تدبیر به ادویه

تدبیر به ادویه

اسلاید 1: www.tabaye.ir

اسلاید 2: تدبیر به ادویه تهیه و تنظیم : شیرین پروین رو دانشجوی رشته تخصصی داروسازی سنتی دانشگاه شهید بهشتی

اسلاید 3: نگاهی به تاریخ داروشناسی و داروسازی اسلامیداروشناسی دوره اسلامی همچون پزشکی عمدتا مبتنی بر دانش یونانی وبرگرفته از برخی آثار دانشمندان یونانی بود که عمدتا از طریق ترجمه های سریانی و عربی ، بویژه ترجمه آثار بقراط ، دیوسکوریدوس (فی هیولی الطب یا همان حشایش) ،جالینوس(فی القوی الادویه المفرده) ،اریباسیوس و بولس اجانیطی ، از سده سوم به بعد به دانشوران دوره اسلامی انتقال یافت کتاب حشایش در زمان متوکل عباسی (232-247) توسط حنین بن اسحاق در بیت الحکمه بغداد به سریانی ترجمه شد سپس شاگردش اصطفن بن بسیل آن را از یونانی به عربی برگرداند مترجمان برای ابداع اصطلاحات علمی برای مفاهیم و موضوعات جدید از سه روش پیروی کردند:پذیرش اصطلاحات و واژه های خارجی بدون تغییر: مثل واژه یونانی synkhos ) تب نوبه ( سوناخسآوانگاری واژههای بیگانه یعنی به واژهها صورت عربی داده شد: مثلاto xerion اکسیرین (عربی) الاکسیر elixir ترجمه لفظی : مثل alopekia(بیماری روباه) داء الثعلبپس از ترجمه آثارداروشناسی یونانی ، داروشناسی بسرعت در کشورهای شرقی و غربی جهان اسلام رونق یافت مورخینی چون ابن ندیم ، قفطی و ابن ابی اصیبعه در حدود یکصد تن را که تالیفی درباره مفردات پزشکی داشته اند ، ذکر کرده اند،بدین ترتیب با گذشت زمان چند صد ماده داروئی دیگر،که یونانیان نمی شناختند با نامهای بومی آنها به میراث داروشناختی یونانیان افزوده شد.

اسلاید 4: چگونگی پیدایش واژه صیدنه/صیدله (داروسازی) و صیدنانی/صیدلانی (داروساز) و تعریف این فن از دیدگاه بیرونی وی معتقد است که حرف صاد در اول این دو واژه معرب حرف چ است وبرای تایید این اندیشه یک سلسله مثالهای مشابه می آورد مانند واژههای صین (چین) ،صرم (چرم) ،بلوص (بلوچ). بیرونی بر این پایه نتیجه میگیرد که واژه صیدنانی از تعریب چندنانی (بازرگان صندل) که به نوبه خود از چندن (درخت صندل)هندی می آید ساخته شده است. احتمالا رغبت پارسیان به درخت صندل به رغبت هندیان نزدیک بوده است و کسانی هم که آن را برای فروش می آوردند چندنانی نام گرفته اند سپس به تعریب این واژه دست زدندزیرا عربها برای آن نام یا نسبت یا لقب دیگری نداشتندسپس آنها این نام معرب را از کسانی که با مواد معطر سروکار داشتند به آنها که با دارو سرو کار داشتند منتقل کردند زیرا آنها به سبب کمی علم و دانش عطار و طبیب را یکی میدانستند.صیدلانی به کار گردآوری داروها از پسندیده ترین انواع و گزینش بهترین جنس چه ساده وچه مرکب از روی بهترین ترکیبها می پردازد ترکیبهائی که پزشکان برجسته یکبار برای همیشه معین کرده اند ...... به گمان بیرونی این پیشه پایینترین مرحله از مراتب پزشکی است (بالاترین مرتبه ، احاطه پزشک-داروشناس بر طبیعیات و آشنایی با اصول قیاس و تجزیه و تحلیل منطقی است)....و حتی میتوان گفت که صیدنه فنی مستقل است ونه از مراتب پزشکی..... بیرونی میگوید داروسازان / شناسان معمولا به تقلید و الاخذ بالسماع (پیروی کورکورانه از نوشته های پیشینیان و اکتفا به مسموعات ) این پیشه را می آموزند ، در صورتیکه پیشرفت در داروشناسی مستلزم شاگردی نزد استادان ماهر این فن و کوشش مستمر برای شناخت مواد داروئی از طریق مشاهده وتجربه شخصی است. مشاهده بسیار امکان به یاد ماندن دیده ها را فراهم می آورد و این را باید در همه صنعتها انتظار داشت ... حافظه آنچه را که مستدل ومبرهن است بهتر می گیرد و آسانتر به یاد می آورد.

اسلاید 5: 12 قانون و دستورالعمل برای تالیفات مفردات در درتذکره اولی الباب داوود انطاکی ذکر دارو با نامهای مختلف آنذکر ماهیت دارو اعم از رنگ ، بو ، طعم ،لزوجت،خشونت،ملاست،طول و قصرذکر جید (نوع خوب)وردیء (نوع بد)برای جمع آوری آنذکر درجه آن از لحاظ کیفیات اربعه برای وارد کردن آن در ترکیباتذکر منافع آن در سایر اعضای بدنکیفیت تصرف در آن ذکر مضار آن (عوارض)ذکر مصلح آنذکر مقدار ماخوذ از آن بصورت مفرده یا مرکب مطبوخ یا...یا عصاره برگذکرزمانی که دارو قطع شده وباید ذخیره گرددجائی که دارو از آن گرفته میشود

اسلاید 6: مورخین در مورد داروسازی چه میگویند؟عبدالعظیم ماجد(تاریخ تمدن اسلامی در قرون وسطی): علم داروسازی در نزد اعراب بنام الصیدله مشهور شد وکسی که در این علم فعالیت میکند به الصیدلانی معروف میشدبه این علم مفردات یا عقاقیر یا ادویه نیز اطلاق میشد وبا همین نام ادویه ( ِ(Drogueبه اروپا منتقل شدو... عمر فروخ (تاریخ علوم نزد اعراب) : داروسازی علم داروهاست ودر ابتدا پزشک و داروساز یکشخص بود ، داروسازی به علم گیاهان وبه دو علم جانورشناسی و معدن شناسی وشیمی متصل است بنابراین داروها گیاهی ،حیوانی ومعدنی میباشند در نتیجه داروساز برای درمان و نسبت در ترکیب نیازمند شناخت علم کیمیاء (شیمی) میباشد. طاش کبری زاده (مفتاح السعاده ) : وی در مقایسه علم داروسازی و علم گیاه شناسی چنین میگوید : علم داروسازی علمی است که به تمییز و جداسازی گیاهان شبیه به هم از نظر شکل و شناخت محل رویششان یعنی اینکه چینی یا هندی یا رومی هستند و شناخت زمان آن یعنی اینکه تابستانی یا پاییزی هستند وتشخیص نوع خوب از بد وشناخت خواص آن می پردازد و فرق بین داروسازی و گیاه شناسی در این است که علم داروسازی به تشخیص احوال گیاهان و علم گیاه شناسی خواص آنها را بررسی میکند ، داروسازی بیشتر عملی و کاربردی است اما گیاه شناسی یک علم است و با هم مشترکاتی دارند.حمید مورانی و عبدالحلیم منتصر (قراءات فی تاریخ العلوم عند العرب ) : تا سال 300 میلادی ، در کشورهای عربی طبیب در عین حال داروساز هم بود و طبعا افرادی را داشت که در کارها به او کمک می کردند و گیاهان شفابخش را برای او جمع میکردند ... داروهای گیاهی زیاد شد وشیوه ترکیب آنها مختلف و طولانی شد پس واجب شد که کسی وقتش را به آن اختصاص دهد وگیاهان دارویی را در هر جائی جستجو کند ودر اینجا بود که مسئولیت پزشک داروساز وداروسازپزشک به دو قسمت تقسیم شد و از این کار دو شغل مستقل از هم ایجاد شد وتمام اینها بهنگام شروع رونق طب اسلامی عربی رخ داد.

اسلاید 7: مهما قدرت ان تعالج بالاغذیه فلا تعالج بالادویه و مهما قدرت ان تعالج بالادویه المفرده فلاتعالج بالادویه المرکبه. رازی

اسلاید 8: اصول تدابیر بیماری با دارو2)مقدار مرض3)سن4)فصل5)سرزمین6)شغل7)عادات8)نیروی بیمار9)هیئت10)جنساصل سوم: قانون ترتیب وقتدر نظر گرفتن چها رمرحله بیماریاصل اول : قانون اختیار کیفیتطبیب داروئی باکیفیت مخالف کیفیت بیماری بکار می گیرد.اصل دوم : قانون انتخاب کمیتطبیب در تعیین میزان و وزن دارو فاکتورهای زیر را در نظر می گیرد.1) طبیعت عضو : که با عوامل زیر مشخص می شود:مزاج عضو: مثلا اگر عضو سردمزاج اکنون دچار سوء مزاج گرم گردیده معلوم می شود سبب قوی بوده است و نیاز به تبرید بیشتری می باشد ولی اگر عضو گرم مزاج دچار سوء مزاج گرم شود نیاز به تبرید کمتری می باشد.خلقت عضو: مثلا استخوان که تکاثف بیشتری دارد نسبت به کبد داروی بیشتری میطلبد.وضع عضو:جایگاه عضو نسبت به معده اگر دورتر باشد داروی بیشتری می طلبد.قوت عضو: در اندامهای ذکی الحس یا شریف یا رئیس (اندامهای حیاتی) داروی قوی تجویز نمی شود.

اسلاید 9: دلایل کثرت دارو ما خلق الله من داء الا خلق له سبعین دواء ممکن است در منطقه ای دارو یافت نشود.کراهت بیمار از داروئی خاصاز بین رفتن اثر دارو در اثر تکرر استعمال و عادت به دارو

اسلاید 10: دلایل اختلاف اقوال اطباء در ماهیت و خواص ادویهاماکن و بلدانفصول اربعهخشکی و تری وتازگیکهنگی و خامی و کمال رسیدگیاوضاع فلکی وتغییرات آنها

اسلاید 11: موالید ثلاثه بعنوان منابع داروئی درموالید نیز اختلاط عناصر اربعه (آب-اتش-هوا-خاک) به نحویست که اجزای کوچک متشکله هر ماده به خوبی با هم امتزاج یافته و سپس بواسطه ترکیب کیفیات متضاده(حرارت-برودت-رطوبت-یبوست)و فعل و انفعال در یکدیگر حالت متوسطی حاصل میشود که آنرا مزاج می گویند و بر حسب اختلاف امزجه صورتی برای آنها حاصل میشود که منشا آثارو اشکال و افعال داروهاست.وقتی می گوئیم فلان دارو حار یا بارد یا معتدل است در واقع آن صفت را با توجه به اثر دارو در بدن تعیین می کنیم نه بر مبنای نسبت و ترکیب عناصر بکاررفته در آن.نباتاتحیواناتجماداتداروها مفرد یا مرکب بوده که با عناوین مفردات و قرابادین مباحث داروشناسی و داروسازی را به خود اختصاص می دهند.

اسلاید 12: تعریف دارو و تفاوت آن با سایر مواد وارده به بدناجسام در برخورد با بدن انسان :اجسامی هم هستند که با دو یا سه واسطه عمل می کنند پس بطور کلی اجسام با حالات زیر بدن را تحت تاثیر قرار میدهند:عملکرد هر جسمی از ماده و کیفیت وصورت نوعیه ناشی میشود.مثلادر مورد شمشیر ماده آن از آهن است کیفیت آن سنگینی است وصورت نوعیه که آن را ازاجسام آهنی دیگر متمایز میکندتیز بودن است.بنابراین :صورت نوعیه شکلی از جسم است که آنرا از بقیه اجسام همجنس خود متمایز میکند.کیفیت بیشتر خواص فیزیکی جسم را بیان میکند.که مثلا درمورد داروکیفیات اربعه یعنی حرارت-برودت-رطوبت ویبوست مد نظر است.ماده و صورت هر دو جوهرندوکیفیت عرض است.جوهر چیزی است که بالذات دارای استقلال است و وجود خارجی و عینی داردمثل سنگ.عرض چیزی است که بالذات وجود خارجی ندارد بلکه وجودش متکی به یک جوهری است مثل سردبودن که اول باید جسمی باشد تاسرد باشد.مثالواسطهتاثیرگذارزرده تخم مرغمادهغذای مطلقفلفلکیفیتدوای مطلقکاهوماده+کیفیتغذای دوائیسیرکیفیت+مادهدوای غذائیاثر ضد سرفه آویشنصورتذوالخاصیهروغن گوسفندماده+صورتغذای ذوالخاصیهفادزهرحیوانیکیفیت+صورتدوای ذوالخاصیهتفاحماده+کیفیت+صورتغذاودوای ذوالخاصیه

اسلاید 13: 1)ذاتی بودن اثر دارو2)شرایط صحت حکم بر کیفیت دارو با توجه به اثر ظاهر شده3)توانائی مقاومت قوت دارو با قوت بیماری4)توجه به زمان ظهور فعل و اثر دارو5)توجه به استمرار فعل6)اثر دارو راباید در بدن آدمی آزمود.تعیین عدم سمیت دارو پیش از تجربه مستقیم بر انسانسایر راههای معرفت امزجه ادویه 7(استفاده از اشارات و راهنمائیهای پیامبران8)توجه به الهام و القا در قلب بهنگام احتیاج و درماندگی9)توجه به عمل برخی حیوانات در معالجات خودچگونگی شناخت مزاج و قوت داروهاقیاس (مقایسه عقلانی)قیاس یعنی از امری به امر دیگر پی بردن و علت و سبب این را حمل بر امر دیگر نمودن حکم کردن است که او نیز چنین است و آن بر چند وجه است :1)سرعت استحاله و بطو آن و سرعت انجماد وبطو آن2)طعماستدلال به طعم یک اصل کلی نیست.3رایحه4)لون (رنگ)استدلال به امور مذکور به تنهائی و بدون تایید تجربه و تکرار و تکثار استعمال ناقص و ناتمام است بویژه در داروهای مرکب مثلا اگر در یک رطل شیر دو مثقال فرفیون بریزیم رنگ آن سفید ولی مزاجش گرم است یا افیون و کافور با اینکه بسیار باردند تلخ و تند هستند ودر ترکیبی وارد شوند آن ترکیب طعم وبوی آنها ر ا به خود میگیرد.استدلال ماخوذ از افعال ادویهتجربه (آزمایش)

اسلاید 14: مقایسه حنا در کتب مفردات قدیم و جدیدPDR(قرن21م) Henna (Lawsonia inermis)DESCRIPTIONthe bark، the fruit، Medicinal parts : LeavesFlower and fruit: The flowers are in small group of 4 panicles and yellowly-white tobrick-red .The calyx is….L eaves، Stem and Root: henna is a deciduous 2to 6 m high shrub with partly thorny….Habitat : Egypt-india-Middle East-Kurdistan-IranProduction :Henna is The aerial part of lawsonia inermisOther names :Alcanna-Egiptian privet-Jamaica Mignonette tree-Resede-Henne-MehndiAction s and Pharmacology:Compounds : naphthalen dervivatives-taninnsEffects: astrigent-diuretic-antibacterialINDICATIONS AND USAGEUnproven Uses: externally for eczema-scabies-fungal infections-ulcers. Amebic dysentry –aborifacient (africa folk edicine)-to treat dandruff in hair lotionsمفردات مخزن الادویه (18م)حنا ) به یونانی ارقان وفقولیون وبه هندی مهندی نامند) ماهیت آن :نباتی است معروف ساق آن به قدر یک ذرع وزیاده ودر هندو بنگاله تا به قدر یک دو قامت انسان میشود و ساق آن سرخ رنگ ... و در اکثر بلاد خصوص بنگاله خزان ندارد مانند مورد الا آنکه در فصل بارش که گرما و بودن آفتاب در برج سرطان تا آخر میزان است سبزتر و رعناتر میباشد ونشو ونما زیاده مینماید و ...و گل آن که فاغیه نامند سرخ ماءل بسفیدی وخشبو است و ثمر آن به قدر فلفلی وفی الجمله مانند اسپند و پوست آن نازک و خوشه دار ودر جوف آن دانهای ریزه و گویند نرو ماده باشد برگ نر آن عریض تر و برگ ماده آن کوچکتر وسبزتر وبعد ساییدن رنگینتر ونبات آن رعناتر میگردد.طبیعت آن : مرکب القوی مائل بسردی ودر دوم خشک ودر اول گرمافعال وخواص آن: امراض سر و چشم ودهان (ضماد و طلای آن با برگ کردکان بالمناصفه جهت صداع ریحی و بلغمی مجرب وبه دستور باسرکه جهت رفع صداع وبازفت وباروغن گل جهت قروح سروبا قطران وروغن زیتون جهت رویانیدن موی و...و ضماد آن بر کف پای آبله دار خصوصا در بدو ظهور مانع بروز آبله است و...

اسلاید 15: ...مقایسه حنا در کتب مفردات قدیم و جدیدIndian medicine : Henna root preparations are used to treat leprosy-skin disease-amenorreh-dysmenorrhea.leaves are used to trat wounds-ulcers-dysuria-coughs-bronchitis ,…Precautions and advers reactions : healh risks or side effects following the proper prescription of designated therapeutic dosage are not recorded. Stomach complains are possible due to the tanin content.Dosage:Mode of Administration: ground form or infusion for internal use and externally as an ingradient in hair and skin lotions.Daily Dosage: For internal use, 3g of powder leaves to betaken daily,for amebiasis and ulcers....افعال و خواص آن : امراض معده وکبد وطحال ومجاری بول و رحم و جذام و طاعون و وبا وغیره را نافع وبالخاصیت آشامیدن مقدار نیم مثقال جرم آن نقوع ده مثقال آن جهت یرقان و سپرز و سنگ گرده و مثانه وعسرالبول ورفع احتباس آن و اسقاط جنین وتا ده روز متوالی به دستور جهت وبا و قروح مجاری بول وحیض و رویانیدن ناخن اصلی بجای ناخن کج و دستور آشامیدن نقیع آن با هفت مثقال شکر جهت ابتدای جذام بغایت نافع وگویند چون یکماه بدان مداومت ورزند و جذام زایل نشود قابل علاجات دیگر نیست و...با روغن گل جهت رفع جرب و... آشامیدن تخم آن بقدر یک مثقال با عسل و کثیرا جهت تقویت دماغ بغایت نیکوو...ومیگویند حنا مضر حلق و رئه، مصلح آن کثیرا ولعاب بزر قطونا ، مقدار شربت آن یکمثقال وزیاده از آن کشنده است....مفردات مخزن الادویه (18م)...PDR(قرن21م)

اسلاید 16: افعال ادویه PHARMACOLOGIC ACTIONS معرفت افعال یا مفردات شناخت عملکرد داروها در بدن موجود زنده می باشد که همان علم فارماکولوژی است.در طب سنتی ایران معرفی افعال ادویه بر اساس فارماکولوژی بالینی میباشد.در منابع طب سنتی بیش از پنجاه مکانیسم عملکرد داروئی معرفی شده است.حکما در معرفی یک دارو ابتدا افعال کلیه و بعد افعال شبه کلیه و بعد افعال جزئیه را بیان میکردند.كليهناشی از کیفیات اربعه میباشند ومنفعت آنها به تمام بدن میرسدو مزاج کلی را تغییرمیدهد.تسخین(گرم کردن)-تفریق(اجاد فاصله)-تحلیل توسط کیفیت گرماو تلیین(نرم کردن) -سیلان(ایجادحرکت)توسط کیفیت تری تبرید(سردکردن)-تکثیف(درهم فشردن)توسط کیفیت سرماوتبییس(خشک کردن)-صلابت(ثبات)-امساک(نگه داشتن) توسط کیفیت خشکی ایجاد می شوند.افعال اوليه همان افعال اربعه اند و مانند آنها، و ثانوي بعضي از آنها همان افعالند بعينه ولكن مقدر به قياس ديگري به طرف زيادتي و يا نقصاني مثل احراق و عفونت و انجماد و مانند اينها كه بعينه تسخينات و تبريداتند وليكن مقدر و مقايس به ديگري، و نيز افعال چند ديگر صادر مي گردد. (چنين به نظر مي رسد كه افعال ثانويه خود دو دسته اند يكدسته همان افعال اربعه اند اما مقايسه در زيادي و كمي آنهاست مثل احراق و انجماد كه در واقع اين حالات ناشي از گرما و سرما مي باشند اما گرمي و سردي آنها در مقايسه كم يا زياد است.دسته دوم افعالي متفاوت ولي ناشي از همان افعال اربعه اند مانند فعل تخدير (داروي مخدر در واقع يك داروي بي حس كننده است اما به قوت برودت و يبوست و قبض خود اخلاط را منجمد كرده، مسامات عضو را سد نموده و مانع نفوذ روح نفساني مي گردد.)شبه كليهاين افعال هرچند جزئي اند، ليكن چون اموريند كه نفع آنها عام است به جميع بدن و هم چنين ضرر آنها نيز عام است لهذا مشابه كليه اند.مانند منفعت در اسهال و ادرار و حبس و امثال اينهاجزئيهمنفعت آنها در مرضي و وقتي و حالي خاص است.مانند منفعت در مرض سرطان و بواسير و يرقان و طحال و ...

اسلاید 17: مراتب قوای ادویهقوت عبارت است ازمبدء و سبب موجب افعال و ظهور آنها در مواضع لائقه.