اسلامی در شبه قاره هندورود استعمارگران به هند وتسلط تدريجی آنها بر مناطق گوناگون اين سرزمين از سوی مسلمانان واكنشهای گوناگون برانگيخت.به جز شماری اندك كه به خدمت كمپانی هنـــد شرقی درآمدند و مورد عنايت استعمار گران قرار گرفتند، بيشتر طبقات مسلمانان هند با وجود از دست رفتن اقتدار سياسی خود، سلطه استعماری بريتانيا را نپذيرفتند و راه مبارزه با استعمارگران را با شيوه های گوناگون برگزيدند.

اسلاید 80: بیداری اسلامی در شبه قاره هندبا جنگ آزادی (1857) روش مبارزاتی از نظامی به آموزشی وسپــس سيــاسی تغيير جــهت داد و سرانجام به خروج استعمارگران ازهند در 1947 و تجزيه اين سرزمين به دوكشور هند و پاكستان انجاميد.

اسلاید 81: بیداری اسلامی در شبه قاره هنددر يك تقسيم بندی كلی، جنبشهای مسلمانان شبه قاره را می توان در سه مقطع بررسی كرد :الف) جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ب ) جنبشهای مسلمانان از 1857 تا 1947ج ) جنبشهای مسلمانان پس از 1947 تاكنون (هند و پاكستان)

اسلاید 82: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857پس ازافول قدرت سياسی گوركانيان ونفوذ تــدريجی استعمارگران انگليسی درهند، دو نوع حركت درميان مسلمانان مشاهده می شود:از يك سو طبقه حاكم و اميران مسلمان در برخی مناطق هند كوشيدند تا در برابر نفوذ استعماری بريتانيا ايستادگی كنند.از سوی ديگر جنبشهای مذهبی كه عمدتا متاثر از افكار و انديشه های شاه ولی الله بودند،‌ كوشيدند تا از راه دگرگونی فكری مسلمانان و حتی ازراه نظــامی ، شكوه از دست رفته اسلام را در هند احيا كنند.

اسلاید 83: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857الف) حركتهای طبقات حاكم مسلمانان 1. سراج الدوله (1170ق/1757م)2. حيدر علی (82-1761م)3. تيپو سلطان (1799-1782م)

اسلاید 84: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ب) جنبشهای مذهبی مسلمانا ن هند جنبشهای مذهبی مسلـــمانان هنــــــد عليه استعمار انگليس، ‌به صورت جريانهای احياگر و اصلاح طلب مذهبی ظاهر شد. سرسلسله اين جريانها شاه ولی الله دهلوی بود كه هم زمان با فروپاشی امپراتوری گوركانيان تلاشهای اصلاحگرايانه خود راآغاز كرد .

اسلاید 85: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ب) جنبشهای مذهبی مسلمانا ن هند جنبش شاه ولی الله به وسيله پسران و پيروانش ادامه پیدا كرد كه مهم ترين آنها عبارت بودند از: شـــاه عبــدالعــزيز، ســـيد احــمد بريـلوی (شهيد) و شـاه اسماعيل. افزون بر آن، در بنگال نيز حاجی شريعت الله و تيتومير جنبشهایی به وجود آوردند كه در تاريخ مبارزات مسلمانان هند از اهميت ويژه ای برخوردار است.

اسلاید 86: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ج ) احيای دينی در بنگال بنگال نيز يكی از مراكز مهم احيای دينی در هند بود. دراين منطقه عمدتا دو حركت صورت گرفت و بر افكار مذهبی-سياسی مردم اين منطقه تاثير اساسی گذاشت. اين دو حركت عبارت بود از: جنبش فرايضی حاجی شريعت الله و جنبش طريقه محمديه تيتومير.

اسلاید 87: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ج ) احيای دينی در بنگالجنبش فرايضی: درمجموع می توان گفت این جنبش اعتراضی بر عليه نظام استعماری بريتانيا و كوشش در راستای از بين بردن انحطاط مذهبی مسلمانان، به ويژه در بنگال، بود و در عين حال حركتی بود برای مبارزه با بی عدالتيهای اقتصادی و اجتماعی.اگر چه اين جنبش سرانجام شكست خورد و به اهداف نهايی خود نرسيد، اما توانست زمينه را برای بيداری مسلمانا ن بنگال فراهم كند.

اسلاید 88: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ج ) احيای دينی در بنگال تيتو مير و جنبش طريقه محمديه: سيد مير نثار علی، معروف به تيتومير ( 1247-1196ق/1831-1782م) نيز يكی از اصلاح طلبان برجسته بنگال غربی بود كه در اين منطقه جنبش «طريقه محمديه» را به راه انداخت.

اسلاید 89: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857ج ) احيای دينی در بنگال تيتو مير و جنبش طريقه محمديه: او معتقد بود كه باورهای اصيل اسلامی بايد به گونه ای زنده شود كه از فرهنگ محلی، به ويژه هندويی، متاثر نباشد. اوبااين تصور در بنگال از برتری قرآن و سنت سخن می گفت و آيينها و مراسم صوفيگری را شديدا محكوم می كرد. برخی شواهد نشان می دهد كه تيتومير باجنبش مجاهدين سيد احمد بريلوی در ارتباط بود.

اسلاید 90: جنبشهای مسلمانان پيش از 1857 گرچه مسلمانان دراين جنبشها پيروزی خاصی به دست نياوردند اما توانستند هويت مذهبی خود را در هند از مرگ حتمی نجات دهند و برای مبارزات آتی همكيشان خود دراين سرزمين زمينه های لازم را فراهم آورند . در سال 1857، با شورش بزرگ سپاهيان مسلمانان هند آخرين كوشش خود را به عمل آوردند تا شكوه از دست رفته خود را باز يابند.

اسلاید 91: جنبشهای مسلمانان شبه قاره از 1857 تا 1947 با اينكه در قيام 1857 مسلمانان و هندوها هر دوهمراه بودند، اما انگليسيها، مسلمانان هند را مسئول اصلی شورش دانستند و در نتيجه روابط انگليسيها با مسلمانان هند آشكارا به سردی گراييد ومسلمانان از فعاليت در عرصه سياسی، اقتصادی و اجتماعی محرو م شدند.

اسلاید 92: جنبشهای مسلمانان شبه قاره از 1857 تا 1947 در بـرابـر حـــوادث 1857 مسلمــانان هنـــد نيز واكنشهای گوناگونی از خود نشان دادند كه وجه مشترك آنها دست كشيدن مسلمانان از مبــارزات نظامی و فعاليتهای سیاسی بود و رهبران مسلمان رستگاری مسلمانان هند را در آموزش و پرورش آنان ديدند.

اسلاید 93: جنبشهای مسلمانان شبه قاره از 1857 تا 1947 الف) جنبشهای مذهبی مسلمانان در واکنش به خیزش 1857: سر سيد احمد خان و جنبش عليگر جنبش ديوبند ندوة العلماء حركتهای پراكنده: فرنگی محل، جنبش احمد رضا خان بريلوی، انجمن حمایت اسلام

اسلاید 94: جنبشهای مسلمانان شبه قاره از 1857 تا 1947 ب) جنبشهای سياسی مسلمانان 1. تاسيس حزب كنگره 2. تشكيل مسلم ليگ

اسلاید 95: جنبشهای مسلمانان شبه قاره از 1857 تا 1947 ج ) سياسی شدن جريانهای مذهبی مسلمانان جنبش خلافت (24-1919): ابوالکلام آزاد

اسلاید 96: جنبشهای مسلمانان شبه قاره پس از 1947 الف) جريان ديوبندی ب) جريان بريلوی ج) جريان اهل حديث د) جريان شيعيان ه) جماعت اسلامی و) تبليغی جماعت

اسلاید 97: از توجّه شما متشکّرم