اشکال دارویی در طب سنتی ایران

اشکال دارویی در طب سنتی ایران

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: شکوه سادات حامدی متخصص داروسازی سنتیاشکال دارویی در طب سنتی ایران

اسلاید 3: تعریف طب سنتیمجموع تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماریهای جسمی، ذهنی یا ناهنجاریهای اجتماعی به کار می رود و به صورت گفتاری و نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته باشدسازمان جهانی بهداشت در سال 2002 از واژه طب مکمل و جایگزین به جای طب سنتی استفاده کردطبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، به مجموعه‌ای از روش‌های تشخیصی و درمانی گفته می‌شود که با تفکر حاکم بر سیستم‌های بهداشتی رایج تفاوت کلی دارد.

اسلاید 4: انواع مکاتب درمانیبیش از ده‌ها نوع مکتب درمانی به عنوان طب مکمل در کشورهای مختلف جهان شناخته شده است طب سوزنی، هومیوپاتی، آیورودا، رایحه درمانی و... از معروف‌ترین و مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به طب سنتی ایران اشاره کرد.

اسلاید 5: طب سنتی ایرانیتعریف طب: طب علمی است که تغییرات بدن انسان را بررسی می کند، این تغییرات می تواند در جهت حفظ سلامتی و یا ایجاد بیماری باشد.شیخ الرئیس ابوعلی سینا در کتاب قانون می فرماید:طب علمی است که به واسطه آن احوال بدن انسان شناخته می شود از جهت آنچه که موجب سلامتی و بیماری آن است تا صحت و سلامتی موجود را حفظ کند و در صورت از دست رفتن سلامتی، آن را به بدن برگرداند.

اسلاید 6: طب سنتی ایرانیهدف از این تعاریف این است:وظیفه اصلی پزشک حفظ تندرستی انسان استدرمان در اولویت بعدی طب سنتی قرار دارد.در واقع پیشگیری مقدم بر درمان است.تقسیم بندی طب:طب نظری: طب عملی

اسلاید 7: طب نظریدانشی که چگونگی عملکرد طبیعی و تغییرات بدن انسان و عوامل موثر بر آن را که منجر به سلامتی یا بیماری می شوند، بررسی کرده، نهایتاً پزشک را به تشخیص راهنمایی می کند.طب نظری شامل سه بخش است:امور طبیعیه: اموری که هستی، قوام و حفظ کمالات جسمی بدن انسان بر آنها مبتنی است (معادل فیزیولوژی)اسباب و علل: علت ایجاد تغییرات در بدن انسان و عوامل موثر بر آن و چگونگی بروز بیماری را بررسی می کند. (اتیولوژی و فیزیوپاتولوژی)دلایل و علائم: که به بررسی علائم و نشانه ها می پردازد و پزشک را برای تشخیص حال سلامت یا بیماری راهنمایی می کند، مانند نشانه های مزاجی و غلبه اخلاط، نبض شناسی و ادرار شناسی

اسلاید 8: طب عملیشامل روشهایی است که برای حفظ سلامتی (حفظ الصحه) یا باز گرداندن سلامتی (علم معالجات) بکار می روند.حفظ الصحه: در این علم به تدابیر نگاهداشت تندرستی پرداخته می شود معالجات: در این علم انواع روشهای درمان بیماران مطرح است شامل:الف- تدابیرب- دارو درمانیاعمال یداوی

اسلاید 9: داروسازی سنتیدرمان در طب سنتی:درمان با غذای مطلق : حرارت بدن بر آن تاثیر می گذارد و قابلیت تبدیل به عضو شدن دارد.درمان با غذای دوایی: خاصیت غذائی و قابلیت تبدیل به عضو را دارد، اما تا حدودی خاصیت درمانی و تاثیر بربدن را نیز دارد.مانند: کدو، کاهو، خربزه، انگور، نخود، لوبیا و ....درمان با دوای غذایی: خاصیت درمانی آن بیشتر از غذائیت آن می باشد و تاثیر آن بر بدن بیشتر از تاثیر بدن بر آن است مانند: تره، خرفه، نعنا، سیر...درمان با داروی مطلق. کاملا با حرارت یا برودت یا رطوبت خود بر بدن تاثیر گذاشته و بدن را از خود متاثرمی سازد. مثل: فلفل، کافور، زنجبیل ...

اسلاید 10: ارکان در داروسازیداروها نیز مانند سایر موجودات از عناصر اربعه تشکیل شده اند.از نظر حکما رکن یا عنصر عبارت از جسم بسیطی که به غیر خود تجزیه نمی شود و تشکیل دهنده اجزای اولیه همه موجودات اعم از انسان، حیوان، نبات و جماد می باشد و تعداد آن چهار است. آتش عنصریهوای عنصریآب عنصریخاک عنصریدر کل آتش نماد جسمی است که در نهایت گرمی است.آب نماد جسمی است که در نهایت سردی است.هوا نماد جسمی است که در نهایت تری استخاک نماد جسمی است که در نهایت خشکی است

اسلاید 11: ارکان در داروسازیهرکدام از عناصر نام برده شده علاوه بر کیفیت غالب و بارز کیفیت مغلوب و پنهان هم دارند:آتش: خاصیت غالب گرمی، خاصیت پنهان خشکیهوا: خاصیت غالب تری، خاصیت پنهان گرمیآب: خاصیت غالب سردی، خاصیت پنهان آن تریخاک: خاصیت بارز خشکی، خاصیت پنهان سردینکته:منظور از استفاده از این چهار رکن جهت نزدیک سازی مفاهیم طب سنتی است یعنی منظور از خاک همین خاک متعارف نیست.

اسلاید 12: مزاج داروهادر لغت به معنی در هم آمیختن در طب سنتی به مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان متضاد با یکدیگر و فعل و انفعال آنها در یک جسم مرکب بوجود می آید.هر جسم مرکبی از چهار رکن تشکیل شده و اختلاف مقدار این عناصر در اجسام مختلف متفاوت است. یعنی مقدار و نسبت موجود از هر کدام از این ارکان، تعیین کننده مزاج جسم مرکب خواهد بود.در جهان به ازاء هر موجودی چه جاندار و چه بی جان بینهایت مزاج وجود دارد.(بدلیل نسبتهای گوناگون آمیختن عناصر چهارگانه با یکدیگر)بنابراین : هیچ دو موجودی یکسان نیستند و درمان یک بیماری در دو فرد نمی تواند کاملا یکسان باشد. درمان دارویی در افراد مختلف بدلیل تفاوت مزاج افراد و داروها با هم ، متفاوت می باشد.

اسلاید 13: مزاج داروهامزاج معتدل داروها: منظور آن است که با ورود داروی معتدل به بدن ، کیفیتی در بدن ایجاد می شود که از کیفیت موجود در بدن بیشتر نخواهد بود. معتدل نسبت به عملکرد دارو در بدن انسان اطلاق می شود مثل عناب.مزاج غیر معتدل: اگر دارویی وارد بدن شود و تحت تاثیر حرارت غریزی بدن قرار گیرد، کیفیتی در بدن ایجاد می شود که از کیفیت طبیعی بدن بیشتر یا کمتر خواهد شد.مزاج مختلف: اگر دارو در بدن اثر واحدی نداشته باشد، مثلا آثار گرم کننده و سرد کننده را با هم به صورت همزمان نشان دهد، مرکب المزاج گویند. مثل گشنیز یا گل سرخ.

اسلاید 14: شناسایی مزاج داروهاالف: تجربهمزاج دارو باید خالی از کیفیات مکتسبه باشددر افراد جوان با مزاج معتدل باید شناسایی انجام شودتجربه باید با داروی ضعیف و مقدار کم آغاز شود توجه به زمان اثر دارو (ادویه قویه معمولا دیر اثر هستند) و نوع اثر دارو (دائمی یا موقت)تجربه فقط باید در نوع انسان انجام شود و تجربه بر روی حیوان قابل تعمیم به انسان نیست.استفاده ازتجربه دیگران در صورتی که قبلا تجربه شده است.

اسلاید 15: شناسایی مزاج داروهاقیاس: از امری به امر دیگر پی بردن بررسی سرعت گرم شدن و سرد شدنبررسی سرعت سوختنبررسی سرعت انعقاد و انجمادبررسی رنگبررسی بوبررسی مزه

اسلاید 16: بررسی رنگ و بو داروهارنگ و بو چندان قابل اعتماد نیسترنگ سفید در اجسام دارای رطوبت دلالت بر جوهر سرد داردرنگ سفید در اجسام خشک و سست دلالت بر جوهر گرم دارد.بو: بوی حاد و تیز و نافذ دلالت بر گرمی دارد بوی سست و ضعیف دلالت بر سردی دارد.بوی ملایم دلالت بر اعتدال مزاج دارو دارد.

اسلاید 17: بررسی مزه داروهاهر مزه ای از نظر طب سنتی دارای کیفیت خاص خود است:کیفیتمزه سرد و خشکگس، قابض، ترشمعتدلچرب و شیرینسرد وتربی مزهگرم و خشکشور گرم و خشکتند گرم و خشکتلخ

اسلاید 18: اقسام دارو در طب سنتیداروهای مفرده: داروهای ساده و غیر ترکیبی شامل گیاه، حیوان، مواد معدنی که 90 درصد آنها را گیاهان تشکیل می دهند.گیاهی: میوه ها، دانه ها، گل ها، برگها، شاخه ها، ریشه، پوست، عصاره، صمغحیوانی: اعضای حیوانات، احشا، زهره، برخی حشرات و ...معدنی: سنگها و انواع خاکها مانند گل ارمنی، چیزهایی که از زمین می جوشد مانند نفت، قیر و ...داروهای مرکبه: داروهایی که از ترکیب داروهای مفرده ساخته می شوند.شامل قرص، شیاف، شربت، معجون، سکنجبین و ....

اسلاید 19: کتب داروسازی سنتیکتب مفردات: به کتابهایی اطلاق می شود که در آن ها داروهای نباتی، حیوانی و معدنی غیر مرکب معرفی و بحث می شوند. در این کتابها ماهیت گیاه، رویشگاه، کیفیت و مزاج، افعال و خواص گیاه، دوز دارو ذکر شده است.الحاوی، الصیدنه، تحفه حکیم مومن، مخزن الادویهکتب قرابادین: اطلاعات مربوط به اشکال و انواع مختلف داروهای مرکبه سنتی، روش تهیه آنها و نیز موارد استفاده آنها و احیانا روش استفاده کردن وموارد منع مصرف آنها و مدت ماندگاری دارو در این کتب ذکر شده است.قرآبادین کبیر، قرابادین صالحی، قرابادین شفاهی، قرآبادین اعظم

اسلاید 20: عمر داروهای مفردهداروهای گیاهی:صمغها: عمر مفید تا سه سالگلها و برگهای خشک: یک تا دو سالروغنها: روغنهای سرد حداکثر تا سه هفته و روغنهای گرم تا یک سالمیوه های خشک: حداکثر یک سال مغزها: چنانچه در قشر خود باشند حداکثر یک سال و خارج از آن کمتر از یک هفتهبزرها: دو تا سه سالریشه و پوست خشک گیاه: از سه تا ده سال

اسلاید 21: دلایل احتیاج به داروهای مرکباز آنجایی که داروی مفرده به تنهایی در برابر امراض بخصوص امراض مرکب قادر به درمان نیست و قدرت کافی در از بین بردن مرض را ندارد، داروی مرکب ساخته می شود.برخی داروها علاوه بر بیماری به اعضای بدن نیز آسیب می رسانند. بنابراین مصلحات به آنها اضافه شوند.برخی داروها قدرت نفوذ و رسیدن به عضو هدف را ندارند بنابراین باید به آنها داروی نفوذکننده اضافه گردد. و برعکسچنانچه دارو بد بو و بد مزه باشد و طبیعت بدن آنرا نپذیرد، محتاج به اختلاط با داروهای خوشبو و خوش طعم است. نکته: هر چه با داروی با اجزای کمتر اثر بهتر دیده شو، مفیدتر است. لذا داروی مرکب قلیل الاجزا با اثر مشابه بهتر از داروی مرکب کثیر الاجزاست.

اسلاید 22: دلایل احتیاج به داروهای مرکب مراحل استفاده از داروها: غذای دوایی، دوای غذایی، داروی مطلقترجیحا داروی ارزان و ضعیف مقدم بر داروی گران و قویترجیحا داروی ملین مقدم بر داروی مسهلترجیحا داروی تجربه شده توسط حکما و اطبا ما تقدم، مقدم بر داروی جدید

اسلاید 23: اشکال دارویی سنتی ایرانی

اسلاید 24: معرفی نسل های سیستم های دارورسانیدوره پیش از اشکال دارویی: جویدن برگها، فروبردن دود، عصاره های اولیهنسل اول اشکال دارویی: قرص، پماد، حب و ...نسل دوم اشکال دارویی: سیستمهای تا حدودی کنترل شده در آزادسازی دارو، مانند EC، SR، LAنسل سوم: سیستمهای با کنترل دقیق سرعت ریلیز دارو در بازه زمانی نسل چهارم: شامل هدف درمانی و سیستمهای پاسخگو بر پایه نیاز سیستم بیولوژیک تنظیم می گردد.نسل پنجم: ژن درمانی.

اسلاید 25: سیستم دارورسانی سنتیاین سیستم بر مبنای قوام، شکل، روش ساخت و محل اثر.... دسته بندی می شودبیشتر در نسل یک دارورسانی قرار می گیرند.می توان این اشکال دارویی سنتی را به روز و به سایر نسلهای داروسازی وارد نمود.

اسلاید 26: اشکال دارویی در طب سنتی ایراناشکال دارویی سنتی بر اساس محل استفاده و نحوه مصرف فرآورده دارویی به 5 باب تقسیم می شود1- محدوده سر 2- فضای دهان3- اشکال خوراکی4- اشکال موضعی5- اشکالی که در ناحیه واژن و رکتوم می شوند

اسلاید 27: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانباب اول:داروهای مورد استفاده در اعضای راس شامل:ادخنه، انکبابات، بخوراتسعوطات، نشوقاتلخالخ، شمومات، غوالینفوخات ، عطوساتقطوراتNew Dosage Form:SprayDropsIvaporaton Aroma

اسلاید 28: انکباب، بخورانکباب: در لغت به معنی در رو افتادن و میل کردنبه اصطلاح اطبا سر را خم کردن و بخار گرفتن خواه پارچه ای بر سر انداخته شده باشد یا نه. در واقع ادویه ای که می جوشانند و سر را بر بخار آن نگاه می دارند.جهت درمان انواع سردرد، سرگیجه، لقوه، دندان درد مورد استفاده قرار می گرفته است.بخورات: دارویی را گویند که در آب بپزند و بخار آن را بگیرند و یا بر آتش نهند و دود آن را استعمال نمایند.جهت درمان سینوزیت، گرفتگی بینی و بهبود سرماخوردگی و آبریزش بینی

اسلاید 29: سعوطات، نشوقاتسعوط: داروی به بینی ریختنی یا در بینی چکاندن. هر داروی مایعی و یا جامدی که کاملا سائیده و بسیار نرم شده و با روغن مخلوط و به شکل مایع در بینی ریزنداختراع جالینوس. جهت درمان بیماریهای سر، چشم ، گوش و بینینشوق:نشق به معنی بوئیدن و استنشاق به معنی به بینی کشیدن هر چیز مایع روان استجهت درمان سردرد، میگرن، گرفتگی بینی.سعوط را به بینی می چکانند، اما نشوق را به بینی بالا می کشند.

اسلاید 30: شمومات، نفوخات، عطوساتشمومات جمع شموم به معنی بوئیدنی هاداروهای بوئیدنی تر و خشک جهت درمان امراض سر و مقوی مغز می باشند.ادویه را کوبیده و الک می کنند تا مانند غبار شود در پیش بینی نگاه می دارند و استشمام می کنند. به صورت متوالی و پی در پی به مدت دو ساعت یا بیشترباعث تقویت مغز و تعدیل مزاج آن مغز در بیماریهای مغز می گردد.نفوخات و عطوسات: ادویه ای که بسیار نرم سائیده و بوسیله یک نی باریک در بینی می دمیدند.جهت ایجاد عطسه، زکام، خونریزی بینی

اسلاید 31: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیشمومات شکل دارویی امروزی ندارد و فقط در رایحه درمانی یا آروماتراپی مشابه آن در فرهنگهای گوناگون وجود داشته است.شکل دارویی بخورات امروزه جهت ضدعفونی و مرطوب سازی هو ا در بازار دارویی وجود دارد.

اسلاید 32: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانباب دوم:اشکال موضعی دهانی:غراغرمضمضه هاسنوناتNew Dosage Forms:GarglesTooth powderMouth Wash

اسلاید 33: غراغر،مضمضه غرغره و مضمضه: دارویی مایع که در دهان می گرداندند و تا انتهای حلق می رساندند اما فرو نمی برند.باید مریض غرغره را مدتی در دهان خود نگاه دارد. و دائم تکرار شود. غرغره کردن بهتر است در حالت ایستاده انجام گردد. موقع غرغره توصیه شده که سوراخهای بینی با پنبه بگیرند.سنونات: داروهایی که آنها را بر لثه و دندانها می مالند. گیاه را سائیده و پودر حاصل را بر دندانها می مالند.مخترع آن جرجیس فرزند بختیشوعروزی دو باریا بیشتر انگشت سبابه یا وسطی را تر کرده و بر دارو نهاده و سپس بر لثه و دندانها می کشند. سپس یک ساعت صبر و دوباره تکرار می کنند. قبل از استفاده از سنون دهان و دندانها باید شسته شوند.

اسلاید 34: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیامروزه اشکال دارویی گوناگون با فن آوری بالا برای بیماریهای دندان و لثه بکار می روندشامل: Pastes,Gel, Adhesive Patches, Periodental Fibers علاوه بر اینها پودرهای دندانی که توسط مسواک بکار می روند نیز وجود دارد.

اسلاید 35: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانباب سوم:داروهای خوراکی:الف) مایع ب) نیمه جامدج) جامد

اسلاید 36: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانداروهای خوراکی مایع:- اشربه و سکنجبینات- طبیخات و مطبوخات- نقوعات، عصارات New dosage forms:Syrupextracts

اسلاید 37: اشربه، سکنجبینشربتها: شربت اختراع جالینوس و برخی گفته اند فیثاغورس و برخی بقراطروش تهیه اشربه: گیاه در چهار برابر وزن خود آب خیسانده و سپس با حرارت ملایم پخته و بعد صاف نموده با نصف آن شکر به قوام می آورند.عمر شربتها از یک تا چهار سال (سکنجبین ها)سکنجبین:معرب سرکه انگبینمخترع آن بقراط سکنجبین ساده: سرکه وقند است. اگر اجزا مساوی باشد کیفیت سرد دارد اگر قند آن دو برابر سرکه باشد کیفیت آن معتدل خواهد شد.

اسلاید 38: سکنجبیندر ساخت سکنجبین از انواع میوه و بزرها و ریشه ها می توان استفاده کرد.منافع سکنجبین: کاهش عطش، تسکین صفرا، رقیق کردن ادرار، ملین، کاهش تب.نکته: بهتر است سکنجبین زیاد ترش نباشدمضرتها: مضر برای اعصاب و بیماریهای عصبی، کاهش میل جنسی، ایجاد زخم سیستم گوارش، محرک سرفه

اسلاید 39: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیامروزه شربتها بسته به پایه حلال آبی یا هیدروالکلی به دو گروه شربت و الگزیر تقسیم می شوند. در صورتی که در طب سنتی حلال شربتها آب است.در این شربت برخلاف طب سنتی از عسل به عنوان شیرین کننده استفاده نمی شود. و شیرین کننده های مصنوعی، شکر، سوربیتول بیشتر بکار می روند.سکنجبین بر خلاف طب سنتی با عنوان Oxymel بیشتر مصارف خانگی و غیر دارویی دارد.یک فرآورده دارویی با نام Squil oxymel یا همان سکنجبین عنصلی توسط BP در سال 1973 معرفی شد.در کتاب رمینگتن به یک گروه از فرآورده ها بنام عسلها اشاره نموده که پایه آنها عسل است و امروزه استفاده ای ندارند.

اسلاید 40: نقوعات، جوشاندهجوشانده : آنچه جوشانیده و آب آنرا استعمال کنند. اثر درمانی آن معادل شربت هاست. روش تهیه: گیاهان را کوبیده و یک شبانه روز در آب می خیسانند سپس می جوشانند و صاف کرده، استفاده می شود.نقوعات یا خیسانده ها: گیاهان در آب گرم یا عرقیات مناسب به مدت 24 ساعت و گاهی تا سه روز خیسانده شده ، سپس صاف کرده بدون جوشاندن استفاده می شوند.در بیماریهای گرم (انواع تب ها) و در فصل گرما و اگر دارو حساس و لطیف (افتیمون) باشد و خاصیتش با پختن از بین برود از خیسانده استفاده می شود.نبمه عمر آنها ضعیف و تا حدکثر هشت ساعت باید مصرف شود.

اسلاید 41: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیجوشاندن یا Decoction امروزه جزو روشهای استخراج است. محصول حاصل به عنوان شکل دارویی استاندارد عرضه نمی شود.امروزه بار آن را سایر اشکال دارویی بدوش می کشند.استفاده از تی بگ ها امروزه شاید تا حدودی به جوشانده های طب سنتی نزدیک باشد.

اسلاید 42: اشکال دارویی در طب سنتی ایراناشکال خوراکی نیمه جامد:- ربوب- لعوقات- مربیات- معاجین و اطریفلات

اسلاید 43: ربوبرب: فشرده و عصاره هر گیاه را گویند و در واقع آب برخی میوه ها و یا خیسانده هر قسمت دیگر از گیاه که به قوام آورده شود، رب می گویند مثل رب گوجه، رب انار، رب بهبهترین راه استفاده و نگهداری میوه هابهتر است قدری شکر یا عسل یا شیره انگور به آنها افزوده شود تا موقع به قوام آورد بر شعله آب گیاه نسوزد.مخترع رب فیثاغورسفرق رب و شربت:در قوامدر میزان شکرعمر ربها: تا سه سال

اسلاید 44: مربیات، لعوقاتمربا: آنچه از گیاه که در عسل یا شیره انگور یا قند پرورده شود، مربی گویند.مربا ها معمولا برای پاکسازی بدن از رطوبات و فضولات بعد از غذا و تقویت معده و امعا و برای خوشبو نمودن دهان و تقویت میل جنسی و .... استفاده می شوند. عمر مربا: سه تا چهار ساللعوقات: شکل دارویی ما بین شربت و معجون است. و به آن انگشت پیچ نیز می گفتند. مانند آبنبات در دهان نگاه می داشتند تا اثر دارو کم کم آشکار گردد. بیشتر برای بیماریهای تنفسی کاربرد داشته است. باید قوامی شبیه به عسل داشته باشد. تا به آرامی از مری بگذرد و اثر دارویی خود را در مسیر آشکار سازد.عمر لعوق: سه تا چهار سال

اسلاید 45: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیدو گروه از اشکال دارویی به لعوقات نزدیکند:Linctus ها که اشکال دارویی مایع ویسکوز و شیرینی هستند که به آهستگی در دهان مزه مزه می شوندLozengeیا لیسیدنیها که شبیه آبنبات هستند مانند لازنج فنتانیل .

اسلاید 46: معاجین، اطریفلاتمعاجین: از عجین به معنای خمیر می باشد. دارویی است که اجزای آن با عسل و یا شیره قند و یا شربتهای دیگر مخلوط و به مدت چهل روز می ماند تا فرایند تخمیر در آن صورت پذیرد.انواع معاجین: شیرین مزه، تلخ مزهوظایف:اکثرا مسهل هستند.تقویت اندامهای داخلیتفتیح و باز کردن گرفتگی ها فربه سازیعمر معاجین: سه تا چهار سال

اسلاید 47: اطریفلاتاطریفل معجونی است که از حداقل سه داروی آمله، هلیله، بلیله تهیه می گردد.اگر فقط حاوی این سه میوه باشد اطریفل صغیر نامند.اطریفل زیر گروه معاجین است.خواص: مقوی اعصاب و اندامهای داخلی، ایجاد لاغری مخترع: اندروماخس اولشرایط نگهداری: پس از تهیه باید در ظرف شیشه ای یا چینی نگهداری شوند.پس از آماده سازی ظرف چهار تا پنج هفته استفاده نمایند.

اسلاید 48: اشکال دارویی در طب سنتی ایراناشکال خوراکی جامد:سفوفقرصحبNew Dosage Forms:SachetTabletsCapsulesDraje

اسلاید 49: سفوفسفوف یا پودرهای گیاهی خوراکی (معمولا از برگ و بزر استفاده می شود)پودرهای خشک که موقع مصرف به صورت خشک که بر کف دست و یا روی زبان می ریزند و یا مخلوط با آب، شیر، آب میوه استفاده می شده است.مخترع آن: بقراط حکیم شاگرد اسقلیموس بوده است.عمر مفید آنها در کتب سنتی (قرآبادین) 40 روز ذکر شده است.بدلیل ریز شدن سریعتر مواد موثر خود را از دست می دهند.اندازه ذره ای: گیاهان را آسیاب کرده و الک می نمایند. پودر گیاهی برای برخی بیماریها ریز همچون غبار و برخی جریش یا نیم کوب تهیه می شد.سفوفات بهترين دارو براي بیماریهای معده و امعا و بهترين داروها در ضعف كبد وطحال و كليه. بهتر است در زمستان با آب گرم و در تابستان با آب سرد میل شود.

اسلاید 50: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیپودرها و گرانولهای خوراکیبسته بندی بالک یا تک دوزی (ساشه)مخلوط با آب یا سایر مایعاتدلایل ساخت دارو به شکل پودر:افزایش ماندگاریبالا بودن دوز داروناپایداری در محیط مایع

اسلاید 51: حبوبداروهای کوفته و سرشته و به صورت گلوله های کوچک به اندازه نخود و کوچکتر ساخته می شودطرز ساخت: اجزاء را کاملا پودر کرده و با عسل و یا مانند آن مخلوط خمیری تهیه و سپس به شکل حب سازند و در سایه خشک می کنند.(زیر گروه معجون)دلایل ساحت حبوب: سهولت بلع، معاف شدن بیمار از خوردن معاجین بدبو و بدطعم.حب ها بر دو نوعند: حب مسهل و غیر مسهلحب مسهل: دردهای مفصلی، تقویت معده و بیماریهای سرحب غیر مسهل: تقویت معدهزمان ماندگاری: بسته به مواد سازنده از دوسال تا یک ماه متفاوت است.

اسلاید 52: قرصهاداروی جامدی است که از معاجین ساخته می شود. به شکل گرد و دایره ای تهیه می شود. جهت حفظ قوای داروها، به شکل قرص تهیه می شود.مخترع قرص: اندروماخسطرز ساخت: دارو را تمیز و جدا جدا کوفته و الک کرده و وزن نموده و نهایتا مخلوط با عرق، شربت و آب (ترجیحا مایعی چسبناک) و به شکل قرص می سازند.هر قرص معادل یک دوز دارو ساخته می شود.زمان ماندگاری: چهار سالروش مصرف: از آنجایی که سایز این قرصها بزرگ می باشد، قرص خشک شده را کوفته و سائیده و سپس با آب یا آب میوه و لعاب گیاهان دیگر مخلوط و میل می شود.محلول حاصل بهتر است در زمستان با اندکی گرم و در تابستان با اندکی سرد میل شود.

اسلاید 53: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیقرصهای قدیم شکل ابتدایی از قرصهای امروزی هستند.امروزه قرصها به روش گرانولاسیون (خشک و مرطوب) و به صورت معمولی کنترل ریلیز و ... و در مقیاسهای صنعتی و با دستگاههای مدرن ساخته می شوند و بیش از 50 درصد اشکال دارویی بازار به شکل قرص تهیه می شود در کتب قدیم شکل قرص بسیار محدود و کم مصرف بوده استاین تفاوت ریشه در صنعتی شدن تولید دارد.مراحل ساخت قرصها اما در گذشته و حال تا حدودی بر هم منطبق است.کوبیدن، الک کردن، خمیر کردن با یک ماده چسباننده (بایندر)، پرس کردن.

اسلاید 54: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانباب چهارم: اشکال موضعی غیر دهانیادهان، خضاباتغسولات، نطولات، آبزنهااطلیه، لطوخاتضماداتمراهم و قیروطیاتکمادات و ذروراتLocal Dosage Forms:SolutionsLotionsCreamOintment

اسلاید 55: ادهانادهان جمع دهن به معنی روغنروغنها اکثرا موضعی استفاده می شوند.مخترع روغن: فیثاغورسروشهای روغن گیری:فشردن که بیشتر برای دانه ها و بزرهای روغنی بکار میرود. خیساندن در روغن و در آفتاب قراردادن. هر هفته گلها را عوض کرده و گل تازه در آن می ریزند. (گلها)خیساندن در آب برای یک شبانه روز، سپس با شعله ملایم می جوشانند و نهایتا صاف کرده و با مقدار مساوی از روغن کنجد یا زیتون مخلوط کرده و با شعله ملایم حرارت می دهند تا آب بخار شده و روغن بماند.(برگها)

اسلاید 56: اطلیه، اضمدهاطلیه جمع طلا دارویی رقیق القوام که بر بدن مالند.در بیماریهای پوستی و بثورات و شوره و خشکی پوست نافع و سریع الاثر هستند. نحوه ساخت: داروها را کاملا سائیده و با مایعات مختلف مانند آب سرشته و رقیق نموده و به موضع می مالند.زمان ماندگاری: اثر آن کوتاه است و پس از مخلوط شدن با مایع بلافاصله باید مصرف شوداضمده جمع ضماد: داروهای با قوام غلیظ (با گلاب یا آب)که نرم هستند و بر عضو می مالند و سپس آنرا می بندند. ممکن است پایه روغنی داشته باشد یا نداشته باشد. در واقع بستن خمیری از دارو بر موضع.موارد مصرف: ضد درد، ضد ورممخترع: فیثاغورسزمان ماندگاری: پس از آماده سازی تا حداکثر 10 ساعتفرق ضماد و طلا: ضماد غلیظ و طلا رقیق می باشد.

اسلاید 57: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیاشکال امروزی لوسیونها و لینمانها، کرمها و پمادها و ژلها برای مصارف پوستی بسیار پر مصرف هستند. از سویی واژه Cataplasm که به فارسی ضماد ترجمه شده است. اما مصرف محدود داشته و فقط جهت سرباز کردن و خارج کردن عفونت بکار می روند.اما از تعاریف این گونه برمی آید که ضمادها زیر گروه پمادهای امروزی باشند. از طرفی چون حاوی پودر گیاهی هستند می توانند Paste در نظر گرفته شوند.

اسلاید 58: مراهم داروهایی که ساییده و با موم و روغن مخلوط شده و برای درمان زخمها و جراحات و بعضی ورمها بکار می رفته است.موارد مصرف: پاکسازی و التیام زخمها و جراحات و ترمیم زخم با رویش پوست جدید در محل مخترع: بقراطنحوه ساخت: ادویه مناسب و تازه را انتخاب و بسیار نرم آسیاب کرده، آنگاه موم را در روغن آب کرده و کم کم به مخلوط پودر ها در هاون اضافه می کنند و هم زده تا مخلوط همگنی حاصل شود. گتهی محلول جوشانده گیاهی نیز به ترکیب موم و روغن افزوده می شود.بسته به فصل استفاده میزان موم و روغن متفاوت است در فصل تابستان میزان روغن به کمترین مقدار خود می رسد.پس از مصرف محل زخم را پانسمان می نمایند.مدت زمان ماندگاری: مرهم حاوی صمغها تا 20 سال و مرهم حاوی اسانسها تا یکسال.

اسلاید 59: مراهمدلایل استفاده از روغن در مراهم: هر روغنی خود دارای یک خصوصیت درمانی خاص خود می باشد که می تواند تا حدودی به بهبود زخم کمک نماید. (روغن گل کمک به سریعتر خشک شدن زخم می نماید)روغن کمک به ماندگاری بیشتر مرهمها بر محل زخم می شوند.برخی روغنها باعث حفظ قوت داروها می شوند و نمی گذارند زود فاسد گردنددلیل استفاده از موم در مراهم:ایجاد قوام مناسب در مرهم و اینکه روغن در محل سیلان نداشته باشد و دارو فرصت جذب در محل را بیابد.

اسلاید 60: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیمراهم داروهایی با پایه چرب یا جاذب هستند و در گروه پمادها قرار می گیرندشرط قرار گرفتن در گروه پمادها نیمه جامد بودن است.جزو پمادهای چرب (Fatty Ointment) و پمادهای جاذب (َAbsorption Ointment) قرار می گیرند.پایه های جاذب پایه هایی هستند که توانایی جذب آب داشته باشند. پایه های جاذب شامل: موم، لانولین و اوسرین... می باشد.

اسلاید 61: آبزننشستن یا نشاندن بیمار در آب خالص یا آب جوشانده گیاهان سرد یا گرم به نحوی که تمام بدن وی در آب باشد و سرش خارج از آب قرار گیرد(گرم یا نیم گرم).یا ریختن این مایع بر روی یک عضو آسیب دیده همراه با مالش دادن عضو جهت جذب بهتر دارو به آن عضو(نطول).انواع آبزن:مرطوب: معمولا جهت بیماریهای خشک. خشک: ایجاد تعریق در محیطی گرم (معادل سونای امروزی) جهت درمان بیماریهایی مانند فلج، ام اسزمان ماندگاری: بلافاصله پس از آماده سازی باید مصرف شود.

اسلاید 62: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانباب پنجم: اشکال استعمالی از ناحیه واژن و رکتال:حمولات، فتائل، فرزجاتشیافاتحقنNew Dosage Forms:Vaginal Tablets & Creams or Gels Rectal suppositories Enema

اسلاید 63: شیافات، حقنهشیاف در طب سنتی برای درمان امراض اندامهای تحتانی مانند پشت درد و کمردرد، بیماریهای کلیه، روده ها و مقعد و ... استفاده می شده است.عوارض مصرف: کثرت مصرف شیاف خود باعث بروز بواسیر می گردد.مدت ماندگاری: شش سالنحوه نگهداری: در ظروف دربسته شیشه و درب آنرا کاملا بسته نگاه میدارند.حقنه: گیاهان دارویی را در آب می جوشانند و مایع حاصل را از راه مقعد توسط انبوبه یا محقنه به داخل ارسال می نمایند (امروز به آن تنقیه گویند)مخترع: بقراطموارد مصرف: دل درد، قولنج، دردهای کلیوی و مثانه و خارج کردن فضولات در هنگام یبوست. ضعف معده در پذیرش برخی داروهامیزان حقنه: هر دفعه بیشتر از 50 مثقال نباشد.(200 گرم)غلظت متعادل داشته باشد.نیم گرم باشد.

اسلاید 64: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیامروزه محلولهای رکتال (انما) و واژینال (دوش واژینال) مشابه حقنه های طب سنتی وجود دارد و هدف آن شستشو و رساندن دارو به صورت سیستمیک و موضعی می باشد.امروزه شیافهای رکتال و واژینال نیز موجودندپایه شیافهای امروزی PEG و گلیسروژلاتین، وایتپسول که پایه های چرب و محلول در آب هستند می باشد. امروزه با روشهای قالبگیری ساخت شیاف صورت می گیرد در حالیکه در طب سنتی با روش های دست ساز

اسلاید 65: فرزجه، حمولفرزجه معرب پرزه ی فارسی استپشم پاره یا خرقه ای را گویند که آن را تر کرده و به ادویه تر یا خشک آعشته می نمایند و از طریق واژینال استعمال می نمایند.موارد مصرف: امراض رحم احتباس ادرار، آمنوره، دیسمنوره، منوراژی، سقط جنینحمول: دارویی که پارچه یا خرقه آلده و در مقعد یا واژن می نهادند.ممکن است به شکل شیاف نیز ساخته شوند.

اسلاید 66: مقایسه با سیستم دارورسانی امروزیاشکال واژینال امروزی شامل شیاف قرص کرم ژل و پماد است. نزدیکترین شکل دارویی به فرزجه را می توان تامپون های واژینال دانست که هم به شکل دارویی و به شکل غیر دارویی وجود دارد.

اسلاید 67: اکسیپیانتها در داروسازی سنتیهر فرمولاسیون برای ساخته شدن دارای یک ماده دارویی اصلی و سایر اجزا افزودنی با عنوان اکسیپیانت می باشد.اکسیپیانتها نقش مهمی در سرنوشت دارو و اثر بخشی آنها ایفا می کنند.مانند اثر بر جذب، اثر بر ماندگاری و در جایی خاص از بدن اثر گذاشتن.در فرمولاسیونهای قدیمی نیز چنین بوده است. ولی با توجه به سطح دانش روزگار خود گاهی مکانیزم و هدف از استفاده از اکسیپیانتها مشخص و گاهی نا مشخص بوده است و بر اساس تجربه به فرمولاسیون اضافه می شود.در طب سنتی اصول ساخت داروها و اشکال دارویی بر مبنای ترکیبات چند خاصیتی (مولتی فانکشنال) بوده است. یعنی برخی گیاهان بکر رفته هم دارو هستند هم اکسیپیانت. مثال نقش صمغ ها و لعاب دانه ها علاوه بر اثر دارویی به عنوان بایندر یا چسباننده بکار می رفته اند.

اسلاید 68: اکسیپیانت هاامولسیون کننده ها: پلی ساکاریدها مانند صمغها: صمغ عربی (ایجاد امولسیون روغن در آب)، کتیرا، مصطکی، مقلاسترول ها: زهره گاو، موممحافظت میکروبی: پرزرواتیوها شامل عسل، دارچین، مر مکیجوشاندن و حرارت دادنالکل آنتی اکسیدانتها: برخی روغنها مانند روغن حب البان، طارونهچسباننده Binders : صمغ ها، لعاب ها، کتیرا، عسل، ربهای شیرین، شکر و شیره ها

اسلاید 69: اکسیپیانت هاتنظیم اسیدیته: اسیدی: آبغوره بی نمک، سرکه، سماق، آبلیمو، نشادرقلیایی: بوره، جوش شیرین، قوام دهنده ها: قوام یا Consistency مخصوص اشکال دارویی مایع و نیمه جامدگسترش پذیری، سرعت ازادسازی دارو، ریزش در ظرف، ته نشینی ذرات پراکنده، قابلیت ماندگاری در محل(فرآورده های پوستی)قند، جوشاندن تا حد غلیظ شدن، صمغ ها، لعاب ها، عسل، برخی روغنها(در فرآورده های موضعی و چشمی)، موم

اسلاید 70: اکسیپیانت هاطعم دهنده ها و خوشبوکننده ها: عسل، آب میوه ها، مویز، شیره خرما یا انگور، زیره، دارچین، زعفران، گلاب، مشکجذب افزاها: افزایش جذب داروها در غشاء بیولوژیک (enhancers)در طب سنتی به آن مبدرق گفته می شود: زعفران، سرکه، مشکپرکننده یا فیلر: نقش آن رساندن حجم یا وزن قرص به اندازه مناسب است. نشاسته، نمک هندیبازکننده ها: (Disintegrants) : ترکیباتی که کمک به بازشدن و تکه شدن قرصها می کند. مانند ترکیبات آبدوست مانند نمک، شکر، جوش شیرین (بدلیل ساختمان بی کربناتی خود تولید Co2 نموده و باعث باز شدن دارو می شود)

اسلاید 71: اشکال دارویی در طب سنتی ایرانمنابع:- عقیلی خراسانی.م.ح.قرابادین کبیر، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، تهران، 1387هروی، م.ص.قرابادین صالحی، موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، تهران1383مقیمی، حمیدرضا، سیستمهای دارورسانی در داروسازی سنتی ایرانی، انتشارات محیا، تهران، 1389 افشاری پور، سلیمان، آشنایی با مبانی داروسازی و اشکال دارویی سنتی ایران، انتشارات چوگان، تهران، 1392.صادقپور، امید، راهنمای ساخت داروهای ترکیبی در آزمایشگاه داروسازی سنتی، انتشارات المعی، تهران، 1391.